Blik 1946. Ársrit/Bölið mikla

ÞORST. Þ. VÍGLUNDSSON:

Bölið mikla

I.

Hann kom of seint í skólann þennan morgun, aldrei þessu vant. Augun voru venjufremur daufleg og svipurinn þreytulegur. Það leyndi sér ekki, að eitthvað amaði að honum.
Það kom í ljós, að heimilisböl þjakaði drengnum. Frásögn hans var á þessa leið: Pabbi kom fullur heim í gærkvöldi. Þá má aldrei orði halla, svo að hann ekki rjúki upp með offorsi og ósköpum. Hann barði mömmu, braut og bölvaði, og rak okkur börnin á dyr. Við hírðumst í hlöðunni um nóttina.
Atburður þessi eða aðrir honum svipaðir, munu ekki fátíðir á heimilum, þar sem heimilisfaðirinn lifir meira eða minna undir áþján Bakkusar.

II.

Heimilisböl er erkiböl.
Engin orð fá lýst þeirri sálarkvöl, er það veldur fjölskyldum og einstaklingum.
Síðastliðið ár seldi íslenzka ríkið þegnum sínum áfengi fyrir meir en 40 millj. kr., eða sem svarar 12-15 verðum nýrra togara með öllum fullkomnasta útbúnaði.
Til eru þeir Íslendingar, sem ekkert sjá nema gott eitt við þessa „þjóðlegu“ verzlun. Ríkið fær sínar tekjur af henni, segja þeir, og það fé orkar til nauðsynlegra framkvæmda með þjóðinni. Þetta er fundið fé eða litlu til þess fórnað. Ég hef hlustað á menn taka svo til orða.
Já, fundið fé eða litlu til þess fórnað, segja þeir. Mikil dæmalaus skammsýni.
Komum til Reykjavíkur. — Leggjum leið okkar t.d. um Hafnarstræti, þegar kvölda tekur. Kannske eigum við líka leið um Arnarhólstún snemma morguns, þegar stafar á sundin. — Á þessum stöðum og víðar gefur að líta æði mörg fórnardýr, unga menn og konur, sem eru orðin hrök þjóðfélagsins vegna áfengnautnar. Flestir þessir þjóðfélagsþegnar voru efnismenn eða mannsefni, en eru nú svo illa farnir andlega og líkamlega, að þeir eru aðstandendum sínum, bænum og þjóðfélaginu byrði og plága — þrauta valdar.
Innan okkar skammsýna markaða baugs segjum við oft, að þessi fórnardýr íslenzka ríkisins séu verr komin, en þótt þau lægju dauð og grafin.
Alls staðar, — hvar sem farið er um landið, — finnast þau.
Mannvænlegri æsku, heimilisfriði og hamingju, lífi og heilsu ungra og gamalla er fórnað í stórum stíl til þess að skapa íslenzka ríkinu þessar tekjur.
Hvílíkur ljómi yfir framkvæmdum þeim og framförum, sem eiga sér stað undir afli þessa fjár!
Minnir það ekki eitthvað ónotalega á það, þegar t.d. amerískur afbrotamaður byggir sér stórhýsi fyrir stolið fé, barnaránsfé eða blóðpeninga?
Hér í Vestmannaeyjum telst svo til, að 30-40 menn og konur séu meiri og minni rónar eða úrhrök bæjar- og þjóðfélagsins vegna áfengisnautnar. Helmingur þeirra gjörfarnir menn, verr farnir en dauðir, eins og sagt er. Aðrir í starfi, en slagsandi, veltandi og skríðandi um götur og gangþrep mörg kvöld og nætur, sjálfum sér til vansa eða vanvirðu, og öðrum til ama og hneykslunar.
Eitt mun vera sameiginlegt einkenni flest allra eða allra þessara manna. Þetta eru yfirleitt góðir menn, og sumir þeirra hafa verið nýtir borgarar, — t.d. bann árin —, aðrir stóðu til að verða það áður en ógæfan hertók þá, og þeir hugsunarlaust fórnuðu manndómi sínum og hamingju, heilsu sinni og lífi á altari Bakkusar.
Með hverju ári sogast fleiri og fleiri efnilegir æskumenn hér inn í þessa hringiðu og valda tárum og böli mæðrum sínum og feðrum, sem sjá hvert stefnir fyrir þessum æskumönnum. Smátt er byrjað, en ógæfan vex með vaxandi ástríðu, og áður en varir er æskumaðurinn að fullu og öllu undir fargi bölsins. Manndómurinn þorrinn, sjálfsvirðingin horfin, og öll einkenni rónans og ræfilsins grafa um sig í sálu hins unga manns.

III.

Við Íslendingar höfum á styrjaldarárunum fórnað fjölda mannslífa í þágu frelsis og almennra mannréttinda. Sú fórn mun engu minni hlutfallslega en mannfórnir hinna stærri styrjaldarþjóða. Við hörmum þann mannskaða og þær sorgir og þau sár, sem hann olli.
Alþingismennirnir okkar hafa jafnan komið saman til „helgifundar“ við þau tækifæri, og látið í ljós samúð sína.
Sömu þingmennirnir samþykkja síðan, að veita áfengisbölinu yfir landið og þjóðina sína. Þeir vita það, að það veldur ótal mörgum heimilum og einstaklingum seigdrepandi sára og sorga, óþolandi böli. Menn gerast ánauðugir ævilangt og mannslífum er fórnað árlega í hundraðatali.
Þvílíkt hrópandi ósamræmi.
Hvílík andstyggð!