Sjóslys

Eyjamenn hafa verið duglegir að sækja sjóinn allt frá því byggð hófst í Vestmannaeyjum. Fyrst í stað voru bátarnir smáir og hættulegt var að fara út á þeim í vondum veðrum, því voru sjóslys algeng. Þegar konungsútgerðin byrjaði á 16. öld var smíðað mikið af skipum í Vestmannaeyjum, mest teinæringar og tólfæringar. Árið 1862 varð svo mikil framför í öryggismálum sjómanna er Bátaábyrgðarfélagið var stofnað. Það var eins konar tryggingafélag fyrir skip, þó fyrst aðeins fyrir opin róðrarskip. En eftir að bátarnir urðu stærri, traustari, aflmeiri og þekking jókst, þá jókst öryggi til muna. Einnig hafa uppfinningar Eyjamanna orðið til þess að öryggi á sjó hefur aukist, til dæmis hefur Björgvinsbeltið sýnt það í verki margoft, sem og Sigmundsgálginn er Sigmund Jóhannsson, teiknari og uppfinningamaður hannaði. Hér fyrir neðan er að finna nokkrar frásagnir af sjóslysum við Vestmannaeyjar í gegnum aldirnar. Sýna frásagnirnar kjark, hugarró, drengskap og fórnarlund formanna og sjómanna í Vestmannaeyjum.

Sautján manns látnir og þrjú skip ónýt

Þann 25. febrúar 1869 héldu út 17 skip til veiða. Fjögur þeirra héldu norður fyrir eyjarnar en hin þrettán héldu suður. Stormur brast á áður en þau komust á miðin og reyndu þau að komast aftur til Vestmannaeyja. Þrjú skip náðu að leggja að á Eiðinu og gekk það slysalaust. Eitt skip náði að komast í skjól undir Ystakletti. Þau skip sem voru eftir náðu næstum því að komast til hafnar en urðu að snúa við og héldu að Bjarnarey í von um skjól. Þar lágu þau alla nóttina. Daginn eftir var ennþá hið versta veður. Þegar birti var mannað skip sem náð hafði til hafnar og reynt að ná til hinna skipana með matvæli og hressingu. Það komst að skipunum við Bjarnarey og þá höfðu tveir menn um borð í þeim látist af vosbúð og kulda. Áhafnir skipanna hresstust mjög við þessa sendingu og eftir það reyndu flest skipin að komast aftur í land. Sjö þeirra tókst að komast í land sem og skipinu sem kom þeim til bjargar. Þrjú skip urðu að snúa aftur vegna storms og straums. Tvö skipanna komust austur fyrir Bjarnarey en hitt sökk og fórust allir með því. 14 voru í áhöfn á því skipi sem hét Blíður. Loks um kvöldið komust þau skip, sem höfðu haldið sig við Bjarnarey um daginn, aftur til Eyja. Átta heimili urðu forstöðulaus eftir þetta slys.

Þilskipið Olga

Þann 10. apríl árið 1877 var þilskipið Olga á hákarlaveiðum og höfðu þeir fengið 30 tunnur af lifur. Veður var gott og tunglskin. Undir miðnætti sáu þeir sem stóðu vörð skip koma og stefna beint á Olgu. Reyndu þeir að láta vita af sér en allt kom fyrir ekki, sigldi skipið beint á Olgu og sökkti henni. Náðu allir skipverjar á Olgu að komast um borð í aðkomuskipið og komust þá að því að þetta var franskt fiskiskip að nafni Virgine frá Dunkerque. Ekki var vistin góð hjá Frökkunum og kom áhöfnin til baka með sögur um ýmsan hrottaskap þeirra.

Stórfiskur grandar báti

16. júní árið 1883 fannst bátur frá Vestmannaeyjum og fannst aðeins einn maður á lífi af fimm manna áhöfn er komið var að bátnum. Báturinn var ára- og seglalaus en tvö handfæri voru úti þegar hann fannst. Talið var að stórfiskur hefði grandað bátnum.

Áttæringur sekkur með tuttugu og átta manns, aðeins einn kemst af

Á uppstigningardag árið 1901 gerðist hræðilegt slys í Vestmannaeyjahöfn þegar tuttugu og sjö manns drukknuðu er áttæringur sökk. Áttæringurinn var á leiðinni til Eyja frá landi en hann sökk vegna ofhleðslu þegar hann átti u.þ.b. 600 til 700 faðma eftir til Eyja. Áttæringar voru oftast tólf manna för á vertíðum en þarna hafði verið troðið tuttugu og átta manns, tuttugu og einni kind og miklu af varningi. Þótti ekki furða að skipið sykki vegna þessarar ofhleðslu.

Vélbáturinn „Unnur“ bjargar franskri skútu

Þann 8. apríl árið 1908 komst aðeins einn bátur í róður úr Vestmannaeyjahöfn. Það var vélbáturinn Unnur sem Þorsteinn Jónsson var formaður á. Farið var austur fyrir Heimaey og línan lögð þar. Þegar nýbyrjað var að leggja sáu þeir að frönsk skúta hafði dregið upp neyðarflagg. Hættu þá skipverjar undir eins að leggja og fóru strax til hjálpar. Þegar skútumenn sáu þá koma skutu þeir út skipsbátnum og lögðu af stað til móts við Unni. En aðeins tveir þeirra sex sem voru í bátum gátu róið því hinir fjórir voru uppteknir við að ausa bátinn. Þeim tókst þó að koma taug um borð í Unni og héldu þeir síðan til baka að skútunni og komust klakklaust um borð. Þegar allt var tilbúið var skútan komin hættulega nærri landi. Ekki hefði þurft að spyrja hver endalok hennar hefðu orðið ef Unnur hefði ekki komið til aðstoðar. Merkilegt þótti að Unnur gat dregið skútuna, því Unnur var frekar lítill bátur. Þegar komið var í sundið á milli Stórhöfða og Suðureyjar var tauginni sleppt og var skútan þá komin úr allri hættu. Þetta björgunarafrek hafði sést úr landi og þótti mikið til koma björgunarhæfileika Þorsteins og manna hans á Unni.

Dreng bjargað úr Vestmannaeyjahöfn

6. janúar árið 1913 gerðist það að 9 ára drengur féll af bryggjunni í sjóinn. Dimmt var og bryggjan ekki vel upplýst. Veður var frekar slæmt og mikið brimsog í höfninni. Nokkrir urðu varir við þetta og einn þeirra var Árni J. Johnsen. Kastaði hann sér beint í sjóinn eftir drengnum, sem hafði borist frá bryggjunni og synti með hann í land. Mikill straumur og sjávargangur var í höfninni og þótti þetta mikið afrek. Þess má geta að Árni bjargaði þrívegis drengjum úr Vestmannaeyjahöfn.

Átta farast þegar smábátur sekkur, Vestmannaeyjar missa héraðslækni sinn

Eftir að spænska veikin geisaði á Íslandi var hert mjög á öllu eftirliti á skipum sem komu til landsins. Var það gert að reglu að læknir skyldi fara um borð og taka skýrslu af skipstjóra um heilbrigðisástand áhafna. Hvergi var þó erfiðara að koma þessu eftirliti á en í Vestmannaeyjum. Þangað komu mjög mörg skip, þó flest yfir vetrartímann, er veður voru leiðinleg og erfitt að komast um borð. Þó gegndu Vestmannaeyjalæknarnir Halldór Gunnlaugsson , Páll V. G. Kolka og síðar Ólafur Ó. Lárusson þessu starfi af mikilli skyldurækni. Þetta gekk allt stórslysalaust þar til 16. desember 1924. Þann dag komu nokkur skip til Vestmannaeyja en veður heldur slæmt. Um miðjan dag sást til e.s. Gullfoss, skips Eimskipafélags Íslands, sem var að koma frá útlöndum. Samkvæmt reglum þurfti að senda lækni um borð í skipið til að kanna heilbrigðisástandið um borð. Varð Halldór Gunnlaugsson fyrir valinu að fara um borð.

Gullfoss hafði varpað akkerum fyrir utan Eiðið , enda hafði veðrið magnast þegar leið á daginn og var orðinn töluverður sjógangur. En þó svo væri þá var bátur mannaður til að fara út í Gullfoss. Fjórir menn fóru oftast með lækninum í þessar ferðir en búist var við erfiðri ferð þannig að ákveðið var að taka fjóra í viðbót. Síðan var báturinn sjósettur og er þeir sem hjálpuðu bátsverjum að koma bátnum á flot, litu við brá þeim heldur betur í brún. Báturinn og mennirnir níu sem höfðu verið í honum, höfðu færst á kaf. Ekki er vitað hvernig þetta gerðist en þykir líklegast að alda hafi riðið yfir bátinn og fært hann í kaf. Einn unglingspiltur hafði náð að halda sér í bátinn og reyndi að gera tilraun til að synda til lands. En hann barst í burtu vegna mikils straums og kviku við Eiðið.

Þeir sem höfðu aðstoðað við að setja bátinn á flot reyndu hvað þeir gátu til að bjarga þeim en höfðu engin tæki til þess. Skipverjar á Esjunni, sem var líka undir akkeri, urðu vitni að slysinu, settu strax út bát og héldu á vettvang. Þeim tókst að ná piltinum sem hékk utan í bátnum og Halldóri Gunnlaugssyni sem var á floti í sjónum. Þeir voru teknir um borð og sent var skeyti til lands og beðið um læknishjálp. Páll V. G. Kolka kom á slysstaðinn skömmu eftir að slysið átti sér stað. Var þá strax reynt að komast í Esjuna með bát sem hafði verið dreginn úr höfninni. Þegar komið var í Esjuna athugaði Páll mennina. Unglingspilturinn var kominn til meðvitundar en miklar lífgunartilraunir á Halldóri báru ekki árangur. Þennan dag fórust því alls átta manns.

Þeir sem létust voru Halldór Gunnlaugsson héraðslæknir, Snorri Þórðarson frá Steini, Guðmundur Þórðarson Akri, sem var bróðir Snorra, Bjarni Bjarnason frá Hoffelli, Guðmundur Eyjólfsson frá Miðbæ, Kristján Valdason frá Sandgerði, Ólafur Gunnarsson frá Vík og Guðmundur Guðjónsson frá Kirkjubæ. Sá sem lifði af var Ólafur Vilhjálmsson frá Múla í Vestmannaeyjum.

Vestmannaeyingur klífur Ofanleitishamar og bjargar félögum sínum

Þann 13. febrúar, 1928, fóru flestir bátar úr höfn eins og venjulega. Veðrið var gott þennan morgun en þegar leið á daginn brast á fárviðri með snjókomu og dimmdi fljótt. Erfitt var fyrir báta að ná í land en varðskipið Þór náði að aðstoða þá eftir besta megni. Að lokum höfðu allir komist í land nema m.b Sigríður. Ekkert fréttist af þeim báti fyrr en um morguninn þegar einn skipverja, Jón Vigfússon komst til bæjar til að sækja hjálp. Kom þá í ljós að m.b. Sigríður hafði strandað við Ofanleitishamar og brotnað þar í spón. Allir skipverjar höfðu komist lífs af með því að stökkva upp á syllu í bjarginu. Allir komust þeir heilu og höldnu á sylluna og ómeiddir nema formaðurinn sem hann hafði skorist eilítið á hendi. En er þeir fóru að litast um, sáu þeir að þeir voru sem milli steins og sleggju. Fyrir neðan var ólgandi sjórinn og fyrir ofan var 30 faðma hátt bjarg. Mjög ólíklegt þótti að þeir myndu sjást úr landi. Eina leiðin til björgunar virtist vera sú að klífa yrði upp bjargið.

Þegar þeir höfðu beðið þarna nokkurn tíma spurði formaðurinn Eiður Jónsson Jón Vigfússon hvort hann treysti sér til að klífa bjargið. Jón athugaði bjargið vel og sagðist síðan mundu reyna. Biðu félagar Jóns milli vonar og ótta á meðan Jón fikraði sig upp bergið sem er nærri 60 metra hátt. Jón komst upp bjargið á tíu mínútum og náði svo fljótlega að komast til byggða eftir það. Sagan segir að Jón hafi eitt sinn misst fótanna ofarlega í bjarginu og hangið á fingurgómunum einum á meðan hann fann sér fótfestu á nýjan leik.

Þegar Jón kom til byggða var brugðið á það ráð að bestu sigmenn Vestmannaeyja fóru með búnað sinn og sigu niður til skipbrotsmanna. Voru þeir síðan dregnir upp bjargið hver af öðrum. Allir komust af heilir og haldnir en voru orðnir kaldir og hraktir eftir biðina. Nokkru síðar reyndu vanir bjargmenn að klífa bergið á sama stað og Jón hafði gert en urðu frá að hverfa þrátt fyrir að sú tilraun hafi verið gerð við bestu mögulegu aðstæður. Það sýnir hversu mikið þrekvirki Jón Vigfússon vann.

Jón fékk verðlaun úr hetjusjóði Carnegies fyrir þetta mikla þrekvirki.

<meta:creator>Jónas Höskuldsson</meta:creator>