Elliðaey

Perla Atlantshafsins, Elliðaey. Mynd Ívar Atlason - ágúst 1997

Elliðaey er þriðja stærsta eyja Vestmannaeyja, (stundum nefnd Ellirey), og er 0,45 km² að flatarmáli. Eyjan er víðast sæbrött, lægri að austanverðu þar sem greitt er uppgöngu um Austurflá þar sem reipi hefur verið komið fyrir. Elliðaey er mjög grösug og þar var heyjað fyrrum og einnig hagaganga fyrir sauðfé og jafnvel nautgripi. Gífurlega mikið varp er þar og fuglatekja. Eyjan er hæst að norðan, það er Hábarð (114 metrar yfir sjávarmáli). Á eyjunni eru tveir gjallgígar, Litli Bunki og Stóri Bunki. Talið er að eyjan hafi myndast í eldgosi sem hefur verið töluvert stærra en Surtseyjargosið, fyrir um 5-6 þúsund árum.

Graslendi þekur alla eyjuna og hefur gríðarlegur fjöldi lunda grafið sér holur þar. Í eyjunni er sauðfé beitt og lundaveiði er stunduð á sumrin.

Deildar meiningar eru um nafn eyjunnar en Elliðaeyjarnafnið dregur hún sennilega af skipi því að hún er lík stafnháu skipi. En sumir segja að nafnið Ellirey sé vegna þess að eyjan taki nafn sitt af tveimur hellum H-ellirey, en önnur eyja í Vestmannaeyjum dregur nafn sitt af hellum, Hellisey.

Í bókinni Örnefni í Vestmannaeyjum segir að Elliðaey sé „[...] í tilliti til stærðar og frjósemi Heimaeyjunni næst. Hún liggur frá N. til S. og er breiðust að norðan, en mjóst að sunnan. Að vestan og norðan er eyjan afar há, og eru hamrarnir næstum þverhníptir. Þó eru hillur og bekkir hér og hvar í þeim, á hverjum rilla og svartfugl verpa.“

Austan til í eyjunni er hún mjög lág, og þar er uppganga í lítilli vík, sem kölluð er Höfnin.

Elliðaey er á náttúruminjaskrá því þar eru mjög miklar og sérstæðar sjófuglabyggðir. Í Elliðaey er að finna helstu varpbyggðir storm- og sjósvölu á Íslandi, sem telja tugþúsundir para. Fýll og langvía verpa mikið í Elliðaey, auk lunda.

Bólið í Elliðaey. Mynd Ívar Atlason-júní 1991

Á eyjunni er stórt veiðihús í eigu Elliðaeyjarfélagsins, sem stundar þar lundaveiði á sumrin og eggjatöku á vorin. Í gamla daga var veiðihúsið kallað „ból“. Fyrsta bólið sem reist var í eynni stendur enn. Er það notað sem geymsla og stendur vestan við "Skápana“. Árið 1953 var nýtt ból reist við rætur Hábarðs því gamla húsið stóðst ekki tímans tönn. 1985 var hafist handa við að byggja nýtt veiðihús á tveimur hæðum sem var áfast húsinu sem byggt var 1953. Lokið var við þá byggingu 1987. 1994 kom í ljós að bólið frá 1953 var orðið það illa farið að ekki var hægt að nota það lengur. Var það þvi rifið og annað hús reist í staðinn á sama stað, lauk þeirri byggingu 1996. Á árunum 2000-2001 var reist lítið hús vestan við bólið sem hýsir gufubað Elliðaeyjarfélagsins.

Höskuldur í Elliðaey

Ýmsar sögur eru til úr Elliðaey en ein þeirra hljóðar á þessa leið:

Einhvern tíma fyrir löngu var margt fólk við slátt í Elliðaey. Þar á meðal var vinnukona sem hét Guðrún Höskuldsdóttir. Á almæli var að þessi kona var ekki ein saman og hún hafði orðið léttari í Elliðaey um sláttinn. Hún bar barnið út og faldi það í helli einum í lundabyggðinni skammt austur af Nautaréttinni. Þessi útburður var nefndur Höskuldur eftir föður móðurinnar og hellirinn síðan Höskuldarhellir því að útburðurinn hafðist þar við.

Þessi útburður gerði lundamönnum og sláttumönnum ónæði með væli sínu á nóttum, einkum þó þegar gekk á með illviðri. Þá heyrðist útburðarvælið frá hellinum langt að.

Sögn Gísla Lárussonar í Stakkagerði

Jarðeignir

Elliðaey í vetrarbúningi. Eyjafjallajökull í baksýn.

Áður fyrr var eyjunum skipt upp milli jarða á Heimaey. Elliðaey gat borið 256 sauði, eða sextán kindur per jörð, þar sem sextán jarðir höfðu aðgang að Elliðaey.

• Kornhóll (Garðurinn)
• Miðhús
• Gjábakki (2 býli)
• Presthús (2 býli)
• Oddsstaðir (2 býli)
• Búastaðir (2 býli)
• Stóragerði
• Norðurgarður (2 býli)
• Steinsstaðir
• Þorlaugargerði (2 býli)

Úr örnefnaskrá Gísla Lárussonar

I. Ellirey er norðaustur frá Heimaey ca ¾ mílu. Er hún stærst allra úteyja; nál. 200 sauða beit og hefir slægjuland, sem hafst hafa af 150 hestar af heyi. Lundatekja í meðalári um 26.000 og nokkur svartfugl. Í henni verpir urmull af sæsvölu (drúða).

Ellirey hefir tvö uppsátur fyrir báta, austan og vestan. Er hvilft allstór í eyna að vestan, og í henni urð nefnd Vestururð , hvar uppsátrið er. En hvilftin nefnd Höfn. Í mynni hennar er flúð, sem ber allmikið af brim, við lendingarstaðinn nefnd Hlein. Í urðinni er, að norðanverðu, stórir steinar, sem venjulega er lagt að, til að ferma og afferma og kallaðir eru Heysteinar, Efri- og Fremri- og Hryggsteinn litlu norðar. Upp úr urðinni eru 3 uppgöngur á eyna, er sú syðsta vestan við svonefndan Suðurhamar. Önnur sunnan við Vesturhamar; eru þar í milli nefndir Ófeigshausar. Kolbrunnið berg (rautt) og er neðst í því Blábringur; hryggur úr blágrýti er nú stendur langt fram úr berginu.

Elliðaey 1971

Þriðja uppgangan er norðan við áðurnefndan Vesturhamar; en hér fyrir norðan er Pálsnef norðurtakmark hvilftarinnar. Er þar stundum lent við þegar lágt er í sjó og er þar uppganga allerfið. Upp af Pálsnefi eru skútar 2 nefndir Heyból (var geymt hey þar og er annar þeirra mikið hruninn). Þar nokkuð norðar er Guðlaugsskúti – ofan við brún. En þar niður af í miðju berginu Fýlabekkur. Þar norður af Helgagöngur – er þar uppganga af sjó nokkuð hátt upp í bergið. Norður af Guðlaugsskúta er nokkuð stór steinn, sem ber hæst á brúninni; nefndur Hrútur. Þar niður af og lítið vestar Svelti. Hér fyrir austan tekur við Hábarð , hæsti tindur á eynni. En frá Pálsnefi og að Hábarði er hryggurinn nefndur einu nafni Nál. Er Hábarð og Nálin grasivaxin að sunnan, en standberg að norðan. Austan í Hábarði er brekka nefnd Siggafles. En neðan við brún sjávarmegin, Siggafleskekkir. Hér niður af, við sjó niðri, Stampahellir. En vestar, niður af hæsta Hábarði er flúð, sem aðeins er upp úr um flóð, nefnd Látur. Austast í hrygg þeim er Hábarð myndar, að austan, eru nefndir Stampar (tindóttur graslaus endi). Sunnan við þá er Nautaflá. Á að hafa verið farið þar upp með naut til hagagöngu.

Þar fyrir sunnan er aðaluppganga eyjarinnar austan megin, er það bergflái með hamri fyrir ofan, Steðjahamar. Er lendingarstaðurinn nefndur Steðji. Út af Nautaflánni er nefnd Austur-Hlein. Drangur lágur, en allstór, sem ekki er landfastur. Þá er Austur-Urð , þar sem smábátar eru settir upp. Þar upp af er Austur-Hamar. Hér fyrir sunnan er hamar í sjó út, Hrafnajaðar. En neðst í honum er hellir, Teistuhellir. Fyrir sunnan Hrafnajaðar er urð með lágum móbergshamar fremst, Réttarurð (réttað þar). En á móbergshamrinum er allstór drangur austast, nefndur Búr (Austur-Búr ). En vestar er hæðarhryggurinn nefndur Vestur-Búr. En norðan megin í þeim Búrabrekka. Þar vestar er Vatnsurðarskarð og Vatnsurð. En syðsti tangi eyjarinnar er nefndur við brún Landsuðursnef. Enn fláinn hér við sjó niðri, Tangar. Þar fyrir vestan hækkar eyjan upp að Kerlingarhól , sem er flatur hnúkur, grasivaxinn; allt að Kerlingu , sem er varða á blábrún hamarsins, myndað af 4 björgum er standa hvert ofan á öðru; hlýtur það að vera myndað af náttúrunnar höndum. Grettistök eftir ísöldu? Í hamrinum fyrir austan Kerlingu er Kerlingarbæli (fuglabæli). En fyrir vestan Kerlingu er hamar, Moldi og í honum Moldabæli. En niður við sjó Smalaurð.

Þar fram af í sjó út er sker nefnt Smali. Þar fyrir vestan eru Háubæli (hátt fuglabjarg). Gömul sögn segir að nafnkunnur fuglamaður hafi átt að kveða: „Hörð eru sig í Háubælum, og hættuleg. Hellirsey þykir mér ógnarleg; Hábrandinn og hræðist ég“. (Eru þetta hæstu og hörðustu sig hér). Neðst í bjarginu er hvilft nefnd Hurð. Þá sól skín í hana alla er hádegi. En þegar sól skín fyrst í Hurðarnef – sem er vestast í Hurðinni – er klukkan 11 f.h. Gömul dagsmörk Eyjamanna.

Norður af Háubælum eru Lauphöfuð , nyrsti tangi fjallgarðsins er myndar höfnina sunnan megin. Upp af höfninni, á því nær miðri eynni – norður og suður – er hóll, æðistór, með 2 djúpum en grasi grónum eldsgígum, og er hóllinn nefndur Bunki en gígirnir Bunkalágar. Milli Bunka og Háborðs er slægjuland, Norðurflatir. Þar austur af eru hamrastallar lágir, en undir þeim byrgi, Nautarétt. Þar austur af er Höskuldarhellir , smá hellir í grasinu sem mjög örðugt er að finna. Á þar að hafa verið útburður, sem gerði sláttu- og lundamönnum mikið ónæði; einkum undir vond veður. Hét sú Guðrún Höskuldsdóttir, er út bar. Nafnið þar af. Þar austar er smáhellir með vatni í, nefndur Vatnshellir. Suður af Bunka er annað sléttlendi og slægjuland, Suðurflatir. Austur af því er bjarghnúkur, nefnt Kirkja og þar austur af Kirkjulágar. Út af Vatnsurð er Vatnsurðartangi. Þar fram af er smá flúð, Vatnsurðarflúð. Á henni fórst franskt fiskiskip veturinn 1885 og drukknaði öll áhöfn 24-26 manns.

Sjá einnig

• Gönguferð um Elliðaey. Slástu í lið með Pétri Guðjónssyni og kynnstu öllum helstu stöðum Elliðaeyjar.

---

Heimildir

• Aðalskipulag Vestmannaeyja, 2004-2014, 4. tillaga (22/10/2004)
• Gísli Lárusson. 1914 Örnefni á Vestmannaeyjum. Örnefnastofnun Íslands
• Sögur og sagnir úr Vestmannaeyjum.

Myndasafn

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•