Blik 1967/Söngfélag Vestmannaeyja
Þessi umfjöllun er hluti af greininni um Frumherjann Sigfús Árnason, organista, í Bliki 1967.
(Heimaslóð.is)
Sigfús Árnason er sannkallaður brautryðjandi hér í byggð um iðkun tónlistar í kirkju og heimahúsum. Þegar hann hafði haft organistastarfið á hendi í 15 ár og jafnframt kennt ungu fólki hér organleik og eflt söngkór Landakirkju svo að orð fór af, fékk hann atorkusama menn í lið með sér til þess að stofna og starfrækja söngfélag eða söngkór í Vestmannaeyjum. Söngkór þennan, sem var karlakór, kölluðu þeir Söngfélag Vestmannaeyja.
Hér óska ég að gera grein fyrir söngfélagi þessu og starfi þess, með því að það var brautryðjandi í almennri sönglist í Eyjum og var þá í rauninni einasti menningarneistinn í byggðarlaginu ásamt barnaskólanum og veitti birtu inn í menningarmyrkrið, sem þá hafði grúft yfir byggðarlagi þessu um langan aldur.
Söngfélag Vestmannaeyja var stofnað 5. nóv. 1894. Stofnendur voru 20 karlmenn. Þannig er söngflokkur þessi sannkallaður karlakór.
Aðalforgöngumenn söngfélags þessa voru þeir Sigfús Árnason organisti, Árni Filippusson, verzlunarmaður og fyrrverandi barnakennari í Eyjum og Eiríkur Hjálmarsson kennari á Vegamótum.
Sigfús organisti var formaður félagsins þau 10 ár, sem það var við lýði, og jafnframt söngstjóri þess.
Þegar Söngfélagið hafði æft söngkór og starfað í 14 mánuði, settu forgöngumenn þess því lög. Þá töldu þeir sýnt, að sú festa væri komin í félagsskapinn, að honum myndi auðið lífs eitthvað fram á leið.
Það var gert á fundi félagsmanna í Þinghúsi Vestmannaeyja 12. jan. 1896.
- (Hér læt ég Blik birta lög Söngfélags Vestmannaeyja eins og þau eru skráð framan við gjörðabók félagsins, sem mér loks lánaðist að fá í eigu Byggðarsafns Vestmannaeyja með hjálp góðra manna og kvenna hér, eins og svo mörg önnur menningarverðmæti, sem þar geymast nú). —
Tilgangur félagsins er að efla og útbreiða sönglist í Vestmannaeyjum. Félagið ræður sér kennara til að kenna í söngæfingum og stjórna þeim. Kennarinn skal vera félagsmaður.
Embættismenn félagsins skulu vera þrír, nefnil. formaður, skrifari og féhirðir. Formaður stjórnar öllum fundum félagsins og kallar félagsmenn saman til aukafunda, þegar honum þykir þess þörf, eða þegar a.m.k. 1/3 félagsmanna æskir þess.
Féhirðir hefur á hendi öll reikningsskil félagsins, innheimtir tekjur þess og útborgar gjöld þess. Aðalreikning félagsins skal féhirðir hafa samið og sent formanni viku fyrir fyrri aðalfund félagsins.
Gjörðabók skal félagið eiga, sem skrifari annast og ritar í allt það, er á fundum gjörist og nokkru varðar og vert þykir að bókað sé.
Hinar föstu samkomur félagsins byrja á ári hverju í byrjun október mánaðar og enda síðast í marzmánuði. Á hinum fasta samkomutíma skal félagið halda tvo aðalfundi, hinn fyrri í byrjun októbermánaðar en hinn síðari síðast í marzmánuði
(síðar breytt í febrúarmánuð) eftir nákvæmum fyrirmælum formanns. Á hinum fyrri aðalfundi skal ákveðið, hvenær söngæfingar skuli byrja, og hvenær og hvar þær skuli haldnar. Einnig skulu þá kosnir starfsmenn félagsins.
Á síðari aðalfundinum skal formaður gefa yfirlit yfir allar aðgjörðir félagsins á hinum næstliðna samkomutíma, svo og leggja fram aðalreikning félagsins, er fundarmenn svo úrskurða.
Á hinum fyrri aðalfundi félagsins skal kjósa tvo menn, er í sameining við söngkennara skulu velja lög þau, er æfast skulu á samkomutímanum. Menn þessa skal endurkjósa á hverjum tveggja mánaða fresti, og skulu allir félagsmenn skyldir að hlíta þeim ákvörðunum, er þeir og söngkennari gjöra í því efni.
Hver sá karl eða kona, er æskir inntöku í félagið, skal skýra formanni frá því, og skal formaður bera hann upp á næsta fundi. Áður en til atkvæða er gengið um nýjan félagsmann, skal söngkennari hafa reynt hann og sagt álit sitt um hann.
Fé það, sem félagið kann að eignast (t.d. fyrir samsöngva eða á annan hátt) skal lagt í sjóð og geymt í Sparisjóði Vestmannaeyja. Af þeim sjóði skulu öll gjöld félagsins greiðast, svo sem húsaleiga, ljós, bækur, nótnaskriftir o.s.frv. - Skyldi sjóður félagsins ekki hrökkva til fyrir útgjöldunum, skulu félagsmenn skyldir að greiða það, sem á vantar að jöfnu hlutfalli, en fast árstillag greiða félagsmenn eigi.
Sérhver félagsmaður er skyldur að mæta á öllum fundum á söngæfingum félagsins, svo og samsöngvum þeim, er það kann að halda.
Nú getur félagsmaður eigi mætt á fundi, og er hann þá skyldur að tilkynna formanni forföll sín, ella greiði hann 10 aura í sekt, en hver sá félagsmaður, sem án þess að vera löglega forfallaður, vanrækir að sækja þrjá fundi eða æfingar í röð, eða mætir ekki á samsöng, skal rækur úr félaginu. Þó má, ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi, gjöra undantekningu á því, og skal það þá komið undir atkvæðum félagsmanna, hvort hann skuli vera félagsmaður framvegis. Félagið sker úr á fundum sínum, hvað eru lögleg forföll.
Skyldir eru félagsmenn að hlýða söngkennara undantekningarlaust meðan á söngkennslu stendur, í öllu því er að henni lýtur. Enginn félagsmaður má mæta ölvaður, reykja eða viðhafa nokkurn hávaða á fundum, er tafið geti fyrir söngkennslunni, og skal hann sæta brottrekstri, ef mikil brögð eru að slíku.
Hver sá, sem vill ganga úr félaginu, skal skýra frá því munnlega á fundi ella tilkynna það formanni skriflega.
Hver sá, sem ekki er lengur félagsmaður, missir alla hluttekningu í sjóði félagsins og allar kröfur til hans.
Lögum þessum má breyta, ef meiri hluti allra félagsmanna gefa því atkvæði sitt.
Lög þessi staðfesta félagsmenn með undirskriftum sínum.
Kórfélagar Söngfélagsins voru þessir:
- Sigfús Árnason, organisti, Vestri-Löndum.
- Ágúst Gíslason Stefánssonar frá Hlíðarhúsi.
- Kristján Ingimundarson formaður í Klöpp.
- Halldór Brynjólfsson frá Gvendarhúsi.
- Guðmundur Ísleifsson í Háagarði.
- Arngrímur Sveinbjörnsson bóndi á Kirkjubæ.
- Sveinn P. Scheving bóndi á Steinsstöðum.
- Sigurður Sigurðsson formaður í Frydendal.
- Guðjón Guðjónsson frá Sjólyst.
- Árni Ingimundarson formaður.
- Ingvar Árnason, sjómaður, frá Hólshúsi.
- Lárus Halldórsson á Velli.
- Árni Filippusson, fyrrv. barnakennari, verzlunarm. hjá J.P.T. Bryde.
- Ólafur Ólafsson frá London.
- Pétur Lárusson hreppstjóra Jónssonar á Búastöðum.
- Snorri Tómasson skósmíðameistari að Hlíðarenda.
- Þorsteinn Jónsson skipstjóri frá Hrauni. Síðar kenndur við Laufás.
- Guðlaugur Vigfússon bóndi á Vilborgarstöðum, mágur söngstjórans. Síðar kenndur við Grafarholt.
- Stefán Gíslason útgerðarm. í Ási.
- Jón Jónsson frá Brautarholti.
- Jóhannes Hannesson hafnsögumanns Jónssonar frá Miðhúsum.
- Magnús Guðmundsson á Vesturhúsum.
- Sigbjörn Björnsson, síðar múrarameistari á Ekru við Urðaveg.
- Sigurjón Kristjánsson í Klöpp.
- Eiríkur Hjálmarsson kennari á Vegamótum.
- Þórarinn Gíslason, verzlunarmanns Engilbertssonar (Þórarinn á Lundi).
- Árni Sigurðsson í Dal við Kirkjuveg. (Dalur eldri, byggður 1901).
- Kristján Sæmundsson.
- Jón Ingimundarson frá Gjábakka, síðar kenndur við Mandal.
- Jóel Eyjólfsson frá Kirkjubæ, síðar kenndur við Sælund.
- Árni Sigfússon, sonur söngstjórans.
- Árni Árnason frá Grund við Kirkjuveg.
- Kolbeinn Árnason.
- Magnús Ingimundarson frá Hvoli við Heimagötu.
- Högni Sigurðsson frá Boston, síðar kenndur við Vatndsdal.
Á þessu tímaskeiði báru öll íbúðarhús í Vestmannaeyjum eitthvert heiti.
Hér eru skráðir þeir menn, sem fyrr eða síðar voru í karlakór Söngfélagsins á þeim 10 árum, sem hann var við lýði.
Þetta eru 35 nöfn. Þau tíu ár, sem Söngfélag Vestmannaeyja var starfandi, voru 24 karlar í því, þá flestir voru þar. Um tíma voru félagsmenn aðeins 18 en lengst af 20. Talan dálítið hvarflandi frá ári til árs eins og gengur. Ötulustu söngfélagarnir og mestu hjálparhellur söngstjórans voru þeir Eiríkur Hjálmarsson, Árni Filippusson og Sveinn P. Scheving. Eiríkur var ritari félagsins og Árni gjaldkeri fyrstu árin. Þegar Árni Filippusson fluttist til Hafnarfjarðar árið 1897, var Þórarinn Gíslason kosinn gjaldkeri Söngfélagsins.
Þegar Söngfélagið hafði starfað 2-3 ár tók að bera á óstundvísi félagsmanna á söngæfingar. Sumir vanræktu þá félagið gjörsamlega. Þá voru kosnir sérstakir trúnaðarmenn til þess að hvetja félagsmenn til stundvísi og ástundunar og fylgjast með því, að þeir ræktu skyldur sínar við félagsskapinn. Þessir „vökumenn“ voru lengst af Kristján Ingimundarson frá Gjábakka (Klöpp) fyrstu árin og síðar Sveinn P. Scheving og svo enn síðar Guðlaugur Vigfússon og Arngrímur Sveinbjörnsson. Síðast Jóhannes Hannesson og Pétur Lárusson.
Þegar Árni Filippusson fluttist til Eyja aftur (1900), gerðist hann strax söngfélagi á ný, og kaus Sigfús söngstjóri hann aðstoðarmann sinn við söngstjórnina og starfið í heild. Fyrir var í því trúnaðarstarfi Eiríkur kennari Hjálmarsson, eftir að hann hvarf frá ritarastörfum. Þeim störfum gegndi eftir hann Árni Sigurðsson og síðast Þorsteinn Jónsson frá Hrauni (frá Laufási).
Sigfús Árnason vann kappsamlega að því að æfa söngfélagið haustið 1894 og hafði því margar söngæfingar það haust. Enda æfði hann þá hvorki meira eða minna en 18 lög.
Þann 6. jan. 1895 hélt Söngfélag Vestmannaeyja fyrsta opinbera samsönginn fyrir Eyjabúa, og svo aftur 13. s.m. Þessir samsöngvar tókust vel, spáðu góðu um framtíðina og efldu áhuga og kjark kórfélaganna. Nú skildu þeir og svo allir Eyjabúar, hvílíkt menningarstarf hér var af hendi innt.
Enn söng kórinn fyrir almenning 23. marz 1895. Eftir það skyggði í álinn fyrir Söngfélaginu, því að söngstjórinn veiktist um þessar mundir og lá rúmfastur í nokkrar vikur. Þá reyndust söngfélagarnir hans honum sannir vinir og færðu honum peningagjöf til þess að létta framfærslu heimilisins að Vestri-Löndum, meðan veikindin steðjuðu að og rýrðu efnahag hins fórnfúsa velgjörðarmanns byggðarlagsins. Sumir Eyjabúar urðu einnig til þess að færa kórnum peningagjafir, og létu þeir þannig í ljós ánægju sína og þakklæti til þessa listræna starfs, sem þegar varpaði ljóma listar og menningar yfir byggðarlagið og gat því orðstír í nálægum sveitum. T.d. gaf Þorsteinn Jónsson héraðslæknir, Söngfélaginu 20 krónur eftir samsöng fyrir almenning. Það voru ekki litlir peningar þá, þegar tímakaupið var innan við 20 aurar.
Annars tók Sigfús Árnason að sér kennslustarfið og söngstjórnina án allra launa. Ástin á sönglistinni og hinn fórnnfúsi vilji voru aðaleigindi hans.
Árið 1895 æfði söngfélagið aðeins 7 lög sökum veikinda söngstjórans.
Upp úr áramótunum 1895-1896, eða 3. jan., hélt Söngfélagið 4. samsönginn fyrir almenning. Fleira hamlaði starfsemi Söngfélagsins um þær mundir en veikindi söngstjórans. T.d. átti það í erfiðleikum með að fá lánað hús til að æfa sönginn í. Tvö hús komu að vísu til greina, Þinghúsið og Goodtemplarahúsið, en bæði voru þau mikið notuð þá til fundahalda, og einmitt þau kvöld, sem bezt hentaði kórfélögunum til æfinga.
Á vetrarvertíð og á sumrum reyndist ógjörningur að ná saman kórfélögunum til söngæfinga sökum anna eða fjarlægrar dvalar. T.d. stunduðu nær helmingur söngfélaganna kaupavinnu á Austfjörðum sumarið 1895 og komu ekki heim fyrr en síðari hluta októbermánaðar.
Haustið 1896 voru söngæfingar Söngfélagsins afráðnar einu sinni í viku hverri. Þinghús sýslunnar var tekið á leigu til þeirra nota. Eftir þær haustæfingar hélt kórinn þrjá samsöngva fyrir almenning, 29. desember 1896 og 3. og 16. janúar 1897. Og síðasta samsönginn það ár hélt hann svo 12. marz. Inngangseyrir var þá 15 aurar fyrir börn og 20 aurar fyrir fullorðna. En samsöngurinn 16. jan. var haldinn til þess að skemmta börnum og fátæklingum og þessvegna ókeypis aðgangur, enda léði St. Bára nr. 2 þá fundarhús sitt Söngfélaginu leigulaust.
Árið 1896 gerðist Magnús Jónsson sýslumaður í Vestmannaeyjum. Ekki hafði hann lengi dvalizt þar, er hann lærði að meta starf og gildi Söngfélagsins og söngstjóra þess í byggðarlaginu. Eftir það lánaði hann Söngfélaginu þinghús sýslunnar til afnota endurgjaldslaust.
Þann 21. febr. 1897 efndu kórfélagarnir til innbyrðis skemmtisamkomu fyrir fjölskyldur sínar, konur og börn, og buðu þangað velgerðarmönnum Söngfélagsins. Félaginu hafði þá safnazt nokkurt fé fyrir hina almennu samsöngva. Þessu fé vörðu nú kórfélagarnir til þess að greiða kostnað af þessari innbyrðis-skemmtun.
Í október 1897 voru söngfélagarnir 18 að tölu. Þá hafði Árni Filippusson, síðar í Ásgarði hér, flutzt til Hafnarfjarðar eins og áður segir.
Var það mikill skaði kórnum að missa hann, svo nýtur söngfélagi sem hann var, og vel að sér í söng, eftir því sem þá gerðist. Hann hafði verið gjaldkeri Söngfélagsins frá upphafi og önnur hönd söngstjórans. Þegar hann hvarf burt úr sýslunni, gerðist Þórarinn Gíslason, sonur Gísla verzlunarstjóra Engilbertssonar, gjaldkeri Söngfélagsins og var það síðan, þar til það lagðist niður.
Haustið 1897 er þess getið, að raddæfingar séu hafðar tvisvar í viku hverri eða á þriðjudags- og föstudagskvöldum, og svo samæfingar á sunnudögum. Þannig mun þetta hafa verið hvert haust, meðan Söngfélagið var og hét. Að minnsta kosti er fullkomin vissa fyrir því, að á tímabilinu frá 3. okt. 1897 til marzloka 1898 hélt söngstjórinn uppi reglubundnum radd- og söngæfingum, svo að aldrei skeikaði. En þá hófust vertíðarannir. Með þeim var allt söngstarfið lagt til hliðar fram á haust. Á þessu nefnda tímabili hélt Söngfélagið 3 samsöngva fyrir almenning, þ.e. 9. og 17. des. 1897 og 7. marz 1898. En 14. jan. (1898) hélt félagið söngskemmtun fyrir börn sérstaklega og fátækasta fólkið í Eyjum, og þá endurgjaldslaust eins og áður. Ef til vill ber fátt ljósara vitni um hug og hjarta söngstjórans og félaga hans en einmitt þessar söngskemmtanir fyrir börnin og fátæklingana, sem þá voru býsna margir í Vestmannaeyjum.
Á almennum samsöngvum félagsins spilaði söngstjórinn jafnan á fiðlu undir söngnum, þegar svo bar undir og ekki þurfti að stjórna söngnum sérstaklega. Ekki vissi fólkið, hvar hann hafði numið fiðluspil. Allt sem laut að söng og hljómlist var Sigfúsi Árnasyni sem meðfætt.
Samkvæmt 9. gr. söngfélagslaganna var fjarvistarsektum beitt og 10 aura krafizt af hverjum söngfélaga, sem ekki mætti stundvíslega til æfinga eða gerði viðunandi grein fyrir fjarvist sinni. Nægilega stundvís var hver talinn vera, ef hann mætti á fyrsta hálftímanum eftir að söngæfing skyldi hefjast samkvæmt tímatöflu.
Í desember 1898 hélt Söngfélagið tvívegis samsöng fyrir almenning, þann 9. og 12. desember.
Í jan. 1899 (3. og 19.) hélt það samsöng fyrir börn og fátæklinga í sveitarfélaginu. Síðan var haldið fram með reglubundnar söngæfingar til 15. febr., en þá hófust vertíðarannir.
Haustið 1899 voru söngfélagarnir 24 að tölu. Í desember þ.á. hélt félagið tvívegis samsöng fyrir almenning.
Þann 4. febr. árið 1900 auglýsti Söngfélagið samsöng fyrir almenning í Landakirkju. Skyldi ágóðinn af samsöng þessum renna í „Ekknasjóð hrapaðra og drukknaðra í Vestmannaeyjum”. Af samsöng þessum varð ekkert sökum of lítillar þátttöku almennings. Helzt leit svo út sem almenningur vildi mótmæla því að kirkjan væri notuð til slíkra hluta og keypti sig þess vegna ekki inn á samsönginn. Keyptir voru aðgöngumiðar fyrir kr. 4,70 og gáfu greiðendur það fé í Ekknasjóðinn, enda þótt ekkert yrði af samsöngnum.
Eftir þetta virðist dofna mjög yfir Söngfélaginu. Þó efndi félagið til samsöngs í Kumbalda 20. jan. 1901, og var þá þéttsetið hús.
Þetta ár sagði Árni Filippusson sig úr Söngfélaginu sökum anna. Þar með missti félagið einn sinn allra bezta mann. Þó hélt félagið uppi söngæfingum að einhverju leyti haustið 1901 og efndi tvívegis til samsöngs fyrir almenning í janúar 1902.
Haustið 1902 hófust söngæfingar enn á ný, er félagarnir voru komnir heim úr kaupavinnu, flestir af Austfjörðum, en ekki er getið framar um samsöng fyrir almenning.
Síðasti aðalfundur Söngfélags Vestmannaeyja var haldinn 11. okt. 1903. Átti þá félagið kr. 94,21 geymdar á sparisjóðsbók sinni í Sparisjóði Vestmannaeyja. Á aðalfundi þessum voru kosnir „aðstoðarsöngkennarar“ samkv. 6. gr. félagslaganna þeir Sveinn P. Scheving og Þorsteinn Jónsson, frá Hrauni (síðar Laufási).
Áformað var á fundi þessum að reyna að halda uppi söngæfingum og söngkennslu með félagsmönnum eins og öll undanfarin haust.
Á fundi þessum var vakið máls á því nýmæli, að konur yrðu fengnar
til þess að ganga í Söngfélagið. Var gjörður að þeirri hugmynd góður rómur. Auðvitað var það deyfð og drungi í félagsskapnum, sem olli því, að nú væri reynandi að fá blessaðar konurnar eða stúlkurnar til þess að hressa upp á félagsandann og glæða á ný áhugann fyrir sönglistinni, sem sé breyta karlakórnum í blandaðan kór. En til þessa kom þó aldrei, því að um þetta bil breyttist allt viðhorf söngstjórans um framtíð hans í Vestmannaeyjum.
Sönglög þau, sem Söngfélag Vestmannaeyja æfði og söng, voru þessi.
Árið 1894:
- Sumardaga brott er blíða.
- Væri ég orðinn ógnar langur áll.
- Ég veit ekki af hverskonar völdum.
- Sjung om Studentens lykkeliga dag.
- Den friske vind og den milde luft.
- Brosandi land, fléttað af sól hýrum sundum.
- Þú bláfjallageimur með heiðjöklahring.
- Hið blíða vor sig býr í skrúð.
- Heyrið vella á heiðum hveri.
- Velkominn yfir Íslands sæ, vor öðling hár!
- Ó, guð vors lands, og lands vors guð!
- Buldi við brestur og brotnaði þekjan.
- Heyrið morgunsöng á sænum.
- Ólafur reið með björgum fram.
- Norð'ur um sjó fer sigling glæst.
- Hvergang bögernes blade de glyndse.
- Barnakennarinn (Hlýðið krakkar, haldið frið).
- Víðbláins veldi, vorsins morgunblær!
Árið 1895:
- Mig hryggir svo margt, sem í hug mínum felst.
- Ég uni á flughröðu fleyi.
- Sólin ei hverfur né sígur í kaf.
- Vift stolt paa Codans bölge.
- Til austurheims vil ég halda.
- Nú gjörðist glatt á hjalla.
- Þú litli fugl, sem langt um haf.
Árið 1896:
- Eins og skjöldur Svíasjót.
- Fram, fram, fram, fram á brautir bjartar.
- Norður við heimskaut í svalköldum sævi.
- Með virðing, ást og hreinum hug.
- Elsku þá ég undrast, drottinn minn.
- Sem duni þrumur, drynji flóð.
- Upp franska þjóð með fremdar geðið!
- Ó, fóstur fold, þú helga land, sem bálar barm!
- Æðstur drottinn hárra heima!
- Fanna skautar faldi háum.
- Ástkæra áaslóð, Ísland far vel!
- Hvað er svo glatt, sem góðra vina fundur?
Árið 1897:
- Svíf þú nú sæta, söngsins englamál.
- Úr þeli þráð að spinna.
- Ísland, þig elskum vér alla vora daga.
- Hnígur, hnígur heldimm nótt á moldu.
- Heiðbláa fjólan mín fríða.
- Gnoð úr hafi skrautleg skreið.
- Þar sem að fyrst stóð vagga vor.
- Þeim, sem unna Ísafoldu.
- Er ógnar oddahríðin.
- Ásta, hér er yndislegt að dreyma!
Árið 1898:
- Nú flokka sig heim til þín fleygir hópar.
- Þér risajöklar reifðir blítt.
- Við hafið ég sat fram á sævarbergsstall.
- Það skeið, sem mönnum markað er.
- Yfir fornum frægðarströndum.
- Nú vil vi begynde en domeredans.
- Þú álfu vorrar yngst land!
- Ó, fögur er vor fósturjörð.
- Vængjum vildi' ég berast.
Árið 1899:
- Soldatermarch.
- Hátt gnæfa fjöllin og fjalla þekur sýn.
- Guð hæst í hæð.
- Þrútið var loft og þungur sjór.
- Nu brödre synger höjt en sang.
- Ég hrauður veit und heiðri norðursbrá.