Blik 1976/Bréf til vinar míns og frænda, IV. hluti

Efnisyfirlit Blik 1976

„Faktúrufalsarinn“
Í þjóðviljanum 1. febrúar 1949 birtist grein, sem heitir „Faktúrufalsarinn.“ Þar segir beinum orðum, að stefnandi hafi látið fyrirtæki sitt stela undan erlendum gjaldeyri kerfisbundið, eins og það er orðað, og leggja inn á erlendan banka án vitundar íslenzkra stjórnvalda. Svo lýsir blaðið lögbrotum fyrirtækja stefnanda. Þá stendur það skrifað: „Réttarhöldum lauk, þegar stefnandi varð ráðherra.“ Í umræddri grein er umbúðalaust og blátt áfram fullyrt, að stefnandi hafi látið eitt fyrirtæki sitt stela undan erlendum gjaldeyri. Er þetta ekki skýr sönnun þess, sem ég fullyrti á umræddum bæjarmálafundi, að stefnandi hafi verið sakaður um að vera gjaldeyrisþjófur eða sé sakaður um að vera það? Í sömu blaðagrein er stefnandi kallaður faktúrufalsari eða faktúrusvikari. Ég legg áherzlu á þetta.
Vill svo stefnandi eða umboðsmaður hans mótmæla því, að hann sjálfur sé þessi margnefndi með fullu nafni, sem í umræddri Þjóðviljagrein er sakaður um að vera bæði gjaldeyrisþjófur og faktúrusvikari. Mér er það ráðgáta, hvers vegna stefnandi er að höfða mál út af slíkum staðreyndum sem þessum. Ætlast hann til þess, að hann fái svart dæmt hvítt? Hvernig getur hann ætlazt til þess, að hann fái sannleikann dæmdan lygi?
Ein af helztu forsendum stefnanda fyrir málshöfðan þessari er sú, að ég hafi talið hann stærsta gjaldeyrisþjóf og faktúrufalsara landsins, eins og honum þóknast að orða það eða láta orða það í sáttakærunni. Ég óska að taka það fram og legg á það áherzlu, að stœrð stefnanda í þeim efnum liggur mér í léttu rúmi. Ef stefnandi getur eða vill t. d. benda á annan, sem sakaður hefur verið um að vera stœrri en hann í umræddum lagabrotum, væri mér mikil þökk á þeim upplýsingum, því að þær myndu óneitanlega vera ný sönnun fyrir þeirri hyldýpisspillingu, sem margir þykjast hafa pata af að eigi sér stað eða sé látin viðgangast í viðskiptalífi þjóðarinnar og lifi þar sem fúi í lifandi trjám.
Á réttarskjali nr. 6 fullyrðir umboðsmaður stefnanda, að óvægustu andstæðingar umbjóðenda hans, stefnanda, hafi ýmist kallað hann faktúrufalsara eða faktúrusvikara. Þannig fullyrðir umboðsmaður stefnanda, að einn dómur hafi þegar gengið í þá átt að dæma refsingu fyrir slík ummæli, og „munu tveir vera rétt ókomnir,“ segir þar ennfremur. Með þessum orðum sínum viðurkennir umboðsmaður stefnanda, Jón Eiríksson, skattstjóri og héraðsdómslögmaður, að stefnandi hafi verið sakaður um faktúrufölsun eða faktúrusvik.
Ég er umboðsmanninum þakklátur fyrir játninguna. Það er laukrétt ályktað eða hugsað hjá umboðsmanni stefnanda, héraðsdómslögmanninum, að sýknudómur er bein afleiðing af tilefnislausu sakfelli. Mundi þá stefnandi eða umboðsmaður hans vilja eða geta neitað því, að sá hefur verið sakaður, sem sýknaður er. Þetta er óhrekjandi röksemd, sem umboðsmaður stefnanda hefur nú viðurkennt.
Umboðsmaður stefnanda er því farinn að bera mínu máli og mínum málstað vitni. Fyrir það er ég þakklátur og leyfi mér að vekja athygli dómarans á þeirri staðreynd.
Á sama réttarskjali segir umhoðsmaður stefnanda, að hann leggi á það áherzlu mér til sakfellis, að umdeild ummæli séu borin fram af embættismanni, skólastjóra gagnfræðaskólans hér. Þetta er býsna athyglisverð áherzla, því að umboðsmaður stefnanda, skattstjórinn sjálfur, virðist ekkert hafa við það að athuga, og gerist þar málssvari, þótt sjálfur fjármálaráðherra þjóðarinnar, æðsti gæzlumaður og verndari skattalaganna, alþingismaður og formaður Nýbyggingarráðs, væni alsaklausan skattþegn um skattsvik og þjófnað og láti útvarpa slíkum sakargiftum í eyru almennings á opinberum framboðsfundi. Og svo er órannsakað enn, hvern þátt skattstjórinn sjálfur, umboðsmaður stefnanda í máli þessu, á í þessu svívirðilega mannskemmdarmáli. Getur slíkt verið hneykslunarhella, þótt opinber embætismaður og skólamaður undrist slíkt hátterni ráðherra og alþingismanns og reyni að bera hönd fyrir höfuð sér? Og ekki er síður ástæða til að undrast slíka árás opinbers embættismanns á mannorð mitt, þegar sami ráðherra hefur verið sakaður um gjaldeyrisþjófnað og faktúrufalsanir. Sá er eldurinn heitastur, er á sjálfum brennur.
Í sáttakæru, málskjali nr. 10, kemur fram, að umboðsmaður stefnanda, eða stefnandi sjálfur, virðist algjörlega fallinn frá því, að framburður vitna hans standist lengur. Þannig eru þá hin upphaflegu málsrök stefnanda að engu orðin, grundvöllurinn brostinn og vitni hans dæmd ljúgvitni og meinsærisfólk.
Stefnandi hefur því hafið nýtt mál á hendur mér samkvæmt nýrri stefnu og sáttarkæru til sóknar í framhaldssök, og byggist sú málsókn á þeim orðum mínum, sem ég viðurkenni að hafa sagt um stefnanda á margnefndum framboðsfundi og vitni mín hafa staðfest.
Ég hef áður í greinargerð þessari fært að því óyggjandi rök, og umboðsmaður stefnanda greitt þeim rökum óbeint atkvæði sitt á málskjali nr. 6, eins og áður segir, að orð mín eru sannleikanum samkvæm og verða ekki hrakin.
Síðast virðist réttarskjal 11, greinargerð umboðsmanns stefnanda, bera það með sér, að umboðsmaður stefnanda sé fallin frá öllum sínum fyrri málsrökum og horfinn af málsóknargrundvelli þeim, sem báðar sáttarkærurnar, málsskjal nr. 2 og nr. 10. byggjast á. Það eitt virðist aðeins eftir hjá umboðsmanni stefnanda, að fá mig dæmdan fyrir það að „bera út orðróm, sem almenningi þó var ekki kunnur,“ eins og hann orðar það. Mér skilst, að umboðsmaður eigi hér við faktúrufalsanir og gjaldeyrisþjófnað, sem stefnandi hefur verið sakaður um. Ég mótmæli þessari firru umboðsmannsins harðlega.
Dirfist umboðsmaðurinn að fullyrða þann orðróm ókunnan almenningi, sem skrifaðar hafa verið um margar blaðagreinar og birtar almenningi, svo sem í Skutli á Ísafirði, Tímanum og Þjóðviljanum í Reykjavík og Eyjablaðinu hér í Eyjum. Slík bíræfni mun fátíð í málflutningi og hlýtur að vera sprottin af rökþrotum og úrræðaleysi í málsókn.
Ég hirði ekki um að telja upp allt það, sem ég hef sannað í þessari greinargerð, en ég undirstrika það, að ég hef sannað margfaldlega, að stefnandi hefur verið sakaður um gjaldeyrisþjófnað og faktúrusvik eða faktúrufalsanir, eins og það hefur verið orðað og ég fullyrti á margnefndum framboðsfundi.
Ég endurtek þá kröfu mína, að dómarinn rannsaki af alúð og með gaumgæfni, hver skrifaði umrætt bréf, sem deila þessi raunverulega reis út af, - hvort það muni satt vera, að umboðsmaður stefnanda, skattstjórinn sjálfur, hafi lánað það bréflesaranum, Guðlaugi Gíslasyni, til mannskemmdar mér á framboðsfundinum og ærumeiðingar, eða stefnandi sjálfur skrifað Guðlaugi bréfið í sama tilgangi.
I öðru lagi krefst ég þess að dómarinn rannsaki, hvort þetta bréf sé e.t.v. svar við bréfi, sem skattstjórinn skrifaði stefnanda eða fjármálaráðuneytinu á sínum tíma og óskaði þar eftir því að þurfa ekki að eiga mig yfir höfði sér í yfirskattanefnd Vestmannaeyja, hvort skattstjórinn rægir mig í því bréfi og ærumeiði og í hvaða sambandi.
Alls þessa krefst ég.
Ég mótmæli harðlega öllum málflutningi og öllum málsrökum stefnanda og umboðsmanns hans grein fyrir grein, lið fyrir lið og orði til orðs að því leyti sem það fer í bága við málstað minn, málsrök mín og málflutning.
Ég krefst þess, að dómarinn sýkni mig af öllum sakargiftum þeirra, sektarkröfum og málskostnaði. Þá krefst ég þess, að dómarinn dæmi mér hæfilega þóknun fyrir umstang það og amstur, sem þessi tilefnislausa bekkingartilraun eða árás hefur valdið mér.
Ég legg svo málið í dóm með fyrirvara.

Þorsteinn Þ. Víglundsson.“

Að sjálfsögðu mótmælti héraðsdómslögmaðurinn, skattstjórinn, málflutningi mínum, greinargerð þeirri, sem hér er birt. Hann fann henni það helzt til foráttu, að ekkert lögfræðilegt bragð væri að henni, heldur væri hún skrifuð eins og blaðagrein! Það þótti mér fyndin og brosleg málsvörn. - Auðvitað gat hann ekkert sagt, þar sem greinargerðin var tekin svo að segja orðrétt upp úr Lögregluþingbók og Dómabók Reykjavíkur, var afrit af bókun þar, sem sjálfur sakadómari ríkisins hafði sent mér. - Nú varð héraðsdómslögmaðurinn og ráðherrann að treysta á dómarann. Að öðrum kosti var málið tapað.
Á þessum árum voru skattsjórarnir að hundelta alla þá, sem unnu sjálfir að þvi baki brotnu að byggja sér og sínum íbúðarhús af litlum efnum en atorku og dugnaði. Þeir skyldu vissulega fá að greiða ríflega skatta af þeirri vinnu sinni og sinna, ef þeir gátu notið hjálpar heimilis eða fjölskyldufólks síns. Sumir skattstjórar kölluðu það íllrætna eiginhagsmunahneigð, ef þessir húsbyggjendur, en megin þorri þeirra voru eignarlausir menn, gerðu ekki fyllilega grein fyrir svo að segja hverri vinnustund, sem þeir og heimilisfólk þeirra bjástraði við að koma upp húskofanum og notaði til þess svo að segja hverja tómstund, sem gafst. Þannig var þetta með skattstjórann í Vestmannaeyjum. Bréf, sem ég læt fljóta hér með, sannar þetta og veitir þér eilitla sýn inn í sálarlífið og hugsunarháttinn. Þess vegna eru bréf þessi söguleg plögg. Og þau sanna meira. En þær sannanir læt ég þig finna sjálfan út úr efni bréfanna. Beittu þar sálfræðilegri kunnáttu þinni.
Meðan dómarinn var að hugleiða, hvaða hefnd hæfði mér bezt fyrir þá bíræfni að taka ekki þegjandi við skattsvika- og þjófsstimplinum úr hendi fjármálaráðherra, heldur reyna að verja æru mína og mannorð, þá skrifaði ég fjármálaráðuneytinu og krafðist þess enn á ný, að ég fengi afdráttarlaust svar við því, hvort ekkert bréf lægi í fórum þess frá skattstjóranum í Vestmannaeyjum varðandi framtöl mín og skattamál. Þeir háu herrar höfðu til þessa skirrzt við að svara þeirri spurningu afdráttarlaust, - aðeins sagt, að ekkert bréf hefði verið sent frá ráðuneytinu varðandi þessi mál mín.
Nú var nýr fjármálaráðherra setztur í ráðherrastólinn, og e. t. v. hefði þá fundvísi hinna virðulegu embættismanna ríkisins glæðzt og viljinn vaknað. Aldrei að vita!
Og svo liðu tveir mánuðir. Mikið hlaut að vera djúpt á þessum bréfum!
Já, ég endurtek: Ég reyndi af fremsta megni að kría út afrit af skattstjórabréfunum hjá ráðuneytinu, meðan dómarinn í Vestmannaeyjakaupstað var að íhuga, hvað mér bæri að greiða íslenzka ríkinu í sektir fyrir þá veittu þjónustu sjálfs ráðherrans að ærumeiða mig og svívirða og vinna til að brjóta gildandi landslög til þess að koma þeirri ósk sinni og þjónustu i framkvæmd.
Og sjá: Fundvísi hinna háu herra þar syðra fór greinilega vaxandi með nýjum fjármálaráðherra. Bréfin fundust og afritin fékk ég. Ég vil gjarnan eiga afritin á prenti. Þú færð þau hér með:

Eftirrit

„Skattstjórinn í Vestmannaeyjum.

Fjármálaráðuneytið

Reykjavíkbr>

(Stimpill)

Vestmannaeyjum, 29. júlí 1948.

Herra fjármálaráðherra Jóhann Þ. Jósefsson.

Þar sem þér hafið óskað eftir því, að ég gerði fyllri grein fyrir óhæfni Þorsteins Víglundssonar í yfirskattanefnd, er mér ljúft að verða við þeim tilmælum, enda þótt ég telji, að formanni yfirskattanefndar, Freymóði Þorsteinssyni, bæjarfógeta, beri að eiga frumkvæðið að því, sbr. 36. gr. reglug. um tekjuskatt og eignaskatt. Ég vil þó taka fram, að ég tel mál þetta mér á engan hátt óviðkomandi, þar sem ég sætti mig illa við það, að gjörðir mínar sæti gagnrýni, sem byggð er á eiginhagsmunum.
Sem kunnugt er hefur Þorsteinn átt hús í byggingu, og er alkunnugt, að bæði hann og hans fólk hefur unnið verulega að þeirri húsbyggingu. Þegar hús hans var metið í vetur, kom fram verulegur mismunur þannig, að matið reyndist hærra en húsverð eftir framtali. Eftir þeim upplýsingum, er ég hefi aflað mér, mun matið sízt of hátt. Ég sá mér ekki annað fært en að bæta við tekjur hans eigin vinnu. Aðrir ágallar voru á framtali hans. Þorsteinn hefur kært skatt sinn til mín í löngu bréfi. Heldur hann því þar fram mjög eindregið, að þessi liður heyri undir 17. gr. laga um eignakönnun og beri því ekki að skattleggja hana sem tekjuauka. Það er kannski ekkert að því að finna, þótt Þorsteinn hafi sínar skoðanir á 17. grein. En annað er það, að þessar skoðanir hans byggjast tvímælalaust á eiginhagsmunum. Hinsvegar er 17. gr. eitt af þýðingarmestu ákvæðum um skatta í ár og leiðir því óhæfni hans í eigin máli til þess, að hann er óhæfur í málum annarra, sennilega flestra. Annað skal ég nefna, sem bendir til þess, að hann láti eiginhagsmuni ráða gjörðum sínum. Á framtali hans vantaði laun fyrir aukakennslu og var því bætt við framtaldar tekjur. Í kærubréfi sínu segir hann, að sér beri ekki að greiða skatt af þessum launum vegna þess, að hann hafi gefið Gagnfræðaskóla Vestmannaeyja kvikmyndavél fyrir andvirðið og hafi hann ekki talið það fram þessvegna, sem sagt viðurkennir að hafa dregið undan skatti af ásettu ráði, og er það blindaður af eigin hagsmunum, að hann heldur því enn fram. að slíkt sé leyfilegt. Ég tel nær að ætla að skilningur hans á 17. grein sé af sama toga spunninn.
Ég hefi snúið mér til Freymóðs Þorsteinssonar, bæjarfógeta, og bent honum á þessi atriði, en mér er ókunnug fyrirætlan hans í því efni, en yfirskattanefnd er nú þegar farin að starfa. Hinsvegar mun Sigfús Scheving vera mér sammála í þessu.
Sveinn Guðmundsson er nú forfallaður og er engin von til þess, að hann í sumar komi svo til heilsu, að hann geti starfað í nefndinni. Ég tel því réttast, að aðalmaður væri settur í sumar í stað Sveins, enda væri þá fullkomlega tryggt, að Þorsteinn kæmi þar hvergi nærri.
Ég vil taka það fram, að ég hefi augastað á manni hér. þ.e. Jónasi Jónssyni í Fagurlyst. Hann er í fyrsta lagi öllum þeim kostum búinn hvað hæfni og manngildi snertir, sem slíkir menn þurfa að hafa. Auk þess eru þau framtöl, sem hann hefur staðið að, þannig úr garði gerð, að það er algerlega útilokað, að nokkur ágreiningur geti orðið um þau, en til minna gagns væri að setja mann í starfið, sem meira og minna yrði forfallaður.

Virðingarfyllst

Jón Eiríksson“ (sign).

„Hans fólk“
Ég undirstrika sjálfur orð skattstjórans í bréfinu: hans fólk. Hversu mikla vinnu mátti af því vænta eftir aldri þess og aðstöðu allri?
Ég hóf að byggja íbúðarhúsið okkar Goðastein (nr. 11) við Kirkjubæjarbraut vorið 1945, fljótlega eftir að skólastarfi mínu lauk það vor. Síðan vann ég við það allar stundir næstu fimm sumrin nema þær, þegar ég innti af hendi skyldustörf mín í Sparisjóði Vestmannaeyja. Oft tók ég daginn snemma.
Hversu miklar líkur voru til þess, að þetta fólk mitt hefði innt af hendi vinnu við húsbygginguna svo að einhverju munaði um byggingarframkvæmdirnar og -kostnaðinn?
Konan mín hafði 6-7 manns í heimili og barn í vöggu, svo að lítil likindi voru til þess, að hún afkastaði miklum húsbyggingarstörfum. Þar á ofan höfðum við búskap, höfðum kýr að hirða, því að við vorum bóndahjón öðrum þræði. Við bjuggum á einni Vilborgarstaðajörðinni, Háagarði.
Þá voru það börnin okkar hin, sem komin voru á legg.
Eldri sonur okkar hvarf frá okkur sumarið 1946 og hóf rafvirkjanám í Hafnarfirði. Þá hafði hann stundað síldveiðar fyrri hluta sumarsins. Vinna hans heima 1947 var því engin.
Eldri dóttir okkar var 16-17 ára og dvaldist þá í sveit á sumrum, eftir að námi lauk að vorinu. Var mikils starfs að vænta af henni við húsbygginguna?
Yngri sonur okkar var innan við fermingu. Mundi taka því að telja afköst barna á þeim aldri við húsbyggingar fram til skatts?
Þá er enn ótíundaður „vinnukraftur“ á heimili okkar hjóna. Það var tengdamóðir mín á níræðisaldri. Skyldi það „vinnuafl“ hafa komið mér að miklu liði við húsbygginguna?
Þetta var þá hans fólk, sem tveir háttsettir embættismenn íslenzka ríkisins voru að velta fyrir sér, hversu mjög það hlyti að hafa aukið tekjur mínar og eignir og svo afköst við byggingarframkvæmdirnar að eiga þess kost að njóta þar þessa vinnuafls. - Ég blygðast mín, ég skammast mín, þegar ég eftir 2-3 áratugi hvarfla huga að þessu máli, af því ég er viðkvæmur fyrir virðingu og sóma þjóðar minnar. Ég fyrirverð mig vegna þeirrar sneypu, sem slíkir og þvílíkir embættismenn eða opinberir starfsmenn valda þjóð minni, og hversu litlar kröfur eru gerðar til manngerðanna, þegar skipað er í hin valdamiklu og virðulegu embætti. Þar ræður annar mælikvarði, annað sjónarmið gjörðum en ... Mundu slíkir embættismenn vera líklegir til að fremja lagabrot og stunda þjófnað á ríkismerktum bifreiðum á heiðum uppi? Nei, fjarri fer því! Þannig beita þeir aldrei orku sinni.
Og nú þurfti svo sannarlega á léttri lund að halda og eiginleikanum þeim að sjá hið skoplega í tilverunni í kringum sig. Þá minntist ég Björns bónda í Mörk, Björns að baki Kára, litlu munnhetjunnar í Njálu, og ég sagði við konuna mína, sem í fjarveru minni við skyldustörfin hafði gegnt því hlutverki að kvitta fyrir stefnurnar með nafninu sínu, þegar stefnuvottana bar að garði: „Aukizt hafa nú heldur vandræðin, kerling, en glögglega máttu sjá, hvílíkan afreksmann þú átt til allra verka við húsbyggingar, þar sem afköst mín við verkið eru svo mikil, að mismunur á tilkostnaði, efni og vinnu, og svo mati hinna sannsýnustu manna nemur tugum þúsunda, enda fórstu ekki ein, þegar þeir fundu út, hversu miklu við afköstuðum saman við byggingarframkvæmdirnar. Við vorum þrjú við afköstin. Sú litla, sem þú gekkst með, hefur skilað drjúgum afköstum! Nei, það blekkir enginn auðveldlega svona menn, ráðherra, þingmenn og skattstjóra!“
Sannleikurinn er sá, að ég varð aldrei var við þessa matsmenn, þeir komu a.m.k. aldrei að byggingunni meðan ég var þar staddur. Þeir hafa þá framkvæmt mat þetta sem eins konar myrkraverk. Það er vitað, að sé embættismaður sannur að lygi um eitt, þá getur hann logið öðru og er ekki ólíklegur til þess.
Um það leyti, sem þetta málastapp hófst, hafði yfirskattanefndin í Vestmannaeyjakaupstað sannfærzt um, að þessi hundelting skattstjórans var í alla staði heimskuleg. Yfirskattanefndin gerði samþykkt varðandi þessa skattgreiðslu og fylgdi henni fram í starfi sínu. Þá var Sigfús M. Johnsen bæjarfógeti í Vestmannaeyjum. Hann skýrir svo frá í bók sinni Yfir fold og flæði: „Við urðum á eitt sáttir að fella niður skatt af vinnu manna við að koma upp eigin húsnæði, en að því unnu Vestmannaeyingar af sínum alkunna dugnaði. Með skattfrelsi þessu var gefið mikilsvert fordæmi. - Lög voru síðan samþykkt að slík vinna skyldi skattfrjáls.“
Þessa málsvörn mína, sem ég hef skráð hér að framan, birti ég síðar í einu af bæjarblöðunum í Vestmannaeyjum til þess að „háttvirtum kjósendum“ þingmannsins gæfist kostur á að kynnast eilítið einkarekstri hans og fjármálastússi. Afleiðingarnar urðu meiri og afdrifaríkari en ég hafði gert mér í hugarlund. - Dragðu þínar ályktanir, þegar þú hefur lokið því að lesa þetta bréf og páraðu mér síðan línu við tækifæri.
Og við trúum báðir, þú og ég, frændi minn góður, á gildi góðs uppeldis, sérstaklega hins kristilega uppeldis. Og teljum það veigamikið atriði, að heimilin séu vel vaxin því þjóðheillastarfi. - Skattstjórinn ólst upp á einu kunnasta prestsetri í Borgarfirði, þar sem faðirinn, sóknarpresturinn, bar hinn háa fræðatitil í kristilegum vísindum.

Þjónn fjármálaráðherra skyldi m.a. fjalla
um framtöl fyrirtækja hans í kaupstaðnum.
Og hver var svo þessi Jónas Jónsson, sem skattstjórinn benti fjármálaráðherranum á til þess að taka sæti mitt í yfirskattanefndinni, þegar ráðherrann hafði rekið mig úr henni fyrir „skattsvikin“? Hann var enginn annar en verzlunarþjónn sjálfs ráðherrans! Það munaði ekki um það! Þjóni ráðherrans átti að veita úrskurðarvaldið, og hann átti m. a. að fjalla um framtöl fyrirtækja sjálfs ráðherrans í Vestmannaeyjum. Þessi Jónas Jónsson var vissulega fyrir margra hluta sakir nýtur maður og heiðarlegur. En þjónn er þjónn og skylda þjónsins er tillitssemi og hlýðni gagnvart húsbónda sínum. Annars er hann enginn þjónn.
Þó að ráðherrann ræki mig úr yfirskattanefndinni fyrir „skattsvikin“ að tillögu skattstjóra og einlægri ósk hans sjálfs, þá var Jónas Jónsson aldrei skipaður í hana. Þar komu öfl til, sem ráðherrann óttaðist. Eigi að síður var það ákaflega vinsamlegt af skattstjóranum að leggja þetta til! Það bar vott um mikla þjónslund, auðmýkt og undirgefni. Og mér er tjáð, að þá eiginleika kunni flestir valdamenn að virða!

Annað bréf skattstjórans
Annað bréf skrifaði skattstjórinn í Vestmannaeyjum fjármálaráðherranum haustið 1948. Það fjallaði um störf mín í yfirskattanefndinni, þar sem ég var fleinn í holdi stórgróðamannanna í bænum. Ég vek athygli þína á því, að skattstjórinn vill hafa samráð við sjálfan fjármálaráðherrann um sparkið í mig en ekki fjármálaráðuneytið sjálft. Bolabrögðin máttu ekki komast í hámæli, en þjóð veit, þá þrír vita, stendur þar.
Hér birti ég þér svo annað bréfið, þar sem flokksbróðir minn skal víkja fyrir verzlunarþjóni ráðherrans, þar sem bæjarfógeti dró það við sig að leggja til, að mér yrði sparkað.

„Skattstofan í Vestmannaeyjum.

Vestmannaeyjum, 9. nóv. 1948.

Með tilvísun til símtals yðar við mig, hr. fjármálaráðherra, leyfi ég mér hér með að senda yður afrit af bréfi mínu til yðar dags. 29. júlí s.l.
Til frekari skýringar vil ég taka fram:
Yfirskattanefnd hefur nú lokið störfum, og vék Þorsteinn Víglundsson sæti, er úrskurðaðar voru kærur um eigin vinnu við húsbyggingu. Sæti hans tók Halldór Guðjónsson, skólastjóri. Ég hafði áður en ég sendi yður fyrra bréf mitt leitað mér upplýsinga á skrifstofu bæjarfógetaembættisins, hvort nokkur væri til að taka sæti Þorsteins, og var mér tjáð, að svo væri ekki.
Eins og kemur fram í bréfi mínu, taldi ég æskilegt, að Þorsteinn kæmi hvergi nærri, eins og á stóð, en úr því sem komið var, tel ég engu verði um þokað. Ég hef hins vegar gjört mínar athugasemdir við ákvarðanir yfirskattanefndar til ríkisskattanefndar.
Ef ég man rétt, mun tími Sveins Guðmundssonar brátt útrunninn. Ég leyfi mér því að gera það að tillögu minni, að í hans stað verði tilnefndur Jónas Jónsson, Fagurlyst, sem aðalmaður, en Stefán Árnason sem varamaður.

Virðingarfyllst.

Jón Eiríksson, skattstjóri“

(sign)

Þessi bréf skattstjórans til fjármálaráðherra birti ég síðan almenningi í einu af blöðunum í Vestmannaeyjakaupstað, svo að Eyjabúum gæfist kostur á að vega og meta starfið hans að tjaldabaki, viðleitni hans til að níða og mannskemma, - kynnast bróðurlegri samstöðu tveggja virðulegra embættismanna íslenzka lýðveldisins til þess að hnekkja æru andstæðings síns, sem þeir töldu, að þeim gæti stafað hætta af í vissum skilningi, manns, sem ekki fékkst til þess að sjá „í gegnum fingur“ um eitt eða neitt, - og ekki heldur framtöl stórtekjumanna og fjáraflafursta. Þess vegna óstarfhæfur!
Í deilum þessum reyndi skattstjórinn eftir mætti að bera hönd fyrir höfuð sér eins og vænta mátti. Eyjabúar hlógu, hristu höfuðið og hlógu. Þeir skemmtu sér konunglega.
Í skrifum skattstjórans sér til varnar eða yfirklórs gaf að lesa þessa athyglisverðu klausu: „Í greinargerð sinni segir Þ. Þ. V., að ég hafi sagt ósatt í bréfi mínu til ráðherrans um eigin vinnu hans og hans fólks. Setjum svo ...“ Taktu vel eftir siðustu orðunum: Setjum svo, þ. e.: Gerum ráð fyrir því, að ég hafi logið á hann honum til mannskemmda og æruhnekkis. Þarna fékk ég loks því til leiðar komið með skrifum mínum, að skattstjórinn bjargaði mannorði mínu með því að neyðast til að viðurkenna ósannindi sín. (Sjá Vestmannaeyjablaðið Fylki, 14. tbl. 20. apríl 1951, bls. 2).
Öðrum þræði óska ég að sanna þér, vinur minn og frændi, hversu mannréttindi vissra manna í Vestmannaeyjum voru óendanlega lítil og mannorð þeirra í mikilli hættu fyrir svo sem aldarfjórðungi og þá undanfarin síðustu 40 árin, eftir að stétt peningamanna, kaupmanna og konsúla, náðu þar algjöru tangarhaldi á atvinnulífinu, fjármagninu og stöðum öllum í trúnaðarstörf, eftir að einokunarverzlunin danska leið undir lok (1910).
Skattstjórinn tekur það fram í svari sínu við skrifum mínum, að bréf þessi um framtal mitt og „skattsvik“ hafi aldrei verið œtluð almenningi til lesturs.
Þessu trúði ég og trúi enn. Það er engin ástæða til að rengja þessa fullyrðingu hans. Slíkar æruskerðingar áttu auðvitað ekki að verða almenningi kunnar. Þeim var ætlað að liggja í fórum fjármálaráðuneytisins, en hins vegar skyldu afleiðingarnar verða lýðum kunnar. Og mér fannst þetta allt ganga með afbrigðum vel. Ég þóttist af því að hafa skotið skattstjóranum ref fyrir rass, svo að hann varð uppvís að ósóma, sem illa hæfði embættismanni ríkisins. Og svo drógum við dár að þessu öllu saman, hlógum og skemmtum okkur konunglega. Þó fundum við til með þjóð okkar, íslenzka lýðveldinu. Sú tilfinning endurtók sig hjá mér, þegar ég á dögunum frétti um fjallavatnsþjófana á merktu ríkisbifreiðinni.

Dómsmálaráðuneytið hylmar yfir nafn bréfritarans
En nú, þegar hér var komið máli, knúði ég afdráttarlaust á, að ég fengi skýlausa yfirlýsingu um það, hver hefði skrifað „skattsvikabréfið“ og sent það Guðlaugi Gíslasyni til upplesturs á fundinum. Ég skrifaði þess vegna dómsmálaráðuneytinu bréf og beiddist rannsóknar í máli þessu.
Í einskonar andvaraleysi, að mér fannst, fyrirskipaði dómsmálaráðherra rannsóknina.
Fulltrúi bæjarfógeta, dómarinn, tjáði mér og viðurkenndi, að hann hefði framkvæmt þessa rannsókn af gaumgæfni, og lægju niðurstöður fyrir. Hins vegar væri það algjört bann dómsmálaráðuneytisins, að ég fengi að vita hið sanna í þessu máli, svo að það væri staðfest. Nafn bréfritarans fengi ég aldrei skjallega í hendur, fullyrti dómarinn. Það væri af og frá. - Þarna fékk ég þá enn að reyna íslenzkt réttarfar, - lítilsvirðinguna fyrir lagalegum rétti hins óbreytta þegns, þegar háttsettur embættismaður og „flokksbróðir“ á hlut að máli.

Kveikjan
Þessi tvö bréf skattstjórans til fjármálaráðherra íslenzku þjóðarinnar, alþingismanns kjördæmisins, voru auðvitað skrifuð i samráði við hann sjálfan, enda vitnar skattstjórinn í samtöl, sem hann átti við sjálfan ráðherrann um málin. Bréfin urðu þess valdandi, að fjármálaráðherrann skrifaði „skattsvikabréfið“ og sendi það Guðlaugi Gíslasyni, formanni Flokksins, til upplesturs. Honum bar að lesa það í eyru almennings á framboðsfundinum og það gerði hann rækilega mér til mannskemmda og æruhnekkis. En allt snérist þetta við. Árásin virtist auka fylgi „skattsvikarans.“ Dómgreind Eyjafólks brást mér ekki eins og ég lagði áherzlu á í bréfi mínu til þín, frændi minn og vinur, árið 1974.
Og nú átti Sveinn Guðmundsson að víkja úr yfirskattanefndinni fyrir verzlunarþjóni ráðherrans, Jónasi Jónssyni. En þá brást ráðherra kjark sökum hræðslu við viss öfl í þjóðfélaginu, m. a. viss dagblöð. Sveinn Guðmundsson sat því áfram í yfirskattanefndinni. Ekki fékk skattstjórinn heldur því framgengt, að formaður fulltrúaráðs Flokksins, yfirlögregluþjónninn, yrði skipaður varamaður í yfirskattanefndina. Ráðherra mun hafa brostið kjark til þess sökum afstöðu bæjarbúa og svo blaðamanna líka heima í kaupstaðnum. Áróðurinn gat þá orðið bitur og sár og kostað töluvert.

V. hluti

Til baka