Blik 1967/Grænlandsför Gottu 1929

Efnisyfirlit Bliks 1967

Grænlandsferð 1929

Gottu-leiðangurinn

Skipshöfnin á Gottu, Grænlandsfararnir.
Aftari röð frá vinstri: 1. Vigfús Sigurðsson, (Grænlandsfari), 2. Óskar Pálsson, 3. Ársæll Árnason (einn úr stjórn „Eiríks rauða“ ), 4. Kristján Kristjánsson, 5. Baldvin Björnsson, 6. Edvard Frederiksen. -- Fremri röð frá vinstri: 1. Finnbogi Kristjánsson, 2. Markús Sigurjónsson, 3. Gunnar Kristjánsson, 4. Kristján Kristjánsson, 5. Þorvaldur Guðjónsson. (Heimild: Morgunblaðið 27. ágúst 1929)

Svo sem kunnugt er mynda fullorðnu sauðnautin „skjaldborg“ um kálfana, þegar þau álykta að hætta sé á ferðum. Þau mynda þá sem sé hring um ungviðin sín búin til að beita hornum sínum, ef á er leitað. Vegna þessa verður oft að fella mörg fullorðin sauðnaut til þess að ná kálfunum lifandi. - Hér er mynd af riffli, sem notaður var í Grænlandsferð Gottu. Nú á Byggðarsafnið þennan riffil. Sigurður Gunnarsson bifreiðarstjóri í Vík í Mýrdal var hér vertíðarmaður árið 1935. Þá keypti hann byssu þessa hér í Eyjum. Bróðir Sigurðar og frændur fengu byssuna hjá Sigurði og höfðu hana hjá sér í Lóranstöðinni á Reynisfjalli. Þar fréttum við af byssunni. Gísli Gestsson, Vík í Mýrdal, eignaðíst byssuna og gaf hana Byggðarsafni Vestmannaeyja. Hann á miklar þakkir skildar fyrir þá merku gjöf.

Einu sinni kom Íslendingum til hugar að tök mundu á að rækta sauðnaut á landi sínu og hafa tekjur af. Þess vegna var það veturinn 1929, að ég bezt veit, sem þeir stofnuðu félag í Reykjavík og nefndu það „ Eirík rauða“. Tilgangur félags þessa var að koma af stað Grænlandsleiðangri til að veiða sauðnaut. Leitað var til alþingis um styrk til fararinnar. Það veitti kr. 20 þúsundir. Þá var tekinn á leigu vélbátur frá Vestmannaeyjum, vb. Gotta, eign Árna Böðvarssonar, útgerðarmanns og rakarameistara hér í bæ. Tveir kunnir borgarar hér í Eyjum þá, Þorvaldur Guðjónsson, skipstjóri frá Sandfelli, og Baldvin Björnsson gullsmiður, réðust héðan til fararinnar. Það er einmitt vegna þeirra, sem Blik óskar að geyma nokkur orð um för þessa með mynd, sem Morgunblaðið hefur góðfúslega lánað ritinu.
Vb. Gotta lagði af stað til Grænlands frá Reykjavík 4. júlí 1929 kl. 5 e.h. Að ísröndinni kom báturinn um 20 sjómílur norður af Horni á Ströndum. Hinn 7. júlí eða eftir 3 daga var Gotta stödd á 73. gr. n.br. þar var leiðin lögð inn í ísinn. Í 11 daga sat báturinn síðan fastur í ísnum og rak með honum. Þá hittu Íslendingarnir fyrir norskt selveiðiskip, Heimland I, sem hjálpaði þeim upp undir land á austurströnd Grænlands. Ekki er hægt að leiða getum að því, hvenær eða hvernig Íslendingarnir hefðu náð landi, ef þeir hefðu ekki notið Norðmannanna við.
Þegar landi var náð á austurströndinni, var haldið eftir ísvökum norður með henni, norður á 75. gr. og 44. mín. n.br. Þar festist Gotta aftur í ísnum og sat þar föst í 8 daga.
Loks náðu Íslendingarnir höfn við Vonarhöfða norðan við „Myggebukten“, þar sem Norðmenn höfðu loftskeytastöð. Þetta var að kvöldi 4. ágúst. Höfðu þeir þá verið einum tíma betur en einn mánuð vestur til hafnar á Grænlandi.
Frá Vonarhöfða sigldu Íslendingarnir suður að Franz-Jósefsfirði. Þar skerst fjörður inn. Sá heitir Dusensfjörður. Innarlega í honum veiddu þeir fyrstu sauðnautin, 5 kálfa. Þar öfluðu þeir einnig fóðurs handa sauðnautunum, heyjuðu handa þeim.
Hinn 20. ágúst voru leiðangursmenn komnir út úr ísnum heim á leið. Þá skall á þá norðan rok, svo að þá hrakti suður á bóginn í 4 sólarhringa. Þá slotaði loks rokinu og birti til. Kl. 10 um morguninn 23. ágúst sáu þeir til lands, greindu Reykjafjarðarhyrnu á Ströndum.
Vb. Gotta sigldi inn Reykjavíkurhöfn aðfaranótt 26. ágúst og hættuför þessari var lokið giftusamlega.
Vissulega var Gotta hætt komin um tíma í för þessari. Eitt sinn í þéttum ís skekktust skrúfublöðin og borðstokkur bátsins brotnaði. Þá misstu leiðangursmenn mikið af skotfærum og minnstu munaði, að tveir af skipshöfninni færust. Annar þeirra var Baldvin Björnsson. Norðmennirnir, sem aðstoðuðu þá (björguðu þeim?), birgðu þá upp af skotfærum í staðinn.
Þrýstingur sá, sem báturinn varð fyrir í ísnum, laskaði hann svo að þilfarið varð hriplekt. Það kom berlegast í ljós í norðanveðrinu mikla á leiðinni heim. Þá lak þilfarið svo ferlega, að skipsmenn fengu ekki eldaðan mat fyrir þilfarsleka og urðu að hýrast í rúmum sínum matarlausir og holdvotir sólarhringum saman.
Gotta flutti með sér 7 sauðnautskálfa frá Grænlandi. Þeir voru þegar fluttir á Austurvöll eftir komu bátsins til Reykjavíkur og látnir spóka sig þar til sýnis almenningi í bænum. Þetta voru 4 karldýr og 3 kvendýr. Enn muna eldri Reykvíkingar kálfana þar á vellinum.
Sauðnautaræktin lánaðist ekki Íslendingum, svo sem við hinir eldri minnumst. Eftir nokkurn tíma höfðu allir kálfarnir látið lífið, gefizt upp við að lifa á íslenzkum gróðri við frónskt veðurfar.

Þ.Þ.V.

Úr Gottuleiðangrinum