Barnaskóli Vestmannaeyja

Barnaskólinn er elstur skóla í Vestmannaeyjum og hefur starfað samfellt frá árinu 1880 að talið er. Skólinn stendur við Skólaveg og var elsti hluti hans tekinn í notkun árið 1917.

Byggt hefur verið við skólann fjórum sinnum; fyrst var íþróttasalur byggður árið 1929, en hann er nú notaður sem samkomusalur; svo var sá hluti byggingarinnar byggður þar sem anddyri, skólabókasafn og skólaskrifstofur eru nú til húsa, síðan sá hluti þar sem miðdeild skólans er með aðstöðu, og loks sá hluti þar sem unglingadeildin er til húsa. Í elsta hluta byggingarinnar - gamla skólanum - eru yngstu bekkir með aðstöðu, ásamt sérdeild.

Um 370 nemendur eru í skólanum. Skólastjóri skólans er Hjálmfríður Sveinsdóttir, en Björn Elíasson er aðstoðarskólastjóri. Barnaskólinn hefur verið einsetinn frá og með haustinu 1995.

Barnafræðsla

Fyrir miðja 18. öld komu ráðandi menn til Vestmannaeyja og sáu með eigin augum þá eymd sem hér ríkti, einnig sáu þeir hversu lélega uppfræðslu ungmenni fengu í lestri og kristindómi. Vildu þeir taka á málinu en höfðu hvorki tíma né fjármagn. Þá hófst þáttur Filippusar Eyjólfssonar. Hann hafði hvorki fjármagn né tíma til að gefa en hann hafði viljann til að framkvæma og bauðst til að kenna á heimili sínu í frístundum. Þetta er fyrsti vísirinn að barnaskóla á Íslandi. Skólinn var stofnaður árið 1745 og kenndi Filippus meira eða minna í 11 ár við skólann. Skólastarfið gekk upp og ofan en aldrei fékkst staðfesting frá konungi á starfinu. Oftast voru um tíu börn í skólanum en eftir því sem leið á 18. öldina fækkaði börnum vegna þess hve mörg börn dóu úr ginklofa. Því voru stundum einungis um 5 börn í skólanum sum árin.

Eftir að Filippus hætti með barnaskólann féll skólahald niður um nokkurt skeið. Börnum var kennt að lesa og þau fengu kristindómsfræðslu en kennslan var takmörkuð vegna lítils fjármagns, aðstöðuleysis og kennaraskorts. Endrum og sinnum fengust stúdentar til að kenna börnunum en ekki tókst að koma á reglulegu skólahaldi. Prestarnir sáu um kennslu oft á tíðum og sáu um að börn fengju næga fræðslu fyrir fermingu. Það var Brynjólfur Jónsson sem var helsti hvatamaður að stofnun barnaskóla í Vestmannaeyjum.

Upphaf Barnaskólans

Þann 22. júní árið 1880 var kosið í sýslunefnd Vestmannaeyja um það að koma á fót fastri barnakennslu í Vestmannaeyjum. Eftir kosningarnar var efnt til almenns borgarafundar þar sem almenningur samþykkti einum rómi að stofna barnaskóla í Vestmannaeyjum og að kennslu skyldi hefjast sama haust. Jafnframt var um það samið á fundinum að byggja skyldi húsnæði fyrir þennan nýja barnaskóla. Séra Brynjólfi Jónssyni, að Ofanleiti, var falið það verk að gera kostnaðaráætlun og áætlaði hann að kostnaður við húsnæðið væri 2000 krónur. Til að geta hafið störf um haustið þurfti að finna bráðabirgðaaðstöðu fyrir skólann og var fengin stofu á leigu í Nøjsomhed, gamla embættisbústaðnum.

Eftir langan og erfiðan undirbúning hófst skólastarfið í nóvember, haustið 1880. Kennslugreinar voru lestur, skrift, reikningur og kristinfræði. Fyrsti kennarinn við Barnaskólann í Vestmanaeyjum hét Einar Árnason. Kenndi hann tvo vetur. Hann hafði einungis lært hjá sýslumanni nokkur kvöld í viku í nokkra vetur. Annað hafði hann lært með sjálfsnámi. Skólagjöld takmörkuðu fjölda nemenda skólans og útilokuðu stóran hóp frá skólagöngu. Nemendafjöldinn fyrsta veturinn var 12-15 börn á aldrinum 10-15 ára. Heldur fleiri voru annað árið, eða 23 nemendur. Sumir úr þeim hóp áttu eftir að verða langlífir og merkir í samfélaginu.

Barnaskólinn og Landakirkja.

Hér kemur listi yfir nemendur Barnaskólans annan starfsvetur hans:

• Árni Árnason
• Friðrik Gíslason
• Eyvör Sveinsdóttir
• Guðlaugur Jóhann Jónsson
• Guðlaugur Vigfússon
• Guðjón Eyjólfsson
• Guðjón Ingimundarson
• Guðrún Bjarnadóttir
• Jes A. Gíslason
• Jóhanna Guðmundsdóttir
• Jóhanna Lárusdóttir
• Jón Jónsson
• Jón Pétursson
• Jón Þorsteinsson
• Júlíus Guðmundsson
• Kristján Ingimundarson
• Kristján Loftur Sighvatsson
• Lárus Kristján Lárusson
• Magnús Guðmundsson frá Hlíðarási
• Magnús Guðmundsson frá Vesturhúsum
• Oddur Árnason
• Steinvör Lárusdóttir
• Vigfús Jónsson

Af þessum fengu þrír hæstu einkunn; Jes og Friðrik Gíslasynir og Jón Þorsteinsson. Bræðurnir Friðrik og Jes voru góðum gáfum búnir og settu mikinn svip á bæjarlíf Vestmannaeyja allt sitt líf.

Fyrstu 15 árin var sú regla að aðeins þeir sem eitthvað höfðu lært áður í skrift og reikningi fengu inngöngu, en því var breytt þegar yngri deild skólans var stofnuð árið 1895. Einnig var stórt skref stigið þegar skólagjöld voru afnumin. Þá fengu öll börn tækifæri til að fá grunnmenntun. Það var árið 1891, þegar Aagard syslumaður fluttist til Danmerkur og Jón Magnússon, síðar forsætisráðherra, tók við embætti sýslumanns. Fræðslumálin voru hans hjartans mál og voru efnalitlar fjölskyldur ævarandi þakklátar Jóni fyrir þessa þörfu breytingu.

Rétt fyrir aldamótin 1900 hóf hið opinbera baráttu gegn „tóbaks- og áfengisnautn“. Baráttan var háð í skólunum og átti að skera niður í notkun ungmenna á efnunum. Fengu nemendur lítið kver um vána og kenndi séra Oddgeir Guðmundsen efnið.

Bygging skólahúsa

Haustið 1881 voru gerðar breytingar á hugmyndinni um gerð hússins þannig að séra Brynjólfur Jónsson fékk það verkefni að gera nýja kostnaðaráætlun um efniskaup í bygginguna. Fékk hann með sér í lið Sigurð Sveinsson í Nýborg, byggingameistara, og Jósef Valdason, skipstjóra. Nýja skólahúsið var svo tekið í notkun haustið 1884. Þegar skólinn var tekinn í notkun var Lárus Árnason fenginn til að kenna. Hann var þriðji kennarinn við skólann og jafnframt albróðir hinna tveggja fyrrum kennara skólans. Skólahúsið var tvílyft timburhús og var kostnaður við bygginguna 3000 kr.

Árið 1904 var nýtt skólahús tekið í notkun en hið gamla var löngu orðið hrörlegt og rúmleysi mikið. Kostnaður við byggingu þess var 10.000 kr. Á neðri hæð hússins var kennslustofa og þingsalur og á efri hæðinni voru tvær kennslustofur og bókasafnsstofa. Húsið stóð við Heimagötu 3 og hét Borg. Kennarinn sem kenndi í hinu nýja húsi fyrstu árin var Steinn Sigurðsson. Hann var dugmikill kennari og bar hag nemenda og foreldra fyrir brjósti. Hann lét ekki deigan síga í æskulýðsmálum og vann mikið að íþróttamálum og félagsmálum auk þess að kenna aukalega námfúsum nemendum ensku og dönsku. En þrátt fyrir alla velvild sína og fórnfýsi í garð nemenda var honum sagt upp störfum skyndilega og fluttist hann þá á brott. Engar ástæður voru gefnar fyrir uppsögn hans og var þetta leiðinlegt bæði fyrir hann og nemendur. Ætla má að skólanefnd hafi af einhverri ástæðu viljað losna við hann og tók því ríkið í taumana eftir þessa atburði og sá um uppsagnarmál framvegis.

Þegar Steinn Sigurðsson hætti sem skólastjóri voru 109 nemendur í skólanum. Það þýðir að hið tiltölulega nýja skólahús var orðið alltof lítið fyrir starfsemina. Bæjarstjórnin vildi því byggja framtíðarhúsnæði sem myndi þjóna skólanum um langa framtíð. Árið 1915 var byrjað að byggja skólahús við Skólaveg og er það enn notað. Þessi bygging er teiknuð af Rögnvaldi Ólafssyni húsameistara ríkisins. Í þessu skólahúsi voru 6 kennslustofur. Skólastofurnar voru hafðar langar og mjóar en það þótti betra upp á birtuna eins og segir í umsögn um teikninguna, en á þessum tíma var lýsing lítil og léleg. Þessi bygging þótti all vegleg og átti að rúma 180 börn þ.e. 30 börn í hverri stofu. Ekki var þó björninn unninn þótt skólastarf hæfist í nýju byggingunni. Sökum fyrri heimsstyrjaldarinnar sem þá geisaði var kolaskortur og því voru kol skömmtuð. Hagstæðara þótti að hita upp helming stofanna og hafa þær tvísettar. Ekkert vatn var í húsnæðinu fyrstu árin og kom rennandi vatn ekki fyrr en 10-12 árum eftir byggingu hússins eða um 1930.

Frá fortíð til nútíðar

Sá skólastjóri sem var við skólann, þegar fyrsti hluti núverandi húsnæðis skólans var byggt, hét Björn H. Jónsson. Eftir óeigingjarnt starf fór fyrir honum eins og fyrirrennara hans; Birni var sagt upp störfum fyrirvaralaust og hann hrakinn úr bænum. Bæjarbúar horfðu á eftir honum og fjölskyldu hans með eftirsjá vegna mikils og góðs starfs sem þau höfðu unnið í Eyjum.

Skólastjórar

Framan af voru það sóknarprestar sem voru titlaðir skólastjórar en höfðu ekkert með stjórnun skólans að gera. Því voru það kennarar sem stjórnuðu skólanum fram á 20. öldina.

• Filippus Eyjólfsson 1745-1766
• Einar Árnason 1880-1882
• Jón Árnason 1883-1884
• Lárus Árnason 1884-1885
• Séra Jón Jónasson Thorstensen 1885-1886
• Árni Filippusson 1886-1893
• Séra Oddgeir Guðmundsen 1893-1904
• Steinn Sigurðsson 1904-1914

Kennarar

Einnig er vert að minnast á nokkra kennara sem voru áberandi fyrstu árin:

• Högni Sigurðsson 1904-1908
• Eiríkur Hjálmarsson 1895-1928
• Ágúst Árnason 1907-1937

Heimaeyjargosið

Í gosinu 1973 var skólinn notaður sem geymsla fyrir búslóðir sem bjargað var í gosinu. Skipuleg skráning var á öllu sem kom inn um dyr skólans. Skipaðar voru björgunarsveitir sjálfboðaliða og var komið á fót vaktaplani. Ennfremur voru einhverjar stofur elsta hluta hússins notaðar sem svefnaðstaða.

Skólinn í dag

Barnaskóli Vestmannaeyja er heildstæður grunnskóli með u.þ.b. 450 nemendur á aldrinum 6-16 ára í 22 bekkjardeildum. Íþróttakennsla fer fram í Íþróttamiðstöðinni við Brimhólalaut. Í skólanum er sérdeild fyrir fatlaða nemendur, enn fremur hefur undanfarin ár verið starfrækt nýbúadeild í skólanum til stuðnings fyrir nemendur sem hafa flutt til Eyja erlendis frá. Barnaskólinn leggur áherslu á að nemendur kynnist sérstöðu heimabyggðar sinnar eins og jarðfræði, dýralífi og sögu. Skólinn er virkur þátttakandi í erlendum samskiptum með nýjustu tækni, má þar nefna Jason verkefnið, þátttöku í Comeniusar verkefni, GLOBE- umhverfisverkefni sem nú stendur yfir og fleira. Þá vill skólinn efla samkennd, vináttu og sjálfsöryggi nemenda og er unnið að því m.a. með: samveru á sal, vinahópum, íþróttadegi, upplestrarkeppni, útivistardögum, árshátíð, tilbreytingadögum og ýmsu öðru.

Tenglar

• Heimasíða Barnaskólans í Vestmannaeyjum

---

Heimildir

• Þorsteinn Þ. Víglundsson (1962). Saga barnafræðslunnar í Vestmannaeyjum. Blik, 23. árg., 77-117.
• Guðjón Ármann Eyjólfsson, Vestmannaeyjar - byggð og eldgos. Reykjavík, 1973.