Blik 1969/Hjónin Sigfús og Jarþrúður Johnsen

Efnisyfirlit Bliks 1969

ÞORSTEINN Þ. VÍGLUNDSSON:

Hjónin Sigfús M. Johnsen ogJarþrúður P. Johnsen

Hvað hafa þau bezt gert fyrir þetta bæjarfélag?

Sumir menn verða ágætastir af útgerð sinni og aflaföngum. Aðrir af baulum sínum og búskap. Sumir feður verða ágætastir af burum sínum og börnum öllum, svo barnabörnum, ef barnalánið er með. Sumir af þjónslund sinni við stjórnmálagarpa og eiginhagsmunamenn.
Þá tímar líða, munu hjónin Sigfús M. Johnsen og kona hans, fyrrverandi bæjarfógetahjón í Vestmannaeyjum, verða ágæt talin af góðvild sinni og höfðingsskap gagnvart Vestmannaeyjakaupstað, íbúum þar og komandi kynslóðum hér í byggð, fæðingarbyggð hans. Vonandi verður Sigfús M. Johnsen ágætur talinn af arfa sínum og afkomendum, en ágætastur af andlegum afrekum sínum í þágu byggðar sinnar, fyrir hið mikla sögurit sitt, Sögu Vestmannaeyja, er Ísafoldarprentsmiðja gaf út 1946 í tveim bindum, og svo allt annað, sem hann hefur samið, skrifað og skráð um fólk í Eyjum, ættir, líf og störf. Töluvert af þeirri fræðslu hefur ekki enn komið fyrir almenningssjónir. Þó eru þessi afrek hans og fræðslustörf ekki einustu ástæðurnar fyrir því, að ég bið Blik að geyma nokkur orð um þessi mætu hjón að þessu sinni. Þau hafa í góðvild sinni til byggðarlagsins og höfðingsskap gefið Vestmannaeyjakaupstað gjöf, sem aldrei verður til fjár metin, svo verðmæt er hún. Hér á ég við málverkasafn það, er þau með kaupsamningi dagsettum 18. jan. 1967 seldu bænum að nafninu til, en það er að viti kunnugra manna, sem vaxnir eru þar um að dæma, gjöf að langmestu leyti en ekki sala. Kem ég að því síðar í greinarkorni þessu.

Jarþrúður Johnsen.

Sigfús M. Johnsen.

Segja má með sanni, að afleiðingar þess, að Sigfús M. Johnsen, fyrrverandi bæjarfógeti, fæddist í Vestmannaeyjum og getur því með réttu talizt sannur sonur þeirrar byggðar, sé búferlaflutningur bónda nokkurs frá Hofi í Öræfum árið 1870. Sá bóndi hét Árni Þórarinsson, kvæntur Steinunni Oddsdóttur, góðri konu og mikilli húsmóður. Er þessi bóndahjón fluttu búferlum til Eyja, var Árni bóndi 43 ára og húsfreyjan 45 ára. Með þeim komu tvö börn þeirra til Eyja, Anna Sigríður, 15 ára, og Oddur, 5 ára að aldri. Fleiri börn áttu þau. Hjónin höfðu búið að Hofi nokkur ár, áður en þau fluttust til Eyja, að minnsta kosti síðustu 10 árin.

Árni bóndi Þórarinsson.

Hjónin Árni Þórarinsson og Steinunn Oddsdóttir fluttust fyrst að Kirkjubæ í Eyjum, þar sem þau fengu nokkrar grasnytjar næstu 2 árin.
Árið 1872, 29. apríl, var Árna Þórarinssyni byggð önnur Oddstaðajörðin í Eyjum frá næstu fardögum (1872). Hafði hann þá haft hálfa jörðina til ábúðar s.l. ár á móti sjálfum umboðsmanninum (Þorsteini Jónssyni, héraðslækni, settum sýslumanni). Árið 1871 flutti Jón bóndi Bjarnason af jörð þessari sökum vanheilsu.
Anna Sigríður, dóttir hjónanna, Árna og Steinunnar, var snemma gjörvilegur kvenkostur. Hálfþrítug að aldri varð hún heitmey Jóhanns J. Johnsen á Vilborgarstöðum, sonar Guðfinnu Jónsdóttur Austmann, húsfreyju þar (sjá Blik 1967), og Jóhanns Jörgen Johnsen, verzlunarstjóra í Danska-Garði.
Þau Jóhann J. Johnsen og Anna Sigríður Árnadóttir hófu búskap sinn árið 1880 í gamla Frydendal. (Sjá 17. bls.).
Sigfús Maríus Johnsen fæddist í Frydendal í Vestmannaeyjum 28. marz 1886. Hann ólst upp hjá móður sinni á hinu fjölmenna heimili og atorkusama í Frydendal, en drengurinn var aðeins 7 ára, er faðir hans féll frá. Þá áttu þau hjón 4 sonu og var frúin í Frydendal vanfær að 5. barninu, er hún varð ekkja. Elzti sonur þeirra var Gísli Jóhannsson Johnsen, þá aðeins 11 ára. Hún fæddi yngsta soninn 13. október um haustið. Það lagðist þannig á herðar móðurinnar, ekkjunnar, að sjá bræðrunum farborða og koma þeim til manns. Sigríður Árnadóttir var umhyggjusöm og hlý móðir og stjórnsöm húsmóðir, sem kostaði kapps um að ala drengina sína upp í guðsótta og góðum siðum, eins og það er orðað, manna þá svo sem bezt mátti verða á þeim tímum, enda var þessi móðir betur upplýst en almennt gerðist þá, alin upp við skaftfellska bændamenningu.
Snemma ætlaði hún Sigfúsi syni sínum langskólanám, því að snemma beygðist hjá honum krókurinn til bóklesturs og fræðslu. Tuttugu og eins árs að aldri lauk hann stúdentsprófi við Latínuskólann í Reykjavík. Það var vorið 1907. Aðeins tvö ár undir stúdentspróf nam hann í skólanum sjálfum. Að öðru leyti las hann utan skóla undir prófið til þess að spara fé, því að efnin voru ekki yfirfljótanleg heima hjá ekkjunni í Frydendal.
Haustið 1907 sigldi Sigfús M. Johnsen til Kaupmannahafnar og hóf að lesa við Hafnarháskólann. Hann varð kandidat í heimspeki 27. maí 1908 með 1. ágætiseinkunn, og stefndi að því að verða lögfræðingur. Um haustið 1908 settist hann í lagadeild Kaupmannahafnarháskóla og lauk lögfræðiprófi 24. júní 1914 með 1. einkunn.
Þau ár, sem S.M.J. stundaði háskólanámið, bjó hann á Garði, stúdentaheimilinu gamalkunna og alkunna. Þá var þar garðprófastur Dr. juris Júlíus Lassen, sem var einn af lagakennurum Háskólans. Hann tók fljótt miklu ástfóstri við hinn unga Íslending sökum háttprýði hans, reglusemi og skyldurækni bæði gagnvart settum reglum stúdentaheimilisins og svo háskólanáminu í heild.
Þegar S.M.J. hafði lokið lögfræðináminu vorið 1914, réðst hann starfsmaður hjá stjórnardeild Íslands í Kaupmannahöfn. Jafnframt vann hann hjá málafærslumanni þar í borg. Þannig notaði hann sumarið 1915. Á það var sótt, að hann settist að í Kaupmannahöfn, ílentist þar, því að framboð á störfum og þeim vel launuðum honum til handa voru næg. En römm er sú taug, sem rekka dregur föðurtúna til, eða í þessu tilviki til móðurtúna, svo að hinn ungi lögfræðingur hvarf heim um haustið (1915) og settist að í Reykjavík. Það haust var hann skipaður málafærslumaður við Landsyfirréttinn. Næsta ár (1916) gerðist S.M.J. embættismaður íslenzku þjóðarinnar. Það sumar gegndi hann fyrst embættisstörfum fyrir sýslumanninn í Vestmannaeyjum, Karl Einarsson, meðan hann sat á þingi.
Árið 1918 var S.M.J. ráðinn starfsmaður í Dóms- og kirkjumálaráðuneytinu og svo varð hann fulltrúi þar eftir tvö ár. Skipaður var hann í fulltrúaembættið haustið 1921. Þessu fulltrúaembætti gegndi hann síðan í 19 ár. Jafnframt var hann í 7 ár ritari Hæstaréttar (1929-1936). Þá hafði hann líka á hendi útgáfu hæstaréttardóma.
Árið 1940 var S.M.J. skipaður bæjarfógeti og sýslumaður í Vestmannaeyjum. Þá var hann jafnframt umboðsmaður Vestmannaeyjajarða gagnvart eigandanum, ríkissjóði, eins og hátturinn hefur á því verið um langan aldur og þar til Vestmannaeyjakaupstaður gerðist eigandi Vestmannaeyja árið 1961.
Þegar S.M.J. gerðist bæjarfógeti í fæðingarsveit sinni, fóru viðsjárverðir tímar í hönd. Hernámið færðist í aukana dag frá degi og tugir hermanna settust að í Vestmannaeyjum. Brátt varð þar hætt við „ástandi“, eins og svo víða annars staðar í landinu, yrði ekki spornað gegn því. Íslendingurinn í S. M. J. lét til sín taka. Við, sem önnuðumst uppeldisstörf þá í kaupstaðnum og gerðum okkur far um að spyrna við fæti, væri þess kostur, dáðumst að vilja og áhrifaafli bæjarfógetans okkar. Hann kom í veg fyrir það, að hinir erlendu gestir fengju aðstöðu til að efna til skemmtana. Einnig fékk hann því framgengt, að erlendu og óvelkomnu gestirnir fengju ekki að sækja samkomur almennings. Þannig einangraði bæjarfógeti þá. Til þess að fá þessu framgengt, orkaði hann á fyrirskipanir og þær reglur, sem yfirboðarar erlendu gestanna létu þeim í té. Þetta vissi almenningur í kaupstaðnum ekki og fékk aldrei að vita.
Ýmislegt fleira mikilvægt gerði bæjarfógetinn okkar þá til þrifa í bænum og menningar, þó að ekki væri í hávegum haft. T. d. beitti hann sér fyrir því, að yfirmenn setuliðsins legðu ríka áherzlu á það við undirmenn sína hér, setuliðsmennina, að skjóta ekki í námunda við fuglabjörg eða iðka skotæfingar þar, sem fuglalífinu í Eyjum stafaði hætta af eða ami.
Svo sem kunnugt er, þá er Sigfús M. Johnsen sneyddur allri óreglu, ekki sízt áfengisneyzlu og allri þeirri ómenningu, sem í kring um hana skapast. Á bæjarfógetaárum sínum hér vann hann ómetanlegt starf til þess að draga úr áfengisnautn bæjarbúa og sporna við fjáreyðslu og óhamingju, sem drykkjuskapur hefur í för með sér. Fáir vissu betur um þátt bæjarfógetans í því starfi en sá, sem þetta ritar, því að ég hét að vera formaður áfengisvarnanefndar kaupstaðarins þau ár, sem S.M.J. var hér bæjarfógeti og svo fyrr og síðar. Gott var til hans að leita um það, að fá áfengisverzluninni hér lokað, þegar svo bar undir og búast mátti við miklum drykkjuskap og uggvænlegum afleiðingum hans, t. d. á vertíð, þegar hér dvaldist á þeim árum 1-2 þúsund aðkomufólks. Stundum afréð bæjarfógeti að skipa fyrir um lokun áfengisverzlunarinnar gegn möglun yfirboðara sinna í ráðuneytinu. Þar lét hann samvizku sína ráða gjörðum sínum og ekkert annað afl. Er það ekki einmitt persónulegt einkenni þessa manns og allra þeirra, sem gæddir eru siðgæðisstyrk í svo ríkum mæli? Þau einkenni hafa ávallt verið áberandi í fari hans, síðan ég kynntist honum og við þekkjum bezt, sem töluvert höfum haft saman við hann að sælda í lífsstarfi. Að öðru leyti voru góðvildin og sanngirnin mest áberandi einkenni í embættisstörfum hans þau ár, er hann dvaldist hér, og svo heiðarleikinn og starfsorkan, eins og öll skipan var þá á þjónustu bæjarfógetaembættisins við almenning hér í bæ. Bæjarfógetinn varð svo að segja að vera allt í öllu, - einnig því að skakka leikinn með fylliröftum á götum úti, þegar svo bar undir sökum skorts á starfsliði.
Þegar Sigfús M. Johnsen gerðist hér bæjarfógeti og skattheimtumaður íslenzka ríkisins, höfðu kreppuár ríkt í Eyjum sem annars staðar. Þau höfðu það m. a. í för með sér, að allur almenningur hafði átt í erfiðleikum með að standa straum af opinberum gjöldum. Þannig höfðu safnazt fyrir hjá bæjarfógetaembættinu undanfarin kreppuár fúlgur óreiðuskulda. Eitt verkefni hins nýja bæjarfógeta var það að innheimta þessar skuldir almennings við ríkið. Þetta vandasama verk tókst honum vonum framar með lagni sinni og sanngirni, tillitssemi og góðvild. Þeir eiginleikar við innheimtustörfin urðu ríkinu farsælli til árangurs, eins og á stóð, en harka og lögsókn.
Á kreppuárunum (1930-1939) hafði ríkt veruleg „ræktunaröld“ í Vestmannaeyjum. Hið ræktaða land hafði aukizt mjög þar á þessum árum, eftir að hinu ræktanlega landi var skipt á milli jarðarbænda og þurrabúðarmanna (1926). Með miklum dugnaði og kostgæfni unnu Eyjamenn að túna- og kálgarðaræktinni. Sú ræktun og landbúnaðarframleiðsla, sem fór í kjölfar hennar, létti mörgum lífsbaráttuna og framfærsluna á kreppuárunum. Það er víst og satt.
En með heimsstyrjöldinni breyttust viðhorfin til ræktunarinnar og landbúnaðarframleiðslunnar. Heyöflunin og mjólkurframleiðslan þótti ekki lengur svara kostnaði, þegar atvinnan við sjávarútveginn óx og verkalaun hækkuðu.
Á fyrstu árum heimsstyrjaldarinnar ruddi hraðfrystihúsaiðnaðurinn sér smám saman til rúms. Fiskafurðir fóru þá árlega hækkandi á erlendum markaði. Kaup hækkaði og atvinna óx. Atvinnuleysi í landinu var úr sögunni. Vinnan hjá setuliðinu átti líka nokkurn þátt í því. Í Eyjum þótti ekki svara kostnaði lengur „að púla upp á kúgras“.
Bæjarfógetinn nýi mætti þessum breyttu viðhorfum með nokkrum ugg. Jarðræktin var eitt af hinum brennandi áhugamálum hans, af því að hún horfði til heilla almenningi, var honum öryggi, ef á bjátaði um atvinnu og afkomu. Hvert „sár“ á Heimaey var bæjarfógeta þyrnir í augum. Helzt skyldu þau öll grædd með tölu. Fyrst og fremst skyldi allt hið auðræktaða land ræktað til fulls. - En hér var orðið við ramman reip að draga. Með vaxandi tekjum af útgerð og fiskiðnaði breyttist allt viðhorf til ræktunar og landbúnaðarframleiðslu í kaupstaðnum. Þannig dökknaði í álinn og myrktist útlitið um það ár frá ári, að hinn áhugasami bæjarfógeti og umboðsmaður Vestmannaeyjajarða um alla ræktun í Eyjum fengi eflt þá hugsjón sína, að sem allra flestir óræktarblettir á Heimaey breyttust í tún og matjurtagarða.
Bæjarfógetinn gerði sér mjög far um að hvetja bændur í Eyjum til þess að sitja vel jarðirnar, nota landið til hins ítrasta og svo ínytjar allar í Úteyjum eftir mætti og mannafla. Þannig skyldi kosta kapps um að tvö grös næðu að vaxa, þar sem áður óx eitt. Nokkuð varð honum ágengt um þessi hugðarmál sín, en ekki eins og hugurinn stóð til sökum breyttra viðhorfa í atvinnumálum samfara gjörbreytingu í hugarfari og hugsun gagnvart fyrri tómstundaiðju á kreppuárunum, ef þannig mætti komast að orði um ræktunar- og framleiðslustörfin þar á þeim erfiðleikatímum.
Sigfúsi M. Johnsen hefur um ævina verið það unun að miðla öðrum af margþættri þekkingu sinni. Sanna það bækur hans og útgáfustörf. Einnig var hann kennari við kunna skóla í Reykjavík um margra ára skeið, hafði þau störf að auki við embættisstörfin. Bæði kenndi hann við Verzlunarskóla Íslands og svo Iðnskólann tímakennslu árum saman.
Samkvæmt eigin ósk fékk Sigfús M. Johnsen lausn frá bæjarfógetaembættinu í Vestmannaeyjum 1949. Hafði hann þá gegnt því embætti í 9 ár. Síðan hefur hann ekki gegnt föstu embætti, heldur hefur hann síðustu 20 árin helgað sig fræðistörfum næstum einvörðungu. Hann var með afbrigðum skyldurækinn embættismaður, réttsýnn og velviljaður, og því var jafnan við brugðið í Eyjum, hve alúðlegur og alþýðlegur hann var við hinn óbreytta borgara eða „minni bróðurinn“, laus við allan embættishroka og sjálfbirgingshátt. Og embætti sínu hér skilaði hann af sér með miklum sóma, svo að hann hlaut lof fyrir hjá þeim ráðandi mönnum í ráðuneytunum, sem hann hafði starfað fyrir eða höfðu íhlutun í starfi hans.
Ég gat þess í upphafi máls míns, að Sigfús M. Johnsen mundi ágætur talinn þá tímar líða fyrir afrek sín á sviði fræðimennsku og söguritunar, - já, ágætastur talinn á því sviði. Þegar fyrnist yfir hans langa og vammalausa embættisferil, mun nafn hans verða þekktast í hópi kunnustu rithöfunda þjóðarinnar á sviði félagslegra og sögulegra fræða.
Sigfús M. Johnsen er ættfróður með afbrigðum, og er mér um það kunnugt, að okkar trausti og þjóðkunni ættfræðingur, Hannes Þorsteinsson, skjalavörður, hafði mikið dálæti á S. M. J. sökum víðtækrar þekkingar hans á ættfræði og sögu, sérstaklega á sögu átthaganna, sögu Vestmannaeyja. Samband þessara tveggja merku fræðimanna var náið og innilegt um margra ára skeið.
Eins og ég drap á, kom Saga Vestmannaeyja út í tveim bindum árið 1946. Það hið mikla sögurit hefur að sjálfsögðu hlotið misjafna dóma, eins og flest verk okkar mannanna. Ýmsir kunnir sögumenn luku þó upp lofsorði á verk þetta, svo sem Árni prófessor Pálsson og Dr. Þorkell Jóhannesson. Persónulega fullyrði ég, að þetta mikla sögurit Sigfúsar M. Johnsen hefur frá upphafi reynzt mér hin mesta fróðleiksnáma. Það ber einnig höfundi sínum vitni um frábæra elju og atorku við kannanir heimilda og söfnun sögulegs fróðleiks, - ber honum órækt vitni um ást á sögulegum fræðum. Hins vegar óska ég ekki að draga fjöður yfir það, að með aukinni skilningsglóru á ýmsum atriðum í sögu þessa byggðarlags, þá er ég persónulega ekki alltaf sannfærður um, að höfundurinn álykti rétt, þar sem gizka þarf í eyðurnar, af því að engar óyggjandi heimildir er við að styðjast. - En hvað um það? Verkið í heild er mér jafn aðdáunarvert. Engar óyggjandi sannanir get ég heldur fært fram fyrir því, að ég álykti réttara eða hafi réttara fyrir mér en hann. Fjarri fer því.
Mér er um það kunnugt að Saga Vestmannaeyja er ekki eina fræðsluritið, sem Sigfús M. Johnsen er og verður höfundur að. Hann hefur á prjónunum, þrátt fyrir háan aldur, rannsóknir og fræðslustörf varðandi ættir Vestmannaeyinga og líf og störf horfinna kynslóða í Eyjum. Allur hugur hans virðist tengdur Vestmannaeyjum, sögu þeirra, athafnalífi og menningu. Ekki fáa muni hefur hann og þau hjón bæði látið af hendi rakna til Byggðarsafns Vestmannaeyja, gamla muni og merka, sem þau hafa haldið til haga, geymt árum saman í heimili sínu, af því að þeir hafa sögulegt gildi. Fyrir þennan velvilja og skilning leyfi ég mér hér með að færa þeim alúðarþakklæti frá okkur öllum, sem unnum sögulegum verðmætum og viljum veg Vestmannaeyja sem mestan.
Árið 1960 gaf Ísafoldarprentsmiðja út bókina Herleidda stúlkan, saga frá Tyrkjaráninu, eftir Sigfús M. Johnsen. Efni þessarar bókar er sótt í sögu, hina sögulegustu atburði, er gerzt hafa í Vestmannaeyjum fyrr á tímum. Bók þessi vitnar fyrst og fremst um þá nákvæmu þekkingu á lífi fólks í Eyjum, athöfnum þess og lífsafstöðu allri, er höfundurinn býr yfir frá löngu liðnum tímum.
Fyrir síðustu jól (1968) gaf Ísafoldarprentsmiðja enn út bók eftir Sigfús M. Johnsen. Hún heitir Uppi er Breki, svipmyndir úr Eyjum. Efni þessarar bókar fjallar um líf og störf Eyjafólks fyrir og um síðustu aldamótin, er aldahvörf í atvinnulífi þess var í vændum. Efni hennar er þannig sannsögulegt, þótt hún sé sögð skáldsaga.
Ég rakti i stórum dráttum hér að framan náms- og embættisferil Sigfúsar M. Johnsen. Segja má með sanni um hann eins og flesta okkar fyrri lögfræðinga og embættismenn, að hann sé dansk-menntaður, lærður í dönskum hákóla.
Nú mun staðreyndin sú, að við Íslendingar höfum yfirleitt ekki sótt fyrirmyndir að ýmiskonar löggjöf okkar til annarra þjóða fremur en til Dana. Þetta er ofur skiljanlegt með tilliti til sögu og skyldleika þjóðanna. Fyrr og síðar hafa íslenzkir danskmenntaðir lögfræðingar jafnan reynzt hinir snjöllustu dómarar og lögjafnaðarmenn. Svo er um Sigfús M. Johnsen. Undirréttardómar hans stóðust vel fyrir æðri dómstóli, hæstarétti, þegar á reyndi. Óbrigðul lögfræðileg þekking, heilbrigt brjóstvit, ómenguð réttlætistilfinning og meðfædd samvizkusemi voru hyrningarsteinar þeirra dóma, voru grundvallaratriðin. Skýrslur hæstaréttardóma frá þeim árum, er hann var hér bæjarfógeti, dómari í deilum manna, bera alls þessa glöggt og órækt vitni. Hógværð hans og lagni í dómarasæti var alveg sérstök. Orð var á því haft, hversu honum tókst oft giftusamlega að sætta ofstopamenni og koma þeim um leið til nokkurs þroska í illindum þeirra og deilum. Þess vegna voru ekki alveg út í loftið eða tilefnislaust kveðnar vísurnar, sem Brynjólfur hagyrðingur Einarsson sendi bæjarfógetanum, er hann var sextugur.
Þær eru svona:

„Áður, þegar ofsamenn

öttu kappi á þingum, -

eins og virðist verða enn

vart hjá Íslendingum, -

þurfti lagna lagamenn

að leita sátta á þingum,

þeirra líka þykja enn

þörf hjá Íslendingum.“

Hinn 12. júní 1915 kvæntist Sigfús M. Johnsen sinni ágætu konu, sínum góða dreng, eins og komizt er að orði um húsfreyjuna á Bergþórshvoli.
Frú Jarþrúður Johnsen er dóttir séra Péturs Jónssonar fyrrum prests á Kálfafellsstað, og fyrr prestur á Hálsi í Fnjóskadal, þar sem frú Jarþrúður fæddist 3. júní 1890. Séra Pétur var sonur Jóns háyfirdómara Péturssonar, þekkts manns í sögu þjóðarinnar frá s.l. öld.
Kona séra Péturs Jónssonar og móðir frú Jarþrúðar Johnsen var Helga húsfreyja Skúladóttir bónda á Sigríðarstöðum í Ljósavatnsskarði Kristjánssonar bónda þar Arngrímssonar.
Kona Kristjáns bónda Arngrímssonar var Helga Skúladóttir prests í Múla Tómassonar. Kona hans var Þórvör Sigfúsdóttir prófasts Jónssonar í Höfða í Höfðahverfi. Móðir frú Þórvarar og kona séra Sigfúsar var Guðrún Ketilsdóttir systir hins sögufræga sýslumanns Dalamanna, Magnúsar Ketilssonar.
Jarþrúður Johnsen gekk í Kvennaskólann í Reykjavík um tvítugsaldurinn og stundaði síðan tungumálanám. Á yngri árum þótti hún hafa fagra söngrödd, háa og skæra sopranrödd. Hún lærði söng hjá frægum söngkennara í Kaupmannahöfn og söng opinberlega í Reykjavík og víðar við góðan orðstír. Eitt sinn héldu þær saman konsert í Vestmannaeyjum, frú Jarþrúður Johnsen og frú Anna Pálsdóttir, píanóleikari, kona Sigurðar lyfsala Sigurðssonar í Eyjum. Mér er tjáð, að slíkir hljómleikar hafi verið hrein nýlunda í kaupstaðnum þá, aldrei átt sér stað þar fyrr.
Frú Jarþrúði Johnsen er ýmislegt fleira til listar lagt en sönggáfan. Hún er hannyrðakona með ágætum og listmálari, svo að vakið hefur athygli kunnáttumanna í þeirri listgrein. Þá iðju stundar hún nú í tómstundum sínum; hún skapar listaverk í litum. Þá hefur hún einnig fengizt við tónsmíðar, og hagmælt er hún, eins og hún á kyn til, en dult fer hún með þá þætti gáfna sinna, óþarflega dult. Ekki hefur frúin þó í einu eða neinu vanrækt heimili sitt eða húsmóðurstörfin til þess að fullnægja listagáfum sínum eða hneigðum. Heimili þeirra hjóna ber þess vott. Þar ríkir snyrtimennskan og reglusemin öllu ofar. Þar er ánægjulegt að koma og kynnast lífsviðhorfum og hamingju húsráðenda.
Þeim fyrrverandi bæjarfógetahjónum varð ekki barna auðið. En fimm árum fyrir giftingu eignaðist Sigfús M. Johnsen dreng með Sigurveigu Sveinsdóttur smiðs Jónssonar. Það er Baldur G. Johnsen læknir, sem er í senn stjúpsonur og fóstursonur frú Jarþrúðar Johnsen, og er mér tjáð af kunnugum, að ekki gæti samband þeirra verið innilegra og umhyggjusamara, þó að læknirinn væri skilgetinn sonur hennar. Baldur læknir er kvæntur Jóhönnu Jóhannsdóttur Johnsen frá Möðruvöllum í Eyjafirði. Hún og frú Jarþrúður eru systradætur, enda þótt aldursmunur sé nokkur.
Við Sigfús M. Johnsen höfðum nokkrum sinnum á það minnzt, að ánægjulegt væri og ómetanlegt menningu Vestmannaeyja, ef tök yrðu á að stofna þar til listaverkasafns, og margur Vestmannaeyingur mundi láta af hendi rakna til þess góðar gjafir, væri það til á annað borð. Sérstaklega ræddum við þetta velferðarmál okkar á milli í einrúmi, er ég heimsótti þau hjón að Laufásvegi 79 í Reykjavík, eftir að þau fluttu héðan 1949. Það hef ég iðulega gert s.l. 20 ár mér til mikillar ánægju og sálubótar. Sérstaklega hafði ég hug á, að bæjarfélagið okkar mætti með tíð og tíma eignast einhvernveginn málverk þau eftir Jóhannes Kjarval, er þau hjón höfðu lengi átt og prýtt hafa heimili þeirra um árabil. Hugmynd þessi hélt lífi.
Svo bar það við sumarið 1966, er ég var á ferð í Reykjavík og sat á bekk við styttu Jóns forseta, sleikti þar sólskinið, að fyrrverandi bæjarfógeti okkar Vestmannaeyinga átti leið fram hjá. Auðvitað tókum við tal saman. Þá kom enn til tals listaverkasafnið þeirra hjóna og hugmyndin sú, að Vestmannaeyjakaupstaður mætti einhvern veginn eignast það. Þá kom í ljós, að þau hjón höfðu hugsað mál þetta og rætt. Og nú var þetta allt auðsótt. Ég mátti, sagði hann, gera uppkast að kaupsamningnum, þegar ég vildi, og helztu ákvæði hans þuldi okkar fyrrverandi bæjarfógeti upp þarna, þar sem við sátum saman á bekknum. Ég undraðist velvild þeirra hjóna og höfðingsskap gagnvart Vestmannaeyjum, fólkinu þar og byggðinni í heild. Kaupsamningurinn, sem hér fer á eftir, ber þessa alls vitni.

Kaupsamningurinn

Við undirrituð hjón, Sigfús M. Johnsen og frú Jarþrúður Johnsen, fyrrverandi bæjarfógetahjón í Vestmannaeyjum, nú til heimilis að Laufásvegi 79 í Reykjavík, nefnd seljendur í kaupsamningi þessum, og Vestmannaeyjakaupstaður, nefndur kaupandi í samningi þessum, gerum með okkur svofelldan kaupsamning:

1. Við seljum hér með kaupanda og afsölum honum allt málverkasafn okkar, sem gjört er af Jóhannesi Kjarval listmálara, 34 málverk og myndir alls, og skal það allt nánar tilgreint hér:

1. Staðarfjall í Borgarfirði eystra.
2. Systrastapi á Síðu.
3. Frá Snæfellsnesi.
4. Við Lagarfljót.
5. Borg í Borgarfirði eystra.
6. Mjög stór mynd, sem óvíst heiti er á.
7. Hluti af Almannagjá.
8. Konumynd.
9. Mannsmynd.
10. Tröllaharpa.
11. Gluggamynd frá Feneyjum.
12. Íslenzk blóm.
13. Blómamynd.
14. Þórsmerkurrani (stór mynd).
15. Frá Dyrfjöllum (stórt málverk).
16. Skarðsheiði (stórt málverk).
17. Dyrfjöll.
18. Þrjár hugmyndir (fantasíur).
19. Konumynd eða Brúnavík í Borgarfirði eystra.
20. Kirkjugluggi (fyrirmynd útlend).
21. Kindarhaus.
22. Hugmynd („Norðurljósaglampi“) .
23. Strandatindur við Seyðisfjörð.
24. Hugmynd.
25. Vatnsmýrin í Reykjavík (Flugvallarstæði og fjallasýn).
26. Líkfylgd að vetrarlagi.
27. Hörpuleikarinn.
28. Fornaldardýrið.
29. Hugmynd um tunglið.
30. Smáeyjar í Vestmannaeyjum.
31. Heimaklettur og Yzti-klettur.
32. Gjá í Þingvallahrauni.
33. Álfakirkja (hugmynd).
34. Hugmynd.
    

2. Öll framangreind málverk, 34 að tölu, eru hér með seld í umgjörðum þeim, sem þau nú eru í.

3. Söluverð alls þessa málverkasafns skal vera kr. 500.000,00 - fimm hundruð þúsundir króna - og skal andvirði þetta greiðast með jöfnum afborgunum á 10 árum. Fyrsta greiðsla skal fram fara 1. marz 1967, og sé sá dagur síðan greiðsludagur hvert ár, þar til andvirðið er að fullu greitt.

4. Af skuld þessari á hverjum tíma skal greiða 3%, þrjá af hundraði, í vexti á sama degi og afborganirnar, þ. e. 1. marz. Vextir af söluverði þessu reiknast frá 1. júlí 1966.

5. Af kaupverði þessu skulu 40%, - 40 af hundraði -, leggjast i sérstakan sjóð ásamt vöxtum af þeim hluta andvirðisins, sem til sjóðsins rennur. Sá sjóður skal vera eign listasafns Vestmannaeyjakaupstaðar og notast því til viðgangs og eflingar eftir sérstökum reglum, sem bæjarstjórn Vestmannaeyja setur honum. Nafn sjóðsins skal vera Gullbrúðkaupssjóður hjónanna Sigfúsar M. Johnsen og frú Jarþrúðar Johnsen og heita því nafni.

6. Verði gengisfelling á íslenzku krónunni á tímabili því, sem andvirði málverkasafns þessa skal greiðast, skal kaupverð þessa málverkasafns hækka í samræmi við lækkun íslenzka gjaldmiðilsins.

7. Eignaréttur á þessum umsamda málverka- eða myndasafni færist yfir til kaupanda með samningsgjörð þessari, en safnið skal geymast og varðveitast í heimili seljenda, meðan þeim báðum endist aldur, en afhendast kaupanda þegar að þeim látnum.

8. Rísi mál út af samningi þessum, skal það rekið fyrir bæjarþingi Vestmannaeyja.

Vestmannaeyjum, 18. jan. 1967

Sigfús M. Johnsen

og

Jarþrúðar Johnsen

seljendur.

Vestmannaeyjakaupstaður

Magnús H. Magnússon, bæjarstjóri

kaupandi.

Vitundarvottar:

Elín S. Guðmundsdóttir

Þorsteinn Þ. Víglundsson

Lesir þú, lesari minn góður, kaupsamning þennan ofan í kjölinn, kemstu að þeirri niðurstöðu, að málverkin eru svo að segja gefin Vestmannaeyingum, gefin bænum þeirra. Menn, nákunnugir sölu slíkra listaverka á opinberum uppboðum höfðu verðlagt listasafn þetta á eina milljón til tólf hundruð þúsundir króna. Það er að nafninu til selt Vestmannaeyjakaupstað fyrir hálfvirði og tæplega það.
Af andvirði þeirra skulu 40% leggjast í sérstakan sjóð, sem heitir Gullbrúðkaupssjóður hjónanna Sigfúsar M. Johnsen og frú Jarþrúðar Johnsen. Honum skal varið til listaverkakaupa og vera eign kaupstaðarins. Hlutverk hans túlkar betur en annað hug hjónanna og menningarhugsjón bæjarfélaginu til heiðurs og Vestmannaeyingum til sóma og menningar.
Fjórum árum áður en séra Sigurjón Þ. Árnason, sóknarprestur að Ofanleiti, fluttist burt úr Eyjum, beitti hann sér fyrir stofnun sérstaks félagsskapar, sem hafa skyldi það að marki fyrst og fremst að hlynna að Landakirkju og eigum hennar. Markmiðið var göfugt og gott svo sem vænta mátti af honum. Það munu allir bera, sem kynntust prestinum bezt. Þetta félag hlaut nafnið Kvenfélag Landakirkju, enda skipa það konur einvörðungu. Það var stofnað 16. des. 1941. Fyrsti formaður þess var kosin frú Jarþrúður Johnsen og ritari frú Þórunn Kolbeins, prestsfrú.
Fyrsta verkefni félags þessa undir forustu fógetafrúarinnar var að safna fé, því að það er máttur þess, sem gera skal. Efnt var til hlutaveltna í bænum og basara ár eftir ár. Við áramótin 1944/1945 átti Kvenfélag Landakirkju 26 þúsundir króna í sérstökum framkvæmdasjóði. Mikið verkefni lá fyrir. Prýða skyldi umhverfi sóknarkirkjunnar svo sem bezt mátti verða. Á þeim árum og um langan aldur stóð Landakirkja á auðn, þar sem engin ræktun átti sér stað umhverfis hana. Girðingin, sem gerð var umhverfis hana, eftir að lokið var byggingu hennar 1778, var fyrir langa-löngu horfin. Undir forustu frú Jarþrúðar Johnsen og hinna mætu kvenna annarra, sem með henni störfuðu hér að þessum menningarframkvæmdum, var nú hafizt handa um að steypa girðingu umhverfis lóð kirkjunnar. Síðan lét Kvenfélag Landakirkju rækta alla lóðina og prýða hana blómum.
Hinn 8. marz 1946 lá fyrir fundi Kvenfélagsins bréf frá bygginganefnd kaupstaðarins, þar sem hún leggur blessun sína yfir þessar væntanlegu framkvæmdir Kvenfélagsins. Ólafur Á. Kristjánsson frá Heiðarbrún, þáverandi bæjarstjóri í kaupstaðnum, teiknaði girðinguna eða garðinn umhverfis lóðina og skipulagði hana alla, réði gerð stallsins í henni að vestanverðu og staðsetningu myndastyttunnar um leið. Allt eru þetta hans verk gjörð í samráði við formann félagsins og stjórn þess. Þessu mikla verki var hvergi nærri lokið, þegar frú Jarþrúður Johnsen lét af formennskustarfi í Kvenfélagi Landakirkju. Þá tók við formennskunni frú Lára Ólafsdóttir Kolbeins, prestsfrú að Ofanleiti. Það hefur verið Landakirkju mikið happ og söfnuðinum í heild, að prestsfrúrnar í Eyjum hver af annarri hafa verið hlutverki sínu vaxnar í formannssæti Kvenfélagsins. Nú skipar formannssætið frú Júlía Matthíasdóttir, prestsfrú.
Hér í Vestmannaeyjum eignuðust bæjarfógetahjónin marga vini, karla og konur, árin sem þau dvöldust hér. Hafa margir þeirra haldið tryggð við þau síðan.
Liðið er á starfsdaginn. Við öll færum þessum mætu hjónum og velgerðarfólki kaupstaðarins alúðarkveðjur og heillaóskir og innilegt þakklæti. Við viljum muna þau 12. júní n. k. Þá geta þau minnzt þess, að þau hafa lifað saman í sínu farsæla hjónabandi 54 ár, öðrum jafnt og sjálfum sér til farsældar, til heilla og hamingju. Heill sé þeim.