„Blik 1958/Traustir ættliðir, fyrri hluti“: Munur á milli breytinga

<br>

<br>

Í þann tíð var fátækasta hluta þjóðarinnar flest annað fyrirmunað en að deyja úr hor. <br>

Í örbirgð sinni æskti Guðný húsfreyja þess heitast, að hún mætti vaxa svo að álnum, að hún gæti haft hjá sér á framfærslu móður sína Guðrúnu Helgadóttur. Þá ósk fékk hún uppfyllta og var Guðrún á framfærslu þeirra hjóna um margra ára skeið og dó háöldruð. <br>

Sunnudag nokkurn á einmánuði 1823 var fjölmennt við messu að Krosskirkju. Rifahjarn var á og mýrar allar og tjarnir lagðar traustum ísi. Kirkjugestir komu bæði gangandi og ríðandi til kirkjunnar. <br>

Eftir messu staldraði bændafólkið við og ræddi dægurmálin, tíðarfarið, sem hafði verið rysjótt að undanförnu, heybirgðir búenda og afkomu. <br>

Vorið 1823 var Sigríður Einarsdóttir heimasæta á Bryggjum farþegi á einu Landeyjaskipanna til Eyja. Hún var þar ráðin í vist að [[Miðhús]]um. <br>

Ekki hafði Sigríður lengi dvalist í Eyjum, er ungir menn þar tóku að hrífast af yndisþokka hennar og heillandi hug. Í nýja umhverfinu virtist hún nú einnig hneigðari til ásta. <br>

Þau Sigríður Einarsdóttir og Jón Þorbjörnsson giftust 11. júlí 1824. Þá hafði hún gengið með barni Jóns í 10 vikur. <br>

Eftir giftinguna settust þau hjón að í Brekkuhúsi og voru þar í húsmennsku.

Ungu hjónin, Jón og Sigríður, völdu sér tómthússtæði nálægt höfninni, þar sem vel sást yfir athafnasvæðið og annað umhverfi. Bæ sinn eða tómthús byggðu þau á hæðinni suður af króaröðinni, sem stóð þar skammt norður af meðfram höfninni. <br>

Hús þeirra hjóna var kennt við bóndann, sem byggði, svo sem venja var til í Eyjum, og kallað [[Jónshús]]. Þar er nú [[Hlíðarhús]].<br>

Síðla októbermánaðar þetta haust vildi slysið til. Jón Þorbjörnsson hrapaði úr fiskbyrginu og kom niður við fætur konu sinnar. Hann lemstraðist og limlestist og gat enga björg sér veitt. Hann fékk m.a. opið fótbrot. Þarna stóð Sigríður yfir manni sínum yfirkomin og ráðþrota. Hann var fluttur heim nær dauða en lífi. Fékk kolbrand í fótbrotið og andaðist brátt. Það var 30. október 1830. <br>

Við hverfum nú um stund frá hinni harmi lostnu ekkju í Jónshúsi, sem leitar sjálfri sér trausts, styrks og huggunar í heitri guðstrú sinni og nýtur til þess mestrar hjálpar í sálmum séra Hallgríms Péturssonar. <br>

Við skyggnumst um og leiðum hugann að fleira fólki í Eyjum.

Sannast mun það mála, að Bergur þessi hafi verið laungetinn prestssonur austan úr Skaftafellssýslu, og einhver óþekktur Brynjólfur og alsaklaus af öllu kynlífi við móðurina játað á sig faðerni hans til þess að bjarga hempu prestsins. <br>

Svo liðu 9 ár með barneignum og barnamissi. Þá fæddist þeim hjónum sveinbarn, sem hlaut nafn langafa síns í móðurætt og var skírt Vigfús. <br>

Hjónin litu saman á sveininn eins og sérstaka guðsgjöf og laun forsjónarinnar fyrir þolgæði og þrek í sárum raunum, sem þau hjón höfðu þá þurft að þola og líða við dánarbeð barna sinna hvers af öðru, er öll dóu úr ginklofa stuttu eftir fæðingu. <br>

Fyrstu ár aldarinnar bjuggu þau hjón, Bergur og Guðfinna, að [[Gjábakki|Gjábakka]], en fluttust síðan að [[Stakkagerði]] og eru þangað komin 1812. <br>

Árið 1825, eða ári síðar en Jón vinnumaður  réðist  til þeirra, skildu þau Bergur og Guðfinna að borði og sæng og gerðust þau Guðfinna og Jón Gíslason bæði vinnuhjú hjá séra [[Jón Högnason|Jóni Högnasyni]] að Ofanleiti og höfðu með sér Vigfús, unglinginn, sem þá var 14 ára. Séra Jón hafði misst konu sína, [[Guðrún Hálfdánsdóttir|Guðrúnu Hálfdánardóttur]], ljósmóður, árið áður, og úr því sem komið var fyrir þeim Bergi og Guðfinnu, réði prestur hana að búi sínu til að stjórna innan stokks, enda hafði hún alltaf þótt húsmóðir góð og stjórnsöm, en prestur hafði sýslu mikla utanstokks og reyndist búmaður í bezta lagi. <br>

Gerðist nú Bergur Brynjólfsson einsetukarl í Stakkagerði, 64 ára að aldri. Einsetumaður var hann næstu tvö árin. <br>

Hann var þegar orðinn gamall maður og hafði liðið margt sárt og saknaðarfullt í lífinu. Fyrri konu sína hafði hann misst eftir stutta sambúð. Fjölda barna hafði hann eignazt eða 17 alls og misst þau öll nema Vigfús. Hann unni þeim syni sínum eins og hjartanu í brjósti sér. Móður hans unni hann einnig þrátt fyrir allt. Ef til vill átti hún sínar bætur mála. Allar sorgir hans höfðu þreytt hann og þjáð, skilið eftir ólæknandi sár, sálarkviku, sem olli oft leiðri lund, kaldranalegu viðmóti og þumbaldahætti. Auðvitað hafði þetta heimilislíf verið Guðfinnu þreytandi, og hún umborið það verr sökum aldursmismunarins. Allar mótgjörðir og hefndarhneigðir gagnvart henni hlutu að fjarlægja föðurinn og soninn. Þar með slokknaði einasta ljósið í lífinu. Hvernig átti hann að tryggja augasteininum sínum og hinum efnilega syni ábúð á Stakkagerði, skapa honum aðstöðu til öruggrar afkomu og mannaforráða eftir því sem dugnaður, gáfur og gifta stæðu til, þá tímar liðu? Bergur Brynjólfsson gat ekki til þess hugsað, að sonur hans byggi við tómthúsmannakjör eða afkomu húsmanna um langa framtíð. Vigfús var vel gefinn piltur, skapfastur, rólyndur og mannvænlegur, sem sjálfur presturinn hafði mikið dálæti á. <br>

Næsta dag kom Bergur boðum til prestsins, að finna sig að Stakkagerði, er hann ætti erindi niður í kauptúnið. Það var séra [[Jón Austmann|Jón J. Austmann]], sem fengið hafði Ofanleiti árið 1827, eftir dauða séra Snæbjarnar Björnssonar. Erindi það, sem Bergur bóndi Brynjólfsson átti við prestinn, var að biðja hann að vera milligöngumann og bjóða Guðfinnu húsfreyju Stakkagerðisjörðina til ábúðar. Sjálfur bauðst Bergur til að flytja burt af jörðinni og láta notin af henni með öllu afskiptalaus. <br>

Eftir þennan sjálfssigur sótti að Bergi Brynjólfssyni þrálegt þunglyndi. Það var því líkast sem hann hefði tapað öllu við þennan sigur. Hann undi nú ekki lengur í Eyjum. Vildi heldur reyna að una lífinu í sveitum sunnan lands, þar sem hann vissi sem minnst til daglegs lífs konu sinnar í Stakkagerði og „fyrirvinnunnar“, en þelann til Jóns Gíslasonar megnaði hann ekki að þýða úr brjósti sér, hversu feginn sem hann vildi.

Ekkjan Sigríður Einarsdóttir í Jónshúsi náði sér furðu fljótt eftir missi manns síns, Jóns Þorbjörnssonar. Glaðlyndið hennar og yndisþokkinn tók brátt aftur að ylja ógiftum og vekja þeim þrá og ást, — jafnvel þeim, sem að árum voru mikið yngri en hún. Annars var aldurinn ekki á henni séður, enda var hún ekki nema þrítug. <br>

Sumarið eftir, 1832, 27. júní, dó Guðfinna móðir Vigfúsar. Sama árið flutti Bergur Brynjólfsson maður hennar í hornið til Vigfúsar sonar síns og Sigríðar konu hans. Árið eftir fluttist fjölskyldan að Stakkagerði á ábýlisjörð Bergs. Þar með varð hugsjón Bergs að veruleika. Vigfús sonur hans var orðinn bóndi í Stakkagerði. <br>

Enn tók Bergur Brynjólfsson að gera upp við sjálfan sig og tilveruna. Hann hafði aldrei verið neinn eiginlegur trúmaður, þó að hann neitaði ekki tilveru guðs. Eiginlega hafði hann látið trúmálin afskiptalaus til þessa, látið þau lönd og leiðir. Rifjaði hann nú upp fyrir sér átökin, er hann tók þá ákvörðun, að láta Guðfinnu konu sína og Vigfús son sinn flytja að Stakkagerði, en víkja sjálfur. Forsjónin hafði verið honum hliðholl og góð, fannst honum. Þakklætiskenndirnar, er hann nú bar til hennar fyrir það að láta helgustu óskir hans rætast, gat hann ekki dulið fyrir sjálfum sér. Aldrei hafði honum liðið betur en nú, fannst honum. <br>

Vigfús Bergsson bóndi í Stakkagerði vann sér álit og traust. Hann þótti eins og áður segir, skapfastur og skynugur vel, traustur og prúður drengskaparmaður, atorkusamur og búhöldur góður. Ekki leið á löngu þar til hann var gjörður að hreppstjóra í Eyjum. <br>

Formaður var hann á skipi sínu og þótti góður sjómaður. <br>

Þegar á slysstaðinn kom, voru allir mennirnir horfnir í djúpið. Í kringum bátinn á hvolfi flutu bátspallar, árar og aðrir hlutir úr bátnum, svo og kindurnar ýmist dauðar eða að dauða komnar. Þessir menn drukknuðu þar: <br>

Harmafregn þessi laust alla Eyjabúa skelfingu. Vigfús Bergsson var einn af mestu formönnum í Eyjum á sinni tíð, harðsækinn og aflasæll, en þó gætinn jafnan og glöggur. <br>

Eitthvað var það í fari séra Jóns, sem á örlagastundum minnti á afa hans, séra Jón Steingrímsson, eldprestinn mikla úr Skaftafellssýslu. Hetjulund séra Jóns samfara einlægni og góðvild var raunamæddum huggun og styrkur.<br>

„Innri loga“, þessi orð settust að í sálu Sigríðar Einarsdóttur. Þeim gat hún ekki gleymt. Hún tók að hugleiða þau þráfaldlega. Það var sem þau tendruðu henni innri eld, sem styrkti hana og efldi. <br>

Árin liðu, þó ekki mörg. <br>

Orð var á því haft, hversu ekkjan í Stakkagerði byggi vel, væri efnuð og hyggin búkona. <br>

Í öllu þessu mótlæti, missi bús og búslóðar, fannst henni þá sem öryggið fælist hjá unnustanum í Neðradal. <br>

Þegar á reyndi, vildi Hallvarður í Neðradal ekkert hafa með Sigríði Einarsdóttur að gera, örsnauða og allslausa veraldlegum gæðum. Svo fór um ástaryl þann. <br>

   

[[Blik 1958/Traustir ættliðir, síðari hluti|síðari hluti]]

{{Blik}}