Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1956/ Öfund vegna glóðarauga
Áður en Englendingar um 1890 fóru að stunda fiskiveiðar hér við land á gufuskipum, ráku þeir hér veiðar aðallega á seglskipum, sem vegna seglabúnaðar voru nefnd „Kútterar“. Íslendingar keyptu síðan fjölda af þessum skipum af Englendingum, sem aftur seldu þau flest Færeyingum, er nokkrum þeirra ennþá haldið úti af þeim, en nú öll orðin vélknúin. Er saga þessara skipa merkur þáttur í þróunarsögu fiskiveiða á Norður-Atlantshafi.
Á meðan Englendingar gjörðu út þessi seglskip, héldu þeir sig oft hér við Eyjar framan af sumrum, og bar þá við, að þeir kæmu hér í land og lögðu þá helzt leið sína, eins og sjómanna er siður, á veitingahúsið Frydendal til að fá sér hressingu.
Ekki man ég til þess, að nein ólæti eða ryskingar ættu sér stað í sambandi við þessa veitingasölu, sem rekin var af Jóhanni J. Johnsen, þrátt fyrir þótt vín væri þarna á boðstólum, utan í eitt skipti, sem vakti mikla athygli, sérstaklega vegna þess, að tveir nafnkenndir menn í okkar fámenna samfélagi hér á Eyju báru þess augljós merki, að þeir höfðu lent í meiriháttar bardaga, annar þeirra með hroðalegt glóðarauga og fleiri smááverka, en hinn með stóra skrámu á kinnbeininu.
Þeir, sem svona voru útleiknir, eins og hér hefur verið frá sagt, voru þeir Jón Jónsson hreppstjóri í Dölum og Guðmundur Þorbjarnarson, þá til heimilis í Frydendal, síðast stórbóndi á Stóra-Hofi á Rangárvöllum, þjóðkunnur maður. Var hann mikið verr útleikinn, enda haft meira í frammi. Minnist Guðmundur þessa atburðar í minningum sínum, sem út komu 1947, bls. 44, en þó á dálítið annan veg en hér verður frá skýrt.
Nú á dögum, þegar menn sjást oft með glóðaraugu og annan slíkan nútíma menningarvott, vekur slíkt litla athygli. Öðru máli gegndi 1891 þegar það gjörðist, sem hér er frá sagt, var þó áfengið nærtækt þar sem það var selt opinberlega á fjórum stöðum hér á Eyju í þremur verzlunum og veitingahúsum, þó voru glóðaraugu vegna slagsmála óþekkt fyrirbæri fram að þessu.
Þegar það kom fyrir, að menn jöfnuðu sakir sínar á dýrslegan hátt, flugust þeir á og reyndu að hafa hvorn annan undir, án þess að til andlitsáverka kæmi.
En tildrögin að því, að áverkar voru á hér áðurnefndum mönnum voru þau, að Englendingar, sem við drykkju höfðu setið á veitingahúsinu, vildu ekki með góðu móti hverfa á brott, þá loka átti, var þar stýrimaður af enskum „Kútter“, sem forustu hafði, var þetta mikill beljaki, sem brúkaði hnefa óspart, þá til átaka kom, en þessari bardagaaðferð voru allir hér óvanir.
Ekki hafðist að hlaða þessum herskáa berserk að fullu, fyrr en Jón Magnússon, síðar ráðherra, sem þá var nýorðinn sýslumaður hér, kom til skjalanna, vopnaður í fullum embættisskrúða, úrskurðaði hann að hinn vígreifi Englendingur skyldi settur í svartholið, en aðrir félagar hans, sem lítið hafði að kveðið, skyldu fara um borð í skip sitt.
Tafsamt reyndist að koma sökudólgnum í svartholið, en svo voru fangaklefarnir, en þeir eru tveir, nefndir á þessum árum. Liðu svo stundum ár, að þeir voru ekki notaðir, en Jón hreppstjóri Jónsson hafði samkvæmt stöðu sinni lyklavöldin að þeim, og því var hann þarna viðstaddur og hlaut í viðureigninni högg á kinnina, sem varð af svöðusár.
Auðvitað vildu þeir, sem hlut áttu að þessu máli, ekki una þessum áverkum bótalaust. Varð að lokum sú sættargjörð, að hinn enski skipstjóri, sem enga sök átti á þessu, gekk inná það, þar sem ella vofði kyrrsetning yfir skipi hans, að greiða skaðabætur í salti og skyldu þeir sjálfir skila því í land, sem þeir og gjörðu á skipsbátnum utan af Vík, og hefur það víst verið nær einsdæmi, að Englendingar hafi greitt skaðabætur á þennan hátt til Íslendinga.
Í minningum sínum segir Guðmundur Þorbjarnarson, að hann hafi fengið 30 tunnur af salti í sárabætur. Er þetta næsta mikið og mun eftir þáverandi verðlagi hafa jafngilt nær þremur kýrverðum, enda man ég naumast, að ég hafi heyrt jafn almenna öfund látna í ljósi, eins og Guðmundi hlotnaðist fyrir saltið, sem hann fékk vegna glóðaraugans. Gekk þetta svo langt, að jafnað var við þær mestu sárabætur, sem fornar sagnir herma hér á landi, og sögð voru um hin frægu orð „dýr mundi Hafliði allur“, þegar hann dæmdi sér tvö hundruð hundraða fyrir einn fingur. Var þetta rökstutt með því, að Hafliði missti þó alveg fingurinn, en Guðmundur varð alheill innan fárra daga.
Að lokum skal þess getið, að þá áskilið magn af salti hafði verið sett í land, var hinum herskáa Englendingi sleppt úr svartholinu. Voru margir Eyjabúar mættir, því flestum lék hugur á að sjá þetta afarmenni, sem komið hafði þessu á stað. En þetta var þá bara stór og myndarlegur maður, ólemstraður að öllu leyti eftir því sem séð varð og hinn kotrosknasti, sem veifaði í kveðjuskyni þá hann lagði frá landi, líkast sigurvegara, sem hann líka var í augum okkar strákanna.
Til skýringar á því, að margir öfunduðu Guðmund Þorbjarnarson af því salti, sem honum féll í skaut, skal þess getið, að salt var ein mesta nauðsynjavara, sem til landsins fluttist og einmitt sú varan, sem kaupmenn notuðu til að þröngva hvað mest kosti sumra, því þeir sem urðu fyrir því, að fá ekki salt í afla sinn, voru ekki öfundsverðir.
Fyrst þegar ég man til, var saltinu stráð yfir fiskinn þá saltað var með berum höndunum. Þegar búið var að sáldra yfir efsta lagið, stungu sumir sparsamir menn þumalfingrinum ofan í. Ef saltið fór upp fyrir naglrótina, þótti of mikið saltað. Var þá jafnað með hendinni. En hvort svona vinnuaðferðir mundu henta nú á dögum, er annað mál.