Blik 1950/Gagnfræðaskólinn í Vestmannaeyjum, tuttugu ára, II. hluti
Húsnæðismál skólans.
Unglingaskólinn fékk í upphafi til afnota miðstofuna á efri hæð barnaskólahússins eftir að kennslu lauk þar dag hvern eða kleift þótti að rýma hana. Það var að jafnaði kl. 2-3 e.h. Kennslu var alltaf lokið í Unglingaskólanum kl. 7 eða starfað 4—5 stundir á dag; 50 mínútur hver kennslustund og 10 mínútna hlé.
Að vissu leyti mátti segja, að þetta húsnæði væri viðunanlegt og hamlaði ekki daglegu starfi né hefti uppeldisgildi skólans, meðan deild var ein og fámenn.
Þegar svo starfrækja skyldi skólann í tveim deildum, fór að vandast málið. Meira húsnæði hafði barnaskólinn ekki aflögu að svo stöddu frá eigin starfi fyrr en þá hinn nýi hluti barnaskólahússins, austurálman, yrði fullger, en hún var í smíðum (1927— 1930).
- Landakirkja og barnaskólahúsið.
- Landakirkja og barnaskólahúsið.
Í austurálmunni (til hægri) er fimleikasalurinn (neðri gluggarnir fjórir).
Í Kennslustofunni yfir salnum (fjórir efstu gluggarnir)
hóf Gagnfræðaskólinn tilveru sína. - Ljósm.: Kjartan Guðmundsson.
Haustið 1928 fékk Unglingaskólinn aðgang að stofu í austurhluta barnaskólakjallarans, þar sem geymd voru m.a. gömul skólaborð úr sér gengin og úrelt og annað frákast barnaskólans. Böðum og salernum barnaskólans var síðar komið fyrir í þessari stofu.
Veturinn 1928-1929 var
svo piltunum í Unglingaskólanum kennt í kjallastofunni
ýmiskonar sjómannsstörf, svo
sem hnútar, að stanga kaðla,
að þekkja á áttavitann
o.fl. þess háttar. Árið eftir
(1929-1930) var þar kennt hið sama
fram að jólum, en eftir áramót var baslað við kennslu
í útsögun, þar sem kennarinn
í sjómannastörfunum hvarf
til vertíðaranna eftir nýárið.
Haustið 1930, við stofnun
Gagnfræðaskólans, hófst
kennsla í tréskurði og öðru, er að smíðum laut, í þessari kjallarastofu. Var þar þá komið fyrir flekum á búkkum til þess að vinna við. Jafnframt var þessi stofa notuð til að kenna í bóklegar greinar í 2. bekk, þegar annars var ekki kostur. Í dagbók skólastarfsins hef ég á sínum tíma farið svofelldum orðum um þetta húsnæði og afnot þess: „Stundum verð ég að nota hana fyrir bóklegt nám einnig handa nemendum 2. bekkjar. Þar eru geymd nokkur ónýt skólaborð frá barnaskólanum, sem unglingarnir smeygja sér í. Kennaraborðið er jafnan hefilbekkur.
Verst er, að stundum er stofan óhreinsuð, spænir um allt gólf og gólfdúkurinn fúinn og rifinn vegna vatns, sem rennur inn um gluggana í rigningum. Veggirnir, steinveggirnir, skellóttir og með fúkkablettum í hornum. Verst er þó af öllu ónæðið, sem stafar af börnum, sem koma óþarflega snemma í skólann og liggja á gluggunum hjá okkur.“
Haustið 1930 var austurálma barnaskólahússins fullgerð og fékk þá Gagnfræðaskólinn til óskiptra afnota suðurstofuna í þeirri álmu yfir leikfimisalnum. Þar var hann þá settur fyrsta sinni 1. okt. Þá hafði eldri deild Unglingaskólans enn til afnota öðrum þræði skólastofuna, sem hann frá fyrstu hafði starfað í.
Umrætt húsnæði hafði svo Gagnfræðaskólinn til afnota þar til hanstið 1934.
Í fundargjörð skólanefndar 14. júní þ.á. stendur skrifað: „Þá var upplýst í nefndinni samkvæmt áætlun skólastjóranna, að sökum fjölgunar skólaskyldra barna, myndi Barnaskólinn þurfa sjálfur að halda á öllu því húsnæði, sem fyrir hendi er í skólahúsinu, og yrði þar af leiðandi ekki hægt að ætla Gagnfræðaskólanum þar húsnæði næsta vetur.“
Þá var leitað fyrir sér um húsnæði í bænum handa skólanum. Tvö hús komu til greina, Skálholt nr. 43 við Urðaveg, nú elliheimili, og Breiðablik, hús Iðnaðarmannafélags Vestmannaeyja, áður íbúðarhús Gísla J. Johnsens kaupmanns.
Ljósm.: Kjartan Guðmundsson.
Á fundi skólanefndar 23. ágúst 1934 lá fyrir bréf frá Iðnaðarmannafélagi Vestmannaeyja, þar sem félagið gerir skólanefnd tilboð um leigu á húsnæði fyrir Gagnfræðaskólann í húsi sínu Breiðabliki, alla stofuhæð hússins ásamt tveim kjallaraherbergjum fyrir handavinnu pilta. Ársleiga kr. 3000.00, með hita og ræstingu. Tilboði þessu var tekið (1934).
Eftir að 3. bekkur hafði fest rætur í skólanum, þurfti enn aukið húsnæði. Var reynt að fá það á efri hæð Breiðabliks.
Á fundi skólanefndar 29. ágúst 1938 lá fyrir bréf frá Iðnaðarmannafélagi Vestmannaeyja, þar sem skólanefndinni er boðin til leigu öll miðhæð hússins Breiðabliks fyrir kr. 135.00 á mánuði og gildi leigan til fimm ára á öllu húsnæðinu. Leigusali gjöri nauðsynlegar breytingar á húsnæðinu, sameini
t.d. tvær suðurstofur í eina kennslustofu, svo sem gjört hafði verið á neðri hæð, stofuhæð hússins. Skólanefndin samþykkti tilboð þetta, enda yrðu gerðar á húsnæðinu þær endurbætur og breytingar sem hér segir:
1. Að skilrúm milli suðurstofu á miðhæð verði tekið
burt og tvær stofur sameinaðar í eina eins og á stofuhæð.
2. Skólastofa á miðhæð
verði þiljuð með krossvið og
gert við dúk þar eftir þörfum.
3. Komið verði fyrir vatnssalernum í kjallara hússins og
þar málaður kjallaragangur.
4. Vatnsgeymar hússins
verði stækkaðir svo, að komið verði þar fyrir baði og
nægilegt vatn í salerni verði
ávallt fyrir hendi.
Lið nr. 1 og 2 var fullnægt um haustið, en annað látið ógert og er það svo ennþá. Hreinlætistæki eru þar engin fyrir nemendur og salerni verri en engin eða ónothæf.
Húsið Breiðablik mun vera byggt árið 1908. Það er járnklætt timburhús. Útidyr gegn vestri. Þá er komið inn í gang með 3,15x2 m gólffleti. Vængjahurð skilur gang þennan frá þröngum stigagangi þar inn af og liggja þaðan stigar upp á efri hæð, miðhæð og niður í kjallara. Stiginn upp á hæðina er pallstigi við austurvegg. Á neðri hæð, stofuhæð, eru tvær kennslustofur, sín til hvorrar handar. Suðurstofan er að gólffleti 9.35x4,92m.
Hæð undir loft 3,1 m. Norðurstofan er minni eða 7,70x3,5 m.
Þegar upp á efri hæð er komið, tekur við gangur þvert um húsið að vesturvegg. Gólfflötur hans er 5,46x2,05 m. Sunnan við ganginn er kennslustofa jafnstór suðurstofu á neðri hæð.
Að norðanverðu við ganginn í norðvesturhorni hússins er kennarastofan 3,7x3,57 m að gólffleti, og austar við
Norðurvegg er geymsluherbergi.
Kennslustofurnar í sunnanverðu húsinu rúma um 30 nemendur
hvor, en lögun þeirra er óheppileg, hlutföllin milli lengdar og breiddar, og því erfiðar í kennslu.
Þriðja kennslustofan, norðurstofan niðri, rúmar 20 nemendur. Húsnæðið allt
rúmar því um 80 nemendur. Þegar aðsókn hefur verið mest að skólanum, um 90 nemendur, hefur kennarastofan verið gerð að kennslustofu, en geymslan verið afdrep okkar kennaranna.
Þegar skólinn tók til starfa að Breiðabliki fékk hann þegar til afnota tvær samliggjandi stofur í kjallara hússins, suðurhluta, fyrir verknám, smíðar pilta í skólanum. Gólfflötur þessa húsnæðis er 4,85x4,77 m og 4,85x4,18m.
Frá vinstri: Lýður Brynjólfsson, kennari, Sveinn Scheving, Stefán Runólfsson (sagar með vélsög).
Ljósm.: Ingólfur Guðjónsson.
Á fundi skólanefndar 23. jan. 1940 stendur skrifað: „Skólanefndin samþykkir að koma á smíðakennslu við barnaskólann með því að fá kennslustofu hjá Gagnfræðaskólanum og afnot að jöfnu af áhöldum hans, og felur hún skólastjórunum að koma sér saman um nánara fyrirkomulag.“
Haustið 1940 hófst samstarf skólanna í þessum efnum. Gagnfræðaskólinn lagði til húsnæðið og áhöld til jafns við barnaskóla kaupstaðarins og öðlaðist í þess stað rétt á smíðakennara barnaskólans handa sér allt að 6 stundir í viku eftir hádegi. Þannig hefur þetta verið nú í 10 ár. Lýður Brynjólfsson smíðakennari við barnaskólann, hefur verið tengiliður milli skólanna þessi ár og farizt það með ágætum.
Þegar Gagnfræðaskólinn hafði tekið á leigu húsnæði hjá Iðnaðarmannafélagi Vestmannaeyja að Breiðabliki, fékk Kvöldskóli Iðnaðarmanna afnot leiguhúsnæðisins að kvöldinu.
18. okt. 1941 undirritaði bæjarstjóri nýjan húsaleigusamning við iðnaðarmenn og var þá Kvöldskóla Iðnaðarmanna tryggður réttur til afnota af öllu leiguhúsnæði Gagnfræðaskólans eftir kl. 6 á kvöldin endurgjaldslaust ásamt hita, kyndingu, ljósi, ræstingu og afnotum af öllum borðum og bekkjum Gagnfræðaskólans.
Ekki skal hér farið fleiri orðum um þennan samning að þessu sinni eða áhrif hans
á aðstöðu Gagnfræðaskólans til að rækja félagslíf nemenda eða vekja ábyrgð þeirra fyrir góðri umgengni í skólahúsinu og meðferð áhalda.
Síðan leikfimisalur barnaskólans var fullgerður (1930), hefur Gagnfræðaskólinn haft not hans fyrir fimleikaæfingar nemenda sinna. Að sjálfsögðu hafa þau afnot ekki mátt trufla leikfimikennslu barnaskólans, sem stendur yfir ungann úr degi hverjum, og hafa því nemendur Gagnfræðaskólans orðið að nota salinn fyrir venjulegan skólatíma að morgni eða að áliðnum degi. Þetta hefur valdið erfiðleikum í starfinu, þó að ekkert sé við því að segja: nauðleitarmaður verður að vera nægjusamur.
Skortur á hentugu húsnæði hafði lengst af háð því, að verknám skólans yrði aukið og sniðið eftir þörfum atvinnulífsins í bæjarfélaginu.
Húsið Goðasteinn, þar sem netjagerð skólans og
vísir að vélaverkstæði er starfrækt. - Ljósm.: Jóhann Þorsteinsson.
Eftir að undirritaður hafði komið upp íbúðarhúsi sínu, Goðasteini, 1947, þótti kleift að auka verknám skólans, með því að í kjallara hússins var fyrirhugað húsnæði fyrir slíkt verknám. Tvö undanfarin ár hefur skólinn starfrækt þar netjagerð.
Þar læra piltarnir að ríða hluta úr botnvörpum og dragnótum, bæta net, hnýta hnúta og stanga kaðla. Einnig hafa þeir borið við að fella þorskanet. Þá hefur skólinn eignazt litla mótorvél og myndað vísi að vélaverkstæði við hlið netjagerðarinnar. S.l. vetur lærðu piltar þar hreinsun og meðferð véla. Kennslan var bæði verkleg og fræðileg. Vonir standa til, að þetta starf, þessi verklega kennsla, aukist með bættri aðstöðu, þegar skólinn hefur eignazt sitt eigið hús, þar sem gert er ráð fyrir margháttuðu verknámsstarfi til eflingar atvinnulífi bæjarfélagsins. Von er það og nokkur vissa, að þá megi hugur æskulýðsins leita til framleiðslustarfanna og hönd hans leggjast þar á plóginn.
Þess er þörfin mest.
Félagslíf nemenda.
Málfundafélag Gagnfræðaskólans tók þegar til starfa með stofnun hans og hefur starfað síðan hvert skólaár. Það hefur haldið uppi málfundum og skemmtifundum nemenda öll árin, oftast tvisvar í mánuði.
Um eitt skeið gaf félagið út skrifað blað, sem það kallaði Einherja.
Síðan 1936 hefur málfundafélagið gefið út skólablaðið Blik, sem nú er orðið ársrit skólans. Þó féll útgáfa þess niður á styrjaldarárunum.
Tíðustu dagskrárliðir á fundum félagsins hafa verið umræður, upplestur, stundum flutt erindi, sýning á skuggamyndum fyrri árin og kvikmyndum síðari árin, síðan skólinn eignaðist sjálfur kvikmyndavél og myndir fást lánaðar úr kvikmyndasafni fræðslumálastjórnarinnar. Það er merkur þáttur í félagslífi skólans.
Mörg ár dansæfing einu sinni í mánuði. Síðari árin dans eftir hvern málfund. Fundir hefjast að jafnaði kl. 8.30 e.h. Dans oftast frá kl. 10-12.
Samhliða málfundafélagi skólans er starfrækt annað félag í skólanum sem heitir: Menningarfélag Gagnfræðaskólans í Vestmannaeyjum.
Markmið þess er sem hér segir:
„1. Efla mótstöðuafl nemenda gegn eiturlyfjanautnum (bindindisstarfsemi).
2. Efla samstarf nemenda
um góð málefni.
3. Vekja áhuga nemenda á
íþróttum og útilífi.
4. Hvetja nemendur til þess að lesa góðar bækur.
5. Hvetja nemendur og kenna þeim að nota tómstundir sínar þannig, að þær megi þeim til aukins þroska verða og meiri hamingju.“
Félag þetta hefur starfað í skólanum í 13 ár. Það heldur oftast fundi tvisvar á ári, en þó má segja, að daglega eigi starf þess sér stað undir eftirliti skólastjóra og kennara.
Hvert haust undirrita svo að segja allir nemendur skólans þessar óskir um leið og þeir skrá sig inn í félag þetta:
,,Við undirrituð æskjum þess af heilum hug, að taka þátt í starfi fyrir þessi málefni æskulýðsins (1.—5. liður hér að ofan), og mega sjálf verða öðrum fyrirmynd um bindindi, ástundun og siðprýði og annað það, sem skapa má ungmenninu meiri hamingju og sanna gleði.“
Með örfáum undantekningum hefur aldrei orðið vart við það, að nemendur skólans neyttu tóbaks meðan þeir eru þegnar hans, heldur fylgdu fram í hvívetna óskum sínum um algjört bindindi. Áfengisneyzla nemenda skólans hefur alltaf þótt fjarstæða og aldrei um slíkt heyrzt. Nemendur skólans hafa sum árin tekið mjög virkan þátt í stúkustarfsemi í bænum. Haustið 1938 gengu t.d. 34 nemendur skólans í st. Báru nr. 2 ásamt skólastjóra, og 20 nemendur árið eftir. Haustið 1948 gengu nemendur enn fylktu liði inn í st. Báru ur. 2 og hafa verið megin starfskraftar hennar síðan.
Sum árin hafa nemendur iðulega iðkað útiíþróttir í stundahléum, svo sem kúluvarp, stökk, hlaup o.fl. að ógleymdum fótknattleik (piltar) og handknattleik (stúlkur). Sérstaklega var iðkun þessara íþróttagreina samfelld og fastur liður í skólastarfinu þau árin, sem Þorsteinn Einarsson, núverandi íþróttafulltrúi, var kennari við skólann. Fylgdi hann þá jafnan nemendunum á leikvang skólans og stjórnaði þar starfinu.
Seinustu árin hefur stjórn Menningarfélagsins efnt til keppni í frjálsum íþróttum með nemendum og stundum veitt viðurkenningu fyrir góðan árangur.
Frá því að Unglingaskóli Vestmannaeyja tók til starfa, hefur fullveldis þjóðarinnar ávallt verið minnzt í skólanum 1. des. ár hvert.
Frá stofnun Gagnfræðaskólans hafa nemendur alltaf haldið ársfagnað sinn 1. des. og minnzt þá fullveldisins um leið.
Ársfagnaðurinn hefst með ávarpi skólastjóra og stjórnar hann ávallt þeirri skemmtun.
Þá flytja nemendur stuttar ræður, einn minnist dagsins, annar Eyjanna, þriðji skólans. Þá eru flutt minni pilta og stúlkna, sungið, sýndir leikþættir, lesinn „í útvarp“ kímilegur fréttaþáttur frá skólastarfinu og — lífinu, og svo dansað. Inni skólans er þá prýtt eftir föngum.
Síðari árin hafa nemendur fengið að halda einn grímudansleik í skólanum um mánaðamótin febrúar—marz.
Félagslíf í skólanum hefur oft staðið með miklum blóma á haustin og framan af vetri, en deyfist og doðnar oft seinni hluta vetrar, á vertíð.
Áhöld og söfn.
Skólinn hefur á undanförnum árum eignazt dálítinn vísi að náttúrugripasafni, svo sem fiska, um 40 stoppaða fugla, um 20 tegundir eggja, lægri sjávardýr o.fl. En þar ber að sama brunni: Ekki verða full not af þessu safni sökum þrengsla og skorts á heppilegu geymslurúmi. Einnig á skólinn dálítið plöntusafn. Þá á skólinn samstæðu Dybdals mynda við náttúrufræðikennslu. Áhöld til kennslu í eðlisfræði á skólinn ekki. Landabréfasafn skólans er gott. Þegar skólinn flutti úr barnaskólahúsinu, flutti hann með sér til eignar 14 bekki (borð og sæti) tveggja manna, sem barnaskólinn hafði þá nýlega fengið frá Svíþjóð.
Önnur borð skólans eru eins manns borð smíðuð hér í Eyjum en stólar með stálgrind smíðaðir í Landssmiðjunni. Þá hefur skólinn nú eignazt stálgrindarborð í eina deild frá S.Í.B.S., Reykjalundi. Kvikmyndavél eignaðist skólinn árið 1947.
Bókasafn skólans.
Árið 1938 eignaðist skólinn fyrst vísi að bókasafni. Nú á hann á 7. hundrað bindi góðra og sæmilega góðra bóka, sem nemendur eiga kost á að fá lánaðar heim einu sinni í viku. Þá hefur skólinn eignazt alfræðiorðabækur danskar og enskar, sem ekki koma honum þó að fullum notum fyrr en með rúmbetri og bættum húsakynnum. Frú Elín Þorsteinsdóttir, Löndum, og Helgi Benediktsson, útgerðarmaður, hafa gefið skólanum mörg bindi bóka. Það hafa einnig nokkrir nemendur skólans gert, mest Jónas St. Lúðvíksson, aflestrarmaður.
Lesstofa Gagnfræðaskólans.
Þegar skólinn tók til leigu húsnæði að Breiðabliki, (1934) þótti kleift að starfrækja lesstofu í skólanum.
Daglegu kennslustarfi lauk venjulega kl. 3—4 e.h.
Kl. 5-7 og 8.30-10 var svo höfð opin lesstofa fyrir nemendur og önnuðust skólastjóri og hinn fasti kennari skólans umsjón hennar til skiptis.
Þar sátu nemendur við lestur og önnur námsstörf, og þá sérstaklega þeir, sem einhverra hluta vegna höfðu ekki gott námsnæði í heimilum sínum.
Þetta gagnlega starf varð að leggjast niður, þegar Kvöldskóli Iðnaðarmanna fékk til afnota leiguhúsnæði Gagnfræðaskólans eftir kl. 6 hvern virkan dag.
Tónlistin.
S.l. þrjú skólaár hefur nemendum verið kenndur nótnalestur og gítarleikur. Námið hefur verið frjálst, hneigð ráðið þátttöku. Nemendum skipt í tvær sveitir, eldri og yngri, 6—10 nemendur í hvorri sveit. Notaðar hafa verið kennslubækur eftir Sig. Briem og ýmis erlend lög fyrir gítareinleik.
Sumir nemendur hafa náð ágætum árangri. Tekizt hefur að glæða áhuga fyrir tónlistinni og vekja skilning á gildi hennar og áhrifum til ánægju í heimilum.
Oft áður hefur verið reynt að kenna söng í skólanum, en aldrei hefur tekizt að skapa festu í það starf.
Handavinnusýning skólans.
Vorið 1930, 30. marz, var haldin í fyrsta sinni almenn sýning á hannyrðum námsmeyja í skólanum. Sýninguna sóttu nokkrar konur.
Síðan hefur slík sýning á handavinnu námsmeyja og pilta verið haldin á hverju vori og aðgangur ókeypis.
Aðsókn hefur oft verið mikil.
Vorið 1933 sóttu hana 470
- 1934 — — 500
- 1936 — — 600
- 1942 — — 700
- 1945 — — 1470
Síðustu árin 750-900
manns. Sýningin er opin einn dag.
Matsveinanámskeiðin.
Haustin 1937 og 1938 voru haldin matsveinanámskeið með ríkisstyrk við Gagnfræðaskó1ann fyrir pilta, sem stunda vildu matargerð á fiskibátum. Stóðu þau 7 vikur hvort haust. Nemendur 15 samtals. Þannig varð þá bætt úr knýjandi þörf útvegsins hér í þessum efnum. Útvegsbændafélag Vestmannaeyja og Fiskifélag Íslands styrktu skólann með ráði og dáð til þess að halda þessi námskeið. Í bóklegum greinum var kennd íslenzka, reikningur og bókfærsla.
Fyrra haustið var notuð sjóbúð til að elda í matinn, en síðara haustið var notazt við eldhús í leiguhúsnæði skólans að Breiðabliki.
Haustið 1941 var enn reynt að efna til slíks námskeiðs og auglýst eftir þátttöku. Fimm umsóknir bárust utan af landi, en engin héðan úr Eyjum og féll það starf þar með niður.
Rétt þykir að geta þess, að ríkisstjórnin hafði þá heitið styrk til þess að reka matsveinanámskeið þetta við skólann um 8 vikna skeið, með líku sniði og áður.
Á námskeiðum þessum greiddu nemendur efnið í
fæðið sitt og kennarans og eldsneyti. Húsaleiga og kennsla var nemendum veitt ókeypis.
Piltar þeir, sem lærðu matargerð á þessum námskeiðum, hafa yfirleitt reynzt nýtir matsveinar og starfa sumir þeirra enn á skipum Eyjaflotans.