Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 2004/ Nokkur merk afmæli
Í maí 1941 birtist í blaðinu Sjómaðurinn sem gefið var út af Stýrimannafélagi Íslands viðtal við Gísla J. Johnsen (1881 - 1965) útgerðarmann og heiðursborgara Vestmannaeyja. Þetta viðtal birtist einnig í Sjómannadagsblaði Vestmannaeyja 2002.
Þar segir hann m.a. um árið 1904, fyrir 100 árum, þegar hann var 23 ára.
„Á árinu 1904 byggði ég fyrstu verslunarhús mín og þótti mér það sögulegur viðburður í starfsögu minni. Á þessu ári gerðist fleira merkilegt. Þá tókst mér að senda fyrsta fisk - „slattann“ til Spánar frá Vestmannaeyjum og nokkuð af hrognum líka. Var það í fyrsta skipti sem slíkt var gert í nafni íslenskrar verslunar - og útgerðarmanns. Um þetta leyti eru mótorbátarnir fyrst að koma til sögunnar. Ég fór eina ferð mína þá til útlanda og keypti fyrsta mótorinn sem kom til Suðurlandsins. Þennan mótor keypti ég í Danmörku og var það Dan -mótor. Keypti ég þessa tegund vegna þess að hún var auðveld í meðförum. Jafnframt keypti ég efni í vélbát og kom með hvort tveggja heim samtímis. Hinn kunni bátasmiður, Bjarni þorkelsson, byggði bátinn fyrir mig og var hann 6 tonn að stærð. Mótorinn kostaði 2 þúsund krónur en báturinn með útbúnaði 4 þúsund krónur. Þessi bátur hlaut nafnið í skírninni Eros en einhvern veginn festist hið óveglega nafn Rosi við hann. Þessi bátur var svo reyndur hér og gafst sæmilega. Vélamaður á honum var Ágúst Gíslason og skipstjóri Sigurður Sigurðarson báðir úr Eyjum. Vitanlega var gert gys að mér fyrir þessa bíræfni og töldu flestir að strákurinn myndi setja sig á hausinn með þessum glannaskap.
Þessi bátur varð þó til þess að ryðja brautina fyrir svo örri þróun í fiskiflotanum að annað eins höfum við ekki séð. Þó að einstaka sinnum gengi skrykkjótt með vélina - og hef ég grun um að nafnið á bátnum, stafi af því - sýndi sig það þó að vélbátarnir gjörbreyttu aðstöðu fiskimanna til sjósókna og allir vildu losna við róðrarbátinn og fá vélbát í staðinn.“
Þorsteinn Jónsson skipstjóri og útgerðarmaður í Laufási segir um þetta í bók sinni Formannsævi í Eyjum bls. 109. „Bjarni Þorkelsson sem var allþekktur bátasmiður við Faxaflóa og víðar, smíðaði bátinn. Var hann snotur. Hann var skírður Eros. Hann hefur líklega verið 3 - 4 smálestir að stærð. Í hann var settur tveggja sýlindra Möllemps-mótor.“
Hvort þetta hefur verið Dan - eða Möllerupsvél skiptir ekki öllu. Þarna er um upphafið að vélknúnum bát að ræða í Vestmannaeyjum. Og sá sem stóð fyrir því var aðeins 23 ára gamall athafnamaður sem átti eftir að marka djúp spor í at-vinnusögu Eyjanna.
Ágúst Gíslason hlýtur að teljast fyrsti vélstjórinn í Vestmannaeyjum. Hann var frá Hlíðarhúsum en byggði síðar Valhöll við Strandveginn. Á sama máta er Sigurður Sigurðarsonfyrsti vélbáta skipstjórinn hér þótt Eros væri ekki gerður út til fiskveiða. Sigurður var frá Frydendal seinni maður Sigríðar móður Gísla.
OG TIL VIÐBÓTAR ÚR ALMANAKI TRYGGINGAMIÐSTÖÐVARINNAR
2. ágúst 1874 Þjóðhátíð haldin í fyrsta skipti í Vestmannaeyjum 130 ár síðan.
3. júní 1894 Eldey klifin í fyrsta sinn af þremur ofurhugum úr Eyjum 110 ár síðan.
Þetta voru [[Hjalti Jónsson)) (Eldeyjar Hjalti) og bræðurnir Ágúst og Stefán Gíslasynir. Hjalti var hálfþrítugur en bræðurnir voru um tvítugt.
24. mars 1934Slysavarnadeildin Eykyndill stofnuð 70 ára.
24. október 1934 Sjómannafélagið Jötunn stofnað, 70 ára.
15. mai 1944 Sjómannadagsráð stofnað, 60 ára
19. desember 1944 Fiskideild Vestmannaeyja stofnuð, 60 ára
10. júlí 1954 M.b. Björgvin VE 271 skipstjóri Þórður Stefánsson hóf veiðar í humartroll og hafa þær verið stundaðar síðan í 50 ár.
Hinn 20. ágúst 1939 hóf Guðmundur Vigfússon í Holti skipstjóri á Voninni VE 279 tilraunir með humartroll. Ekki varð framhald veiðanna þá.
1. október 1964 Stýrimannaskólinn í Vestmannaeyjum stofnaður, 40 ár síðan.
12. mars 1984 Guðlaugur Friðþórsson vann það einstæða afrek, að bjarga sér á sundi er m.b. Hellisey VE 503 fórst við Ledd, rúmar 3 sjómílur, til lands austan á Heimaey. 20 ár síðan.
8. desember 1984 Básar, félagsmiðstöð: Björgunarfélags Vestmannaeyja, Sjómannadagsráðs, Slysavarnadeildarinnar Eykyndils, Skipstjóra - og Stýrimannafélagsins Verðanda og Vélstjórafélags Vestmannaeyja, vígt, 20 ár síðan.
Fleira má tilnefna.
Úr bók Haraldar Guðnasonar, Ægisdyr fyrra bindi, m.a. um árið 1954, 50 ár síðan.
Tíðarfar var fremur hagstætt, nema sumarið norðanlands. Vertíð hófst 23. janúar. Á vertíð voru 71 þilfarsbátur og nokkrir opnir bátar. 53 voru með net og línu. Heildarafli var 29,389 lestir (5899 1. meiri en f.á). Aflakóngur Benoný Friðriksson skipstjóri á Gullborgu með 877 tonn.
Var þetta ein mesta framleiðsluvertíð í Vestmannaeyjum.
Og enn úr Ægisdyrum, fyrra bindi, m.a. um árið 1964, 40 ár síðan.
Ólafur Sigurðsson frá Skuld var aflakóngur (þetta er miðað við tímabilið áramót til miðs maí) á 30 ára skipstjórnarferli sínum. Afli hans var 1283 lestir, auk 10.500 tunna af síld og 3.500 tunna af loðnu frá áramótum. Ólafur var skipstjóri á Ófeigi 2. Kristinn Pálsson skipstjóri á Berg var með mest aflaverðmæti 1964 (miðað við allt árið) 10,5 miljónir kr.
Um 80 bátar voru gerðir út, en 90 þá flestir voru. Mikill afli í nót um miðjan mars (þorskur). Afli í vertíðarlok var 48 þús. lestir (bolfiskur). Afli í net ekki mikill og línuvertíð mjög rýr. Síldarafli var 48 þús. lestir.
SÉRREGLUR FYRIR VESTMANNAEYJAHÖFN
EMBÆTTISMENN ÞVÖRGUÐU UM SIGLINGAREGLURNAR, ÁRIÐ 1934, FYRIR 70 ÁRUM
Í bréfasafni Vestmannaeyjahafnar eru til 3 bréf frá árinu 1934, 70 ára gömul, um ákvæðið, um siglingar í höfnum inni o.s.frv. Þetta eru bréf bæjarfógeta, bæjarstjóra og vitamálastjóra.
Í siglingareglunum. Tilskipun um alþjóðlegar sjóferðareglur, sem fylgja skal á íslenskum skipum (nr. 8 11. apríl 1933) og eru í Sjómannaalmanakinu 1934 segir:
Fyrirvari með tilliti til reglna fyrir siglingum, á höfnum eða innan fjarða.
30. gr. Ekkert sem stendur í reglum þessum, skal verða því til fyrirstöðu, að sérstakar reglur gildi fyrir siglingar í höfnum inni, á ám eða fjörðum, séu þær gefnar á tilhlýðilegan hátt af valdsmanni á hverjum stað.
Það er þetta með „valdsmanni á hverjum stað“, sem embættismennirnir vilja fá skorið úr um hver er og einnig virðast bæjarfógeti og bæjarstjóri ekki vera á einu máli um hvort hér í Eyjum gildi sérreglur.
Hér er fyrsta bréfið frá bæjarfógetanum, Kristjáni Linnet, til hafnarnefndar Vestmannaeyja. skrifað 15. febrúar 1934.
Eftir beiðni eftirlitsmanna og hafnsögumannsins auglýsti jeg að við inn - og útsiglingu á höfnina skyldi ekki farið eftir alþjóðareglum heldur gagnstætt þeim. Var af vitamálastjóra og œðri stjórnvöldum ekki talið rétt að gera þetta og talið að þetta gæti komið að sök ef útlend skip sigldu beint inn.
Jeg auglýsti því að þessi regla (sem hefur verið hjer um allmörg ár) skyldi ekki gilda heldur hinar alþjóðlegu sjóferðareglur. En þar eð jeg hef orðið var við almenna óánægju meðal sjómanna út af þessu og hafnsögumaðurinn Hannes Jónsson meira að segja sagt að hann gœti ekki farið eftir hinum alþjóðalegu reglum við leiðsögn skipa vegna sérstakrar aðstöðu hjer þá leyfi jeg mér beiðast umsagnar hafnarnefndar um þetta mál og skal um leið taka fram að jeg gerði það ekki fyr vegna þess að hjer var að eins um viðhald reglu að ræða, sem gilt hafði áður en jeg tók við embœttinu.
- Kr. Linnet
- Kr. Linnet
Skv. þessu bréfi hefur bæjarfógetinn Kristján Linnet auglýst að við siglingu inn - og út úr Vestmannaeyjahöfn skuli víkja öfugt þ.e.a.s. stjórnborð, á móti stjórnborði en ekki bakborð á móti bakborði eins og siglingareglurnar kveða á um. Gerði hann þetta að beiðni eftirlitsmanna og hafnsögumannsins (Hannes Jónsson á Miðhúsum). Í bréfinu kemur fram að vitamálastjóri og æðri stjórnvöld töldu ekki rétt að gera þetta, það gæti komið að sök, ef útlend skip sigldu „beint inn“.
Í þessu sambandi á eftirfarandi við: Þegar útlend skip koma til erlendrar hafnar eiga skipstjórnarmenn þeirra að kynna sér hvort sérreglur séu þar í gildi. Vanþekking á þeim afsakar ekki brot.
Bæjarfógetinn auglýsti því, þrátt fyrir óánægju meðal sjómanna og Hannesar lóðs, að þessi regla, sem hefur verið í allmörg ár þ.e.a.s. stjórnborð á móti stjórnborði skyldi ekki gilda, heldur hinar alþjóðlegu sjóferðareglur. Í bréfinu biður bæjarfógetinn um umsögn hafnarnefndar um þetta mál.
Það er ekki óeðlilegt að Hannes lóðs hafi viljað víkja öfugt við inn - og útsiglingu í Vestmannaeyjahöfn, sérstaklega þegar hann hefur verið að taka skip inn í austan brælum. Fyrir gos átti austan aldan greiða leið að hafnargörðunum. Við þær aðstæður var betra að fara nálægt suðurgarðinum (Hringskersgarðinum), fara rétt með honum eins og aðstæður voru á þeim tíma. Þegar farið var fjær honum gat það skeð að skipin fengu sjó undir sig að aftanverðu á bakborða og snerust nærri flöt í það borð. Það var ekki gott. Þá gat reynst örðugt að víkja til stjórnborða fyrir skipi sem var að koma út úr höfninni, þannig að bakborði yrði á móti bakborða. Það var um að gera að fara sem næst Hringskersgarðinum á innleið og draga þannig úr beygjunum, þá var minni hætta á að skipin snerust. Auðvitað átti og á ekkert skip að fara út úr höfninni þegar skip kemur inn, það á að bíða innanhafnar þar til skip á leið inn er komið þangað. Það sýnir góða sjómennsku. En samt skeður það stundum og Hannes lóðs hefur greinilega lent í því að þurfa að mæta skipi í Leiðinni, eins og kemur fram síðar.
I fyrrnefndum sjóferðareglum nr. 8 11. apríl 1933 segir:
Þegar gufuskip er í mjóum sundum.
25.gr. Þegar gufuskip siglir í mjóum sundum, skal það, ef það er hættulaust, halda sér þeim megin í álnum eða miðsundinu. sem að stjórnborða veit.
Þessi regla fyrirskipar ef hættulaust er, að halda sig stjórnborðsmegin í mjóum sundum eins og í innsiglingunni okkar. Betra var tvímælalaust að fara inn bakborðsmegin þarna því hættulegra var að fara stjórnborðsmegin eins og sýnt hefur verið fram á. Það var ekki verið að brjóta þessa reglu, þótt farið væri bakborðsmegin inn og út úr höfninni. Þar eð það var ekki hættulaust við þær aðstæður sem voru.
Í framhaldi af bréfi Kristjáns bæjarfógeta til hafnarnefndar skrifaði bæjarstjórinn í Vestmannaeyjum, Jóhann Gunnar Ólafsson, eftirfarandi bréf h. 13. mars 1934 til Thorvald Krabbe vitamálastjóra:
Jafnframt því að senda yður, herra vitamálastjóri, hjálagt bréf bœjarfógetans hér dags. 15. feb. s.l, þar sem hann fer því enn fram að fá breytt reglum um innsiglingu í höfnina hér, leyfi ég mér að mœlast til umsagnar yðar um það, hvort þér teljið ráðlegt hafa hér aðrar reglur en almennt gilda.
Það er ekki rétt hjá bœjarfógeta að hér hafi gilt aðrar reglur um innsiglingu í höfnina. Ég hef átt tal um þetta við marga formenn og segjast þeir alltaf hafa vikið eftir alþjóðareglum á Leiðinni, eins og annarsstaðar, og ekki hefi ég orðið var við óánægju þá, sem hann telur að sé meðal sjómanna út af fyrirskipun yðar um afturköllun á breytingunni.
Út af ummælurn Hannesar Jónssonar hafnsögumanns vil ég geta þess að hann hefur verið því fylgjandi, að þessi breyting yrði framkvœmd, og rökstutt þá skoðun sína með því, að hann gœti ekki vikið hafskipum eftir alþjóðareglum nema setja þau í strand. Um hafskip verður auðvitað að gilda sú regla, eins og verið hefur alltaf, að þau víkja alls ekki, enda er innsiglingin (Leiðin) svo grunn, að þau fljóta ekki inn nema urn mjóa rás, ef ekki er stórstraumsflóð.
Ennfremur væri nauðsynlegt að fá úr því skorið, hvort ekki sé átt við hafnarnefnd og bæjarstjórn í 30. grein tilskipunar urn alþjóðlegar siglingareglur o.s.frv. nr. 3, 20. janúar 1899, þar sem talað er um valdsmann. Virðist það liggja nœst að skilja greinina svo, eins og nú háttar til, og vœri rétt að atvinnumálaráðuneytið skæri úr því, svo engin glundroði komist framvegis í þessi mál.
- Jóhann Gunnar Ólafsson.
- Jóhann Gunnar Ólafsson.
Það er ekki rétt hjá bæjarstjóranum í þessu bréfi að bæjarfógetinn fari enn fram á að fá breytt reglum um innsiglinguna í bréfinu frá 15. febrúar. Hann biður um umsögn hafnarnefndar um þetta mál.
Skýrt kemur fram í bréfi bæjarstjórans til vitamálastjóra að þeir, bæjarfógetinn og bæjarstjórinn, eru ekki sammála, hvaða reglur gildi hér um siglingu skipa í höfninni. Hafa reyndar misvísandi upplýsingar.
Í þessu bréfi bæjarstjórans til vitamálastjórans leitar hann umsagnar á því hvort rétt sé að breyta reglunum um siglingu í höfninni þ.e.a.s. hafa aðra reglur en almennt gilda.
Hann tekur fram við vitamálastjóra að Hannes lóðs vilji að breytingin gildi þ.e. að víkja öfugt miðað við alþjóðareglurnar. Og bæjarstjórinn óskar eftir við vitamálastjóra að úr því verði skorið hjá atvinnumálaráðuneytinu við hvað sé átt þegar talað er um valdsmann.
Í framhaldi af þessu bréfi bæjarstjórans skrifar Thorvald Krabbe vitamálastjóri eftirfarandi bréf, h. 20. mars 1934, til atvinnu- og samgönguráðu-neytisins.
Með bréfi dags 13. þ. m. hefur bæjarstjórinn í Vestmannaeyjum sent mér bréf bæjarfógeta s. st. dags. 15. f. m. um reglur fyrir siglingu inn og út höfnina.
Eins og hinu háa ráðuneyti er kunnugt, auglýsti bæjarfógetinn í vetur, að við inn - og útsiglingu þessa skyldu skip er mættust víkja til bakborða, þrátt fyrir það að alþjóðasjóferðareglur fyrirskipa að þau víki til stjórnborða, og vildi hann telja þetta heimilað í 30. gr. í tilskipun nr. 8, 11. apríl 1933.
Þar sem þetta var mér kunnugt símaði ég bæjarfógeta í samráði við ráðherra og bað hann að afturkalla þessa auglýsingu, þar sem talið væri rétt að alþjóðareglan gilti einnig um þessa leið enda var það þegar gert. Ég er enn á þeirri skoðun, að ekki sé rétt að hafa sérstaka reglu þar.
Bæjarfógeta og bæjarstjóra ber ekki saman, en mér er ekki kunnugt að nokkur sérstök regla hafi verið gildandi fyrir Vestmannaeyjahöfn, ég hefi hvergi getað fundið hana. Mér virðist ekki geti komið til nokkurra mála, að slík afbrigði frá alþjóðareglunum geti gengið í gildi nema með samþykki ráðherra. Ég álít að sá „valdsmaður“ sem umrædd 30. gr. ræðir um, sé hafnarstjóri (hafnarvörður) eða formaður hafnarnefndar, sem eru til þess að halda uppi reglu á höfninni, sbr. IV kafla í Hafnarreglugjörð fyrir Vestmannaeyjakaupstað 30. ágúst 1926 og 5. - 8. gr. hafnarlaga fyrir Vestmannaeyjar 10. nóv. 1913.
Ég fæ ekki skilið ákvæði hafnarreglugerðarinnar og hafnarlaganna öðruvísi en svo, að allt framkvæmdavald við stjórn hafnarinnar sé falið hafnarnefnd og bœjarstjórn undir yfirumsjón Stjórnarráðsins, en ég get ekki séð neina heimild fyrir bæjarfógeta til að skipta sér af hafnarmálum, nema um brot gegn reglugerðinni sé að ræða. Ég tel alveg nauðsynlegt að framkvæmdavaldið liggi eingöngu hjá hafnarnefnd og bœjarstjórn undir umsjá ráðherra, og vil ég leyfa mér að fara þess á leit að hið háa ráðuneyti vilji staðfesta þetta og tilkynna það hlutaðeigendum í Vestmannaeyjum og víðar að þörfum.
- Thorvald Krabbe
- Thorvald Krabbe
Skv. þessu bréfi veit vitamálastjóri ekki til þess að sérreglur séu í gildi um siglingu skipa í Vestmannaeyjahöfn. Að hans áliti getur afbrigðið frá alþjóðasjóferðareglunum ekki gengið í gildi nema með samþykki ráðherra. Og hann telur að sá „valdsmaður“ sem umrædd 30. gr. fjallar um sé hafnarstjóri (hafnarvörður) eða formaður hafnarnefndar. Hann telur að ákvæði hafnarreglugerðar og hafnarlaga sé í höndum hafnarnefndar og bæjarstjórnar undir yfirumsjón stjórnarráðsins. Og hann telur ekki heimilt fyrir bæjarfógeta að skipta sér af hafnarmálum, nema þegar um brot á reglugerð er að ræða.
Ekki eru til fleiri heimildir um þetta mál. Trúlega hafa sjóferðareglurnar eins og siglingareglurnar voru kallaðar á þessum tíma, verið hafðar óbreyttar hér eftir þessi bréfa skipti embættismannanna.
Innsiglingin núna - þröng leið
Engum hafnsögumanni eða skipstjóra dytti í hug að fá reglunum breytt hérna núna, eins og aðstæður eru eftir gos. Nú má segja að leiðin frá Klettsnefi og inn sé þröng og bugðótt leið. Og sjólaus frá rauðubaujunni á miðri Víkinni og inn. Um siglingu á þannig hafsvæðum segir í núgildandi siglingareglum frá 1972 með breytingum, þeim síðustu frá 1993.
9. regla Þröngar leiðir
a. Skip sem siglir þröngt sund eða ál, skal halda eins nærri ytri mörkum sundsins eða leiðarinnar, sem veit að stjórnborða, og unnt er án áhættu.
b.Skip sem er styttra en 20 metrar, eða seglskip má ekki hindra siglingu skips, er aðeins getur siglt af fullu öryggi með því að þrœða þröngt sund eða ál.
c.Skip sem er á fiskveiðum, má ekki trufla siglingu skips, er fer eftir þröngu sundi eða ál.
d.Skip má ekki sigla þvert yfir þröngt sund eða ál, ef það truflar með því siglingu skips, sem öryggis vegna verður að þræða sundið eða álinn. Á
síðarnefnda skipinu má nota hljóðmerki, sem kveðið er á um í d - lið 34. reglu, ef vafi leikur á um fyrirætlaða siglingu þess skips, sem ætlar þvert yfir.
Þetta hljóðmerki er 5 stutt.
e. 1. Sé þvi aðeins unnt að sigla fram úr skipi í þröngu sundi eða ál, að skipið hliðri til og beiti sérstökum stjórntökum, svo að sigla megi framhjá því með fullu öryggi, þá skal á skipinu, sem ætlar að sigla uppi og framhjá, láta þá fyrirætlun í ljós með viðeigandi hljóðmerki, eins og mælt er fyrir um í 1. gr. c - liðar 34. reglu.
Þessi hljóðmerki eru: 2 löng og 1 stutt: „Ég ætla að sigla fram úr á stjórnborða“, og 2 löng og 2 stutt: „Ég ætla að sigla fram úr á bakborða“.
Sé fallist á framúrsiglingu, skal á skipinu, sem sigla skal framúr, gefa rétt hljóðmerki, eins og ákveðið er í 2. gr. c - liðar 34. reglu, og gera viðhlítandi ráðstafanir til að sigla megi framhjá skipinu með fullu öryggi.
Þetta hljóðmerki er: 1 langt 1 stutt 1 langt 1 stutt: „Ég er samþykkur“.
Ef nokkur vafi er á því, getur sama skip gefið frá sér hljóðmerki, eins og kveðið er á um í d lið 34. reglu.
Þ.e. ef ekki er fallist á framúrsiglingu þá er gefið hljóðmerkið 5 stutt.
2. Regla þessi leysir ekki þann, sem siglir fram úr. undan ákvæðum 13. reglu.
Þ.e. skip sem siglir uppi annað skip ber alla ábyrgð á framúr siglingunni.
Skip sem nálgast bugðu eða svæði í þröngu sundi eða ál, þar sem önnur skip geta verið í hvarfi, skal sigla með sérstakri árvekni og varúð og gefa viðeigandi hljóðmerki, eins og mælt er fyrir í e - lið 34. reglu.
Þetta hljóðmerki er 1 langt hljóð. Auðvitað á að nota þetta hljóðmerki alltaf þegar skip nálgast Klettsnefið. Og á stórum skipum, afturbyggðum ætti skilyrðislaust að vera maður á útverði frammi í stefni.
g. Sérhvert skip skal, svo fremi aðstœður hverju sinni leyfa, forðast að varpa akkeri í þröngu sundi.
Hér í Vestmannaeyjum gæti orðið mikið tjón ef skip lét akkeri falla á Víkinni eða í Flóanum, 2 vatnsleiðslur, 2 rafmagnskaplar og 2 ljósleiðarakaplar, liggja þar eftir botninum.
Ef siglingareglurnar eru virtar og gætt er þeirrar varúðar sem sérstakar aðstæður kunna að útheimta gengur allt vel. Lóðsar og skipstjórar eiga líka að nota talstöð, VHF, hafa samband ef eitthvað er óljóst, eða þegar þær aðstæður skapast að sniðganga þurfi siglingareglurnar eins og heimilt er samkvæmt 2. reglu b.,og koma sér þá saman um viðbrögð við því. Beita síðan stjórntökum í tæka tíð svo um munar.
Og aldrei má vanrækja þann þátt að sýna góða sjómennsku, hverju sinn, bæði í blíðu og stríðu, fátt er farsælla fyrir góða siglingu, hvar og hvenær sem er.
HANNES JÓNSSON MIÐHÚSUM
Formaður og lóðs
f. 21. nóvember 1852 - D. 31. júlí 1937
Hér verður stuðst við frásagnir, af Hannesi, úr bókinni Sögur og sagnir úr Vestmannaeyjum eftir Jóhann Gunnar Ólafsson, úr bókinni Ægisdyrum 1. bindi, eftir Harald Guðnason og óundirritaðri minningargrein í blaðinu Víðir frá 14. ágúst 1937, trúlega eftir ritstjórann Magnús Jónsson frá Sólvangi.
„Fyrst úr Sögum og sögnum: Hannes Jónsson hafnsögumaður fæddist 21. nóvember 1852. Foreldrar hans voru Jón Hannesson tómthúsmaður í Nýjakastala og kona hans Margrét Jónsdóttir. Jón Hannesson drukknaði 21. október 1853, mánuði áður en Hannes varð ársgamall. Jón hafði farið í hákarlalegu með Lars Tranberg á áttæringnum Najaden.
Jón var seinni maður Margrétar. Áður hafði hún verið gefin Jóni Gíslasyni bónda í Túni. Drukknaði hann einnig í hákarlalegu. Margrét hafði eignast eitt barn með Jóni Gíslasyni, Sesselju, en með Jóni Hannessyni átti hún tvö börn, Hannes og Jóhönnu. Börnin voru öll í ómegð, þegar Jón Hannesson drukknaði. Átti Margrét því erfitt uppdráttar.<br<
Hannes hafði varla slitið barnsskónum þegar hann byrjaði að draga til heimilisins. Um 10 ára aldur byrjaði hann að róa með fullorðnum. Á sumrin reri hann oft með Magnúsi Pálssyni, bónda á Vilborgarstöðum. Hafði Magnús með sér þrjá eða fjóra stráka og stundaði róðra á grunnmiðum og aflaði stundum vel. Kom fyrir, að þeir fengju drátt. Þótti mikið happ að stórum og feitum flyðrum, því þær eru matarmiklar og lostæti. Magnús var mjög aðgætinn og réttur barnaformaður. Var hann umvöndunarsamur og lærðu þeir drengirnir margt af honum sem að sjómennsku laut. Urðu margir þeirra, er með honum reru, miklir formenn og aflaklær.
Hannes var aðeins 11 ára gamall, þegar hann réri fyrst á vetrarvertíð. Var hann alltaf að suða í því við móður sína, að hann fengi að róa, en hún var treg til þess að veita leyfi til þess. Magnús frá Austasta -Skála, maður Guðrúnar, systur Margrétar, var þá viðliggjandi hjá henni. Reri hann með Jóni Guðmundssyni frá Hól undir Eyjafjöllum á langskipi. Mælti Magnús eindregið með því, að Hannes fengi að skreppa með þeim og varð það úr. Réri hann með þeim tvo róðra þessa vertíð. Ekki varð Hannes sjóveikur, og vissi aldrei hvað það var.<br< Næstu vertíð réri hann upp á hálfdrætti hjá Jóni Péturssyni hinum fyrra í Elínarhúsi. Var hann formaður fyrir Haffrúnni. Árið eftir fór hann á Gidion til Árna Diðrikssonar í Stakkagerði. Eftir það reri hann á Gidion meðan hann flaut, utan eina vertíð, sem hann réri með Ólafi Magnússyni í Nyborg. Var hann þá að byrja formennsku, og gekk mjög illa að fá háseta, eins og þá tíðkaðist með alla byrjendur. Fyrstu vertíðina sem Hannes var til heils hlutar á Gidion, fékkÁrni Diðriksson vont fingurmein, svo hann treysti sér ekki til að róa. Þegar kallað var til fyrsta róðursins, sem Árni reri ekki, sendi hann Hannesi þau skilaboð með Ögmundi Ögmundssyni í Landakoti, að hann treysti því, að Hannes reri skipinu fyrir sig. Hannes var 16 ára þessa vertíð. Á skipinu voru margir þrautreyndir sjómenn og gamlir formenn og var Hannes yngstur allra.<br< Fór Hannes nú til skips og lét færi sitt á venjulegan stað í skipinu. Þegar allir voru komnir til skips og Hannes sá að enginn bar sig að formannssætinu, spurði hann, hvort enginn ætlaði að láta færi sitt í formannssætið. Sögðu hásetar þá, að enginn þeirra hefði verið beðinn að taka við skipinu. Tók Hannes þá færi sitt og gekk aftur með skipinu, lagði það í formannssætið og sagði hásetunum að standa að í Jesú nafni, eins og formanna var siður. Settu þeir síðan á flot og fiskuðu vel um daginn. Bar ekki á neinni óánægju. Næstu vertíð tók Hannes alveg við formennsku á Gidion og var síðan formaður fyrir honum í 37 vertíðir.
Margrét, móðir Hannesar, átti tómthúsið Nýjakastala og bjó þar. Fylgdi því engin grasnyt fremur en öðrum tómthúsum í Vestmannaeyjum. Höfðu tómthúsmennirnir lífsviðurværi sitt af sjónum, fuglaveiði á vegum jarðabændanna og lausavinnu við verslanir. Samhliða sjómennskunni lagði Hannes stund á öll þessi störf. Milli sumarróðranna fékkst hann mikið við fuglaveiði, enda þótt sú veiði væri honum ekki að skapi. Var hann enn á barnsaldri þegar hann byrjaði að leggja stund á fuglaveiði, og lenti hann þá í áfalli, sem hann beið aldrei bætur af meðan hann lifði.
Sumar eitt fór hann til lundaveiði í Bjarnarey með fleiri mönnum. Það mun hafa verið árið 1865, og var Hannes þá 13 ára gamall. Dag einn fór hann einsamall með 15 faðma langt lagnet suður á eyjuna og ætlaði að leggja það þar í lundabyggðina. Upp af Hrútaskorunefinu varð honum fótaskortur í brekkunní, og hrapaði hann fram af hamarsbrúninni. Vissi hann það næst af sér, að hann hékk í lausu lofti með höfuðið niður og annan fótinn flæktan í netinu, sem í fallinu hafði fests á snös, og var hann úr öklaliðnum á þeim fæti, sem hann hékk á. Með erfiðismunum tókst Hannesi að ná með höndunum í netið og rétta sig við. Í þeim svifum hrökk öklinn í liðinn. Spölkorn fyrir ofan Hannes, þar sem hann hékk í netinu, var sylla í berginu. Þangað tókst honum að lesa sig upp netið, en af syllunni sýndist honum ókleift standberg á alla vegu, og slútti það fram yfir sig víðast hvar. Syðst í hillunni var krókur inn í bergið, og virtist honum líklegast þar til uppgöngu. Hann vissi að árangurslaust var að kalla á hjálp, því að félagar hans voru allir fjarri. Mjakaði hann sér suður hilluna, með því að hoppa á öðrum fæti og styðja sig við bergið með hendinni. En þegar hann kom í krókinn syðst á hillunni, sá hann að bergið var einnig ókleift þar. Varð honum nú ekki um sel, og sagðist muna það síðast eftir sér á hillunni, að hann hefði haft eitt í huganum: „Hér verð ég að komast upp“. Hugur hans hefði verið fullur af þessu einu, og þá missti hann meðvitundina. Vissi hann síðan ekki af sér fyrri en uppi í grösum á eynni, langt frá brúninni, og var hann þá lamaður og ósjálfbjarga. Þar fundu félagar hans hann nokkru síðar. Hann vissi aldrei með hverjum hætti hann hafði farið upp, og eru menn í engum vafa um, að björgun hans hefur farið fram með aðstoð einhverra dularafla eða verndarvætta. Magnús Guðmundsson, formaður og bóndi á Vesturhúsum, tengdasonur Hannesar, athugaði nákvæmlega alla staðhætti þarna, og fullyrðir hann, að uppganga af syllunni sé algerlega óhugsandi og ómöguleg á venjulegan hátt, enda þótt fimasti fjallamaður ætti í hlut, hvað þá lamaður 13 vetra drengur. Í sömu átt hnígur álit annarra, sem staðháttum eru kunnugir. Þar sem hann hrapaði heita síðan Hannesarstaðir. Eftir áfall þetta lá Hannes
rúmfastur nær eitt ár og var búist við, að hann yrði örkumlamaður alla ævi. Reyndin varð önnur. Náði hann fullri heilsu, en varð upp frá þessu svo skjálfhentur, að hann átti erfitt með að drekka úr kaffibolla. Og nafn sitt skrifaði hann þannig, að hann lá ofan á handleggnum á meðan. Þrátt fyrir skjálftann var Hannes góð skytta og skaut fugl á flugi og hæfði vel. Lék hann þetta fram á gamals aldur, en skjót handtök hafði hann við, því ekki tjáði að tefja lengi við miðanir. Hannes var jafnan skjótráður og öruggur. Komu þau einkenni greinilega fram í formennsku hans. En hann var fjörutíu vertíðir formaður fyrir opnu skipi, og hætti þá sjómennsku. Eftir að hann hætti við Gideon var hann þrjár vertíðir með sexæringinn Halkion. Aldrei hlekktist Hannesi á, og aflaði með ágætum. Gideon var besta sjóskip undir farmi og sigldi skipa best. Jafnframt þorskveiðunum stundaði Hannes hákarlaveiðar á Gideon. Fór hann mest í níu hákarlalegur frá veturnóttum til vertíðar, en að jafnaði var sjaldnar farið. Yfirhafnsögumaður var Hannes skipaður af Jóni Magnússyni sýslumanni 19. april 1896, og var Guðjón Jónsson, sýslunefndarmaður, í Sjólyst, samtímis skipaður annar hafnsögumaður. Magnús Jónsson skipaði Hannes síðan 12. desember 1896 til að vera „einasta hafnsögumann hér í sýslu“. Þessu starfi gegndi Hannes þangað til í aprilmánuði 1937, að hann sagði því af sér vegna veikinda. Í æsku sinni hafði Hannes lært dönsku og kom það honum í góðar þarfir, er hann var orðinn hafnsögumaður. Hann andaðist 31. júlí 1937.“
Í bók Haraldar Guðnasonar, Ægisdyrum 1. bindi bls. 76, þar sem sagt er frá árinu 1936 er eftirfarandi: „Í blöðunum var minnst 84 ára afmælis Hannesar Jónssonar „lóðs“. Segir þar að hann sé líklegast elsti hafnsögumaður í heimi. Formaður í Eyjum hefur hann verið í 40 ár og hafnsögumaður í 50 ár, „og er það enn“.
<br<
Og í minningarorðum í Víði, ritstjóri Magnús Jónsson á Sólvangi, er m.a. eftirfarandi:
„Með Hannesi Jónssyni er í val hniginn einn af merkustu og elstu borgurum þessa bæjar. Þrek hans allt fram undir ævilok var alveg frábært. Alltaf var hann léttur í spori. Glaður var hann og reifur í máli og ævinlega tilbúinn að gera að gamni sínu, hvernig sem vindurinn blés. Starfsferill Hannesar Jónssonar var langtum lengri en almennt gerist. Stórvirkur var hann og sterk voru tök hans ef í harðbakkann sló. Skömmu eftir að vélbátarnir komu hætti hann formennsku til fiskveiða. Hefir líklegast ekki kunnað sem best við hinn nýja sið. En ekki var hann samt hættur sjómennsku að öllu leyti, því hafnsögumaður var hann hér í 30 ár eftir að hann hætti fiskveiðum, en áður hafði hann verið það í 20 ár eða 50 ár alls. Heppnaðist honum það svo vel, að erlendir skipstjórar, sem hingað sigldu, höfðu hinar mestu mætur á honum fyrir dugnað hans. Þeim starfa sagði hann af sér þremur mánuðum fyrir dauða sinn.
Árið 1878 giftist hann Margréti Brynjúlfsdóttur, sem einnig var sjómannsdóttir, hér fædd og uppalin. Var faðir hennar formaður og afburða sjómaður. Var Margrét kvenskörungur, og hjálpuðust þau hjónin að gera heimili sitt hið prýðilegasta. Allir vildu hjá þeim vera á Miðhúsaheimilinu nafnkennda. Þau hjónin, eignuðust fjögur börn. Eitt dó í æsku, en tvö, Jóhannes og Rósa, dóu á fullorðins aldri. Ein dóttir þeirra er á lífi. Jórunn, kona Magnúsar á Vesturhúsum, sem frá unglingsárum var snjall formaður og útgerðarmaður.
Hannes var sæmdur heiðursmerki, fálkaorðunni, fyrir athafnir hans á sjónum, hafnsögumannsstarfið o.fl. Og á áttræðisafmæli hans 1932 var hann gerður að heiðursborgara Vestmannaeyja, fyrir ágæt afrek á sjó og landi. Hannes Jónsson var að öllu leyti hinn merkasti maður. Glaðlyndur var hann, með afbrigðum bjartsýnn, djarfur og duglegur alt til æviloka. Lengi verður hans minnst hér í Vestmannaeyjum, og sjómenn sem kynntust honum blessa minningu hans“.