Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1988/Blómaskeið í skipasmíðum
Raðsmíði fiskibáta í Eyjum:
Raðsmíði fiskibáta hefur nokkuð oft heyrst á seinni árum og hugsa þá flestir til ýmissa smíðaverkefna hjá Slippstöðinni á Akureyri, smíði skuttogara í Japan og margslags smíða í Póllandi.
Hins vegar rekur fœrri minni til þess að á fimmta áratugnum voru hér í Vestmannaeyjum raðsmíðuð fiskiskip og telst það til meiriháttar framtaks, þegar þess er gœtt hverslags aðbúnaður og verkfœri voru þá fyrir hendi.
Nú á tímum, þegar vart er smíðað fiskisip eða smábátur úr öðru efni en stáli og plasti, er ekkert undarlegt að smá fyrnist yfir þann háþróaða iðnað sem innlendar tréskipasmíðar voru orðnar.
Hér á árum áður þótti gott í hverri sveit ef einn var til völundur á járn og tré og yfirleitt fengust menn þessir nokkuð við skipasmíðar og voru slíkir eftirsóttir.
Hér í Eyjum þróaðist skipasmíði hægt og sígandi frá síðustu aldamótum og mun að flestra dómi hafa staðið hæst á áratugnum 1940-1950, en þá voru hér starfandi þegar glaðast gekk hartnær tveir tugir skipasmiða ásamt fjölda aðstoðarmanna.
Í Sjómannadagsblaði Vestmannaeyja frá 1977 er greinargott viðtal, sem Steingrímur Arnar á við Brynjólf Einarsson, bátasmið. Er þar nokkuð ítarlega rakin byggingarsaga Helga Helgasonar, sem Brynjólfur teiknaði og sá alfarið um og hleypt var af stokkunum 1947 og var þá stærsta tréskip Íslendinga, sem smíðað hafði verið hérlendis.
Hér á eftir verður leitast við að greina frá þessu blómaskeiði í smíðum fiskibáta í Vestmannaeyjum. Byggingarsaga einstakra báta ekki rakin, en reynt að greina frá þeim smiðum sem áttu sér stað í sem réttastri tímaröð. Einnig verður lítillega minnst á þá menn sem teiknuðu og störfuðu að hverri smíði.
Skipasmíðstöð Vestmannaeyja er stofnuð 7. maí 1941 og 26. ágúst það ár er kjölur lagður að fyrsta bátnum, sem þar var smíðaður. Var það Týr VE 315 og var hann settur fram 6. mars 1943. Var hann 37 lesta, 17.21 m að lengd, 4,81 m að breidd og 2,17 m djúpur.
Kjölur að smíð no. 2 var svo lagður 21. febrúar 1942 og varð það Jökull VE, sem síðar varð Guðrún VE 163. Jökull var settur fram 27. apríl 1943. Mældist hann 49 lesta, 19,57 m langur, 5,09 m á breidd og 2,10 m á dýpt.
Smíði no. 3 var systurskip Jökuls, Friðrik Jónsson RE 15. sem síðar varð Farsæll VE. Kjölur lagður 4. júní 1942 og settur fram 27. apríl 1943.
Þarna eru komnir þrír bátar á réttum tveim árum. Hönnuður og yfirsmiður þessara báta var Runólfur Jóhannsson, skipaeftirlitsmaður.
Á sama tíma er Vonin VE 113 smíðuð í Dráttarbraut Vestmannaeyja og hleypt af stokkunum 1943. Yfirsmiður og hönnuður var Gunnar Marel Jónsson. Vonin var 64 lestir, 20,82 m að lengd, 5,71 m á breidd og 2,26 m að dýpt.
16. apríl 1943 er svo lagður kjölur að smíði no. 5 í Skipasmíðastöð Vestmannaeyja. Var þar á ferðinni Kári VE 47 og honum hleypt af stokkunum 20. janúar 1945 og í kjölfarið fylgdu tvö systurskip, Björg NK og Jón Stefánsson.
Kári mældist 63 lesta, 21,14 m langur, 5,50 m á breidd og 2,48 m að dýpt.
Kjölur að smíði no. 6 var lagður 23. julí 1945 og var það Björg NK 103. Hún hljóp af stokkunum 25. janúar 1947 og mældist 65 lesta. 21,32 m að lengd, 5,56 m á breidd og 2,5 1 m á dýpt.
Smíði no. 7 hófst svo 6. september 1945 og lauk 4. júlí 1947. Var þar Jón Stefánsson VE 49 á ferðinni. Mældist hann 65 lesta og 21,32 m á lengd, 5,56 m á breidd og 2,51 m að dýpt.
Hvernig sem á því stóð þótti Jón Stefánsson löngum bera af systurskipum sínum og var t.d. stuðst við teikningar hans þegar Jóhann Pálsson lét smíða fyrir sig Hannes lóðs í Svíþjóð.
Inná milli smíða 3. og 5. var skotið inn smíði á no. 4, var það Haddi, rúmlega 10 smálestir og var Runólfur Jóhannsson hönnuður og yfirsmiður þessara báta sem og hinna fyrsttöldu.
Dráttarbraut Vestmannaeyja var stofnuð 1925 og var þar smíðaður fjöldi skipa. Má þar t.d. nefna Mugg VE 322, smíðaður 1935; Erling II. VE 325, smíðaður 1937 og Helgi VE 333, var hann þeirra stærstur, 115 smálestir og hleypt af stokkunum 1939.
1943 er svo Voninni VE 113 hleypt af stokkunum. Yfirsmiður og hönnuður var Gunnar Marel Jónsson. Vonin var 64 lestir. 20,82 m að lengd, 5,71 m á breidd og 2,26 m á dýpt.
1947 hlaupa svo af stokkunum hjá þeim tvílembingarnir Jötunn og Blátindur. Teikningar gerir Eggert Gunnarsson og mældist Blátindur VE 21 fjörutíu og fimm lesta, var hann 18,40 m á lengd, 5,09 m á breidd og 2,14 m að dýpt. Jötunn VE 273 mælist 41 lest, 18.12 m á lengd, 5,02 m á breidd og 2,02 m að dýpt.
Samhliða þessu er svo unnið að smíði Helga Helgasonar, sem fyrr er getið og vísast til greinar í Sjómannadagsblaði VE 1977.
Helgi mældist 188 lestir, 34,04 m að lengd, breidd 7,35 m og 3,11 m að dýpt. Smíði hans hófst 24. júlí 1943, sjósettur 7. júní 1947 og þótti þeim sem þetta hefur tekið saman mikið ævintýri að fylgjast með þeim viðburði, sem og fjölda bæjarbúa er gerðu sér ferð „inní Botn" til að fylgjast með, en Helgi var byggður á sérsmíðuðum steinstöplum sunnan Friðarhafnar, þar sem nú eru stærstu þrær Fiskimjölsverksmiðju Vestmannaeyja.
Hér hefur verið leitast við að draga saman sem gleggstar heimildir um þennan merka kafla í útgerðarsögu Eyjaskeggja og vænti ég þess að meðfylgjandi staðreyndir, teikningar og ljósmyndir segi flest það sem segja þarf í þessu sambandi, hönnuðum og smiðum til ævarandi minningar.
Hermann Einarsson
