Blik 1967/Frumherjar - Merkir ættliðir I.

Efnisyfirlit Bliks 1967

ÞORSTEINN Þ. VÍGLUNDSSON:

I. Einar bóndi Sigurðsson

Hinn 30. maí 1799 skrifaði stiftamtmaður næsta óvenjulegt bréf og sendi til Vestmannaeyja. Þetta var leyfisbréf til handa bóndasyni á Vilborgarstöðum í Eyjum og kornungri heimasætu á sama bæ en öðru býli.
Bóndasonurinn var Einar Sigurðsson bónda Magnússonar á Vilborgarstöðum, þá 31 árs að aldri, og heimasætan var Vigdís Guðmundsdóttir bónda Jónssonar í nágrannabænum. Hún var þá 19 ára. Þarna voru þá sem sé hæg heimatökin hjá bóndasyninum í ástarmálunum. Og hjónaefnin létu ekki lýsa með sér í Landakirkju eins og venja var og lög stóðu til öðrum þræði, heldur kusu þau að fara hina „leiðina“ í þessum efnum. Hún var líka lögleg og leiddi að sama marki. Og hjónavígslan átti sér síðan stað í Landakirkju 26. september sama ár (1799).
Þessi mætu hjón lifðu síðan saman í ástríku hjónabandi og hinu frjósamasta í 52 ár. Þau eignuðust 18 börn. Öll sín búskapar- og hjúskaparár voru hjón þessi álitin ein hin allramerkustu í Eyjum á sinni tíð og nutu þar mikils trausts og mannvirðingar.
Einar bóndi Sigurðsson var sannkallaður bændahöfðingi í Eyjum, og húsfreyjan Vigdís Guðmundsdóttir skipaði að jöfnu við mann sinn mjög vel sinn sess í húsfreyjustétt byggðarlagsins.
Einar bóndi var meðhjálpari í Eyjum í 38 ár. Jafnframt var hann „kirkjuverjari“, þ.e. umsjónarmaður kirkjunnar í einu og öllu, („kirkjuhaldari“) í 34 ár. Hann var þar í Eyjunum einn mesti sjósóknari á sinni tíð og formaður í 33 ár, vetur, sumar, vor og haust. Hann þótti aflasæll og dugmikill formaður, traustur skapfestumaður og búhygginn í bezta lagi.
Heimili þeirra hjóna á Vilborgarstöðum var talið ríkismannsheimili á þeirrar tíðar vísu.
Um áttrætt var Einar bóndi Sigurðsson orðinn svo slitinn og veikburða, að hann hætti að klæðast og lagðist í kör, eins og segir í merkum heimildum um hann. Í þeirri eymd lá hann í 5 ár.
Einar Sigurðsson, bóndi m.m. á Vilborgarstöðum, andaðist 18. marz 1852 úr „hálfvisnun“, eins og segir í heimildum.
Vigdís húsfreyja Guðmundsdóttir lifði aðeins tveim árum lengur en bóndi hennar, þótt hún væri 13 árum yngri. Hún lézt 8. maí 1854 úr ellilasleika, 73 ára. Þá mun hún hafa átt ekki færri en 12 eða 13 barnsleiði í Landakirkjugarði.
Veraldarsaga þessara mætu hjóna er í rauninni sigursaga frá upphafi, en jafnframt er hún mikil sorgarsaga, því að flest hinna mörgu barna, sem eiginkonan Vigdís Guðmundsdóttir fæddi manni sinum, lágu liðin lík eftir örfáa daga frá fæðingu af völdum ginklofans, sem þá um langt árabil lagði í gröfina um 70 af hundraði allra barna, sem fæddust í Eyjum.
Þegar hjón missa barn sitt, verður mér fyrst og fremst hugsað til móðurinnar með hinni dýpstu samúð. Hún hefur tengzt barninu ennþá nánari böndum en faðirinn, með því að bera það undir belti sér og fæða það síðan með þjáningum. Þetta veldur því, að hugur minn hvarflar með sérstakri samúð til Vigdísar húsfreyju, þegar ég kynni mér þær heimildir, sem greina frá ævistarfi hennar, barneignum og barnamissi. Þá hafa mörg móðurtárin runnið.
Mér kemur til hugar að birta skrá yfir barneign þessara mætu hjóna, ef hún mætti leiða lesendur mína til næmari skilnings á skuggum og sorgum, söknuði og sárindum mæðra og feðra á þeim tímum, þegar „veran með ljáinn“ lagði leið sína að rúmi 3-4 sængurkvenna af hverjum fimm og myrti nýfæddu börnin í vöggunni við sængurstokkinn. Það voru óumræðilega átakanlegir tímar.
Sem fyrr getur eignuðust þessi bóndahjón á Vilborgarstöðum 18 börn. (Þau „öfluðu 18 barna,“ eins og segir í gildum heimildum) og þau voru þessi:

1. Hallfríður, f. 15. jan. 1802. Dáin 25. jan. s. á.
2. Jón, f. 15. apríl 1803. Dáinn 6 dögum síðar, 21. apríl s. á.
3. Guðmundur, f.  ? 1804. Hann lézt úr „landfararsótt“ 2. sept. 1822.
4. Sigurður, f. 10. júní 1806. Hann varð lærður „klénssmiður“ (málmsmiður) og giftist Guðnýju Austmann prests að Ofanleiti.
5. Ísleifur, f. 2. júlí 1807. Dáinn 8. júlí s.á.
6. Þórlaug, f. 24. febr. 1809. Dáin 28. febr. s.á.
7. Jón, f. 14. ágúst 1810. Dáinn 26. ágúst s.á.
8. Þorgerður, f. 2. febr. 1812. Dáin 9. júlí s.á.
9. Sveinn, f. 10. apríl 1814. Mun hafa látizt stuttu eftir fæðingu, þótt mér sé dánardægrið ókunnugt.
10. Magnús, f. 18. júlí 1815. Dó rétt eftir fæðingu.
11. Jón, f. 29. júní 1816. Lézt stuttu eftir fæðingu.
12. Kristín, f. 5. nóv. 1817. Kristín Einarsdóttir varð hin merka húsfreyja í Nýjabæ, gift Magnúsi Jónssyni Austmann.
13. Guðleif, f. 25. des. 1819. Dó sama dag.
14 og 15. Tvö andvanafædd sveinbörn, 25. maí 1821.
16. Guðmundur, f. 15. jan. 1823, tvíburi á móti nr. 17. Dó nýfæddur.
17. Jarþrúður, f. 15. jan. 1823. Lifði 6 daga.
18. Árni, f. 12. júní 1824. Sjá 2. ættlið í grein þessari.

II. Árni meðhjálpari Einarsson