Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1993/Íslensk skip

GUÐJÓN ÁRMANN EYJÓLFSSON:

ÍSLENSK SKIP

Bókverkið íslensk skip eftir Jón Björnsson frá Bólstaðarhlíð í Vestmannaeyjum hefur vakið þjóðarathygli og eru bækur hans þekktar meðal allra sjómanna. Það er vissulega ástæða til þess að geyma frásögn um þetta merka framlag til sögu íslenskra skipa og sjómanna í Sjómannadagsblaði Vestmannaeyja. Mikill áhugi Jóns á söfnun mynda og upplýsinga um Vestmannaeyjabáta varð m. a. þess valdandi að Jón hófst handa við þetta mikla verk sem nær nú til allra íslenkra skipa. Jón Björnsson er borinn og barnfæddur Vestmanneyingur, fæddur 17. júní 1924 og bjó nærri samfellt í Vestmannaeyjum fram til fertugsaldurs er hann fluttist alfarinn úr Eyjum árið 1964.
Íslensk skip er í fjórum bindum, nærri því eitt þúsund blaðsíður og ómetanlegt uppsláttarverk um íslensk skip. Þar er að finna myndir af um 2500 skipum og helstu upplýsingar um þau, eigendur, eigendaskipti, smíðastað, smíðaár, stærð skipsins í brúttórúmlestum, gerð vélar og afl.
Fjallað er um rúmlega 3.300 skip, en nöfn á skipum eru um 7.200 af því að mörg skip skipta sem kunnugt er iðulega um nafn. Hér má t.d. nefna Freyju VE 260 (eigendur Sigurður Sigurjónsson og Ágúst Matthíasson, smíðuð í Danmörku og keypt þaðan 1954) sem skipti átta sinnum um nafn eftir að hún var seld frá Vestmannaeyjum árið 1969 og þar til báturinn var talinn ónýtur og tekinn af skrá 27. maí 1988.
Ótrúlega elju, áhuga og dugnað hefur þurft til að safna öllum þessum myndum og upplýsingum og varði Jón hverri frístund í meira en áratug til þess að safna skipa- og bátamyndum.
Bókaforlagið Iðunn gaf íslensk skip út haustið 1990.
Eiginkona Jóns, Bryndís Jónsdóttir, sem á ættir að rekja austur í Vík í Mýrdal, hefur verið Jóni stoð og stytta í söfnun ljósmynda og skráði frásagnir um sjóslys. Í grein hér í blaðinu segir Bryndís nánar frá sérstakri reynslu sinni og atviki í sambandi við skráningu slysasögunnar í skipabókunum.
Verkið fjallar um öll þilskip sem skráð voru á Íslandi frá 1870 og fram til þessa dags. Höfundur hefur samt þann fyrirvara að nokkur skip, sem voru gerð út hér við land á síðustu öld, komust aldrei í íslenska skipaskrá. Það hefur verið mikið nákvæmnisverk að safna upplýsingum og búa ritið undir prentun. Við endanlegan frágang aðstoðaði Bergsteinn Vigfússon Ólafssonar frá Gíslholti í Eyjum, en hann er að sögn Jóns hafsjór af fróðleik um skip og báta.
Á sjómannadeginum 1992 hélt sjómannadagsráð Vestmannaeyja sýningu sem nefndist Sjósókn í Vestmannaeyjum. Þar sýndi Jón 51 mynd af Eyjabátum frá fyrstu árum vélbátanna í Vestmannaeyjum í byrjun þessarar aldar. Sjómannadagsráð Vestmannaeyja heiðraði Jón í tilefni sýningarinnar fyrir það merka starf sem hann hefur unnið með söfnun bátamyndanna og þar með bjargað og haldið til haga ómetanlegum heimildum. Stefán Einarsson, formaður sjómannadagsráðs, sæmdi Jón heiðursmerki sem hefur verið hannað sérstaklega fyrir sjómannadagsráð Vestmannaeyja og er Jón sá fyrsti sem hlýtur þessa viðurkenningu. Að lokinni sýningunni gaf Jón Byggðasafni Vestmannaeyja allar bátamyndirnar, en ítarlegar upplýsingar fylgja hverri mynd.
Jón Björnsson vinnur nú að 5. bindi bókverksins íslensk skip. Einnig vinnur hann að sérstöku verki um opna smábáta sem verður með svipuðu sniði og íslensk skip en fjallar um þilfarsskip. Þetta verður 4-5 binda verk eða álíka að vöxtum og hið fyrra og ef allt gengur vel má búast við að það komi út eftir tvö til fjögur ár.
Jón Björnsson er sonur hjónanna Ingibjargar Ólafsdóttur og Björns Bjarnasonar vélstjóra og útgerðarmanns sem bjuggu alla sína tíð í Bólstaðarhlíð við Heimagötu og voru ætíð kennd við það hús. Bólstaðarhlíð var fallegt hús og stóð við torgið norðan við Garðshorn þar sem ný og snotur hús hafa nú risið, austan við hús Sjálfstæðismanna í Eyjum sem nefnist Ásgarður. Bólstaðahlíð eyðilagðist í eldgosinu 1973.
Ingibjörg í Bólstaðarhlíð var sérstök garðræktarkona og við Bólstaðarhlíð var fagur blómagarður sem vakti athygli og aðdáun allra sem fengu um hinar fornu Vilborgarstaðatraðir þar sem vegurinn lá forðum daga austur að Vilborgarstöðum og Kirkjubæ og nefndur var Austurvegur. Ingibjörg í Bólstaðarhlíð var ættuð frá Eyvindarholti undir Eyjafjöllum, fædd 12. apríl 1895. Hún var dulræn og vel gefin kona sem bar með sér hlýju og alúð. Ingibjörg andaðist árið 1976.
Björn Bjarnason var fæddur að Ysta-Skála undir Eyjafjöllum 3. mars 1893. Það fer því vel á því að minnast hans og þeirra hjóna með nokkrum orðum í Sjómannadagsblaðinu þegar öld er liðin frá fæðingu Björns, svo drjúgan skerf lagði hann til Vestmannaeyja og þá sérstaklega menntunar vélstjóra í Eyjum. Foreldrar hans voru Halldóra Jónsdóttir og Bjarni Einarsson sem fluttust til Vestmannaeyja um aldamótin. Þau bjuggu alla sína búskapartíð í Hlaðbæ og voru ætíð kennd við þann bæ. Björn átti ásamt Eiríki Ásbjörnssyni vélbátinn Emmu VE 219 og var Björn vélstjóri á bátnum. Björn í Bólstaðarhlíð var mjög fær vélstjóri og prófdómari og kennari á fjölmörgum vélstjóranámskeiðum. Hann var einstaklega skemmtilegur maður, hagmæltur og síkátur, bamgóður og mannbætandi. Faðir minn, Eyjólfur Gíslason frá Bessastööum í Vestmannaeyjum, var samfleytt í níu vetrarvertíðir með Emmu og lengst af þeim tíma var Björn vélstjóri. Hann sagði að mörgum ágætismanninum hefði hann verið með til sjós, en að öðrum ólöstuðum bar hann mest lof á Björn og harmaði að þeir skyldu ekki hafa verið fyrr saman. Björn andaðist um aldur fram árið 1947, þá 54 ára gamall.
Úr þannig jarðvegi og á þannig heimili ólst Jón í Bólstaðarhlíð upp í hópi margra systkina, en þau voru átta. Á vetrarvertíðum dvöldust í Bólstaðarhlíð, eins og var fyrr á tíð venja á flestum heimilum útvegsmanna í Vestmannaeyjum, auk þess margir vertíðarmenn sem voru sjómenn á Emmu eða unnu við aðgerðina í landi. Allt þetta fólk var á besta aldri og var oft glatt á hjalla í landlegum, dvalið við spil og leiki, en Björn alltaf hrókur alls fagnaðar og lét stundum fjúka í kviðlingum.
Jón stundaði sjóinn á yngri árum og var einn fjögurra skipverja sem komust af þegar mb. Guðrún VE 163 fórst inn af Ellirey hinn 23. febrúar á vetrarvertíðinni 1953. Þeir komust fjórir um borð í gúmmíbjörgunarbát sem rak stjórnlaust með skipbrotsmennina í aftakasuðaustan veðri upp í Landeyjasand, fram af bænum Hallgeirsey þar sem þótti ganga kraftaverki næst að þeir skyldu ná landi og komast lífs af í gegnum brimgarðinn. Jón Björnsson þekkir því vel þann vettvang sem hann er að skrifa og safna heimildum um í myndum og máli.
Þau hjón Bryndís og Jón eiga fjögur börn er hafa sum hver gert garðinn frægan sem sagt er, en dóttir þeirra, Halldóra Björk, varð fegurðardrottning Íslands árið 1978. Þau Bryndís og Jón er gott heim að sækja. Ég þakka þeim alúð og gestrisni og Jóni vináttu svo langt aftur sem ég man. Sjómenn í Vestmannaeyjum senda honum bestu árnaðaróskir í merku starfi fyrir sögu sjómanna og íslenskra skipa.

Guðjón Ármann Eyjólfsson

• Efnisyfirlit: Sjómannadagsblað Vestmannaeyja