Blik 1950/Þáttur nemenda, seinni hluti

Efnisyfirlit 1950

ÞÁTTUR NEMENDA

(seinni hluti)

„Í brennu“

Hér í Vestmannaeyjum hefur sá siður ríkt um langan tíma, að unglingar halda brennur á gamlárskvöld.
Byrjað er að safna í brennu löngu fyrir jól. Brennuföngunum er safnað á einn stað. Þeirra er svo gætt vandlega eins og um gull væri að ræða.
Brennuefnið er aðallega tunnur, kassar, hálmur o.fl. þvl. Stundum eru þessi brennuföng fengin á óheiðarlegan hátt, þó að margir gefi mikið af drasli í brennurnar.
Smá strákar, átta ára og jafnvel yngri, eru „í brennu“, en einnig eldri.
Margir strákar, sem safna til brennu, hugsa sem svo, að veruleg bæjarhreinsun sé að þessu drasli og þá er víst allt í lagi, þó að brennuföngin séu ekki öll fengin með heiðarlegu móti.
Ég hef verið í brennu hvert gamlárskvöld, þar til nú, síðan ég var smápatti. Oftast hef ég verið með Brennukóngi, en hann er öllum bæjarbúum að góðu kunnur fyrir brennur sínar.
Mér er ein brenna minnisstæð frá stríðsárunum. Þá geymdi setuliðið benzín á dunkum inni í Botni. Eitt kvöld fórum við inn í Botn með þeim ásetningi að stela benzíni frá setuliðinu. Þegar þangað kom, var þar hermaður á verði. Þá vandaðist málið. Það var afráðið, að Brennukóngur skyldi sjálfur skríða á maganum fyrir aftan varðmanninn og ná í einn benzíndunk. Hann lagðist nú á magann og tók að skríða. Gaddavírsgirðing var umhverfis benzíndunkastaflann. Kóngur hvarf okkur nú út í myrkrið. Mikið vorum við spenntir, strákarnir, þegar við þóttumst vita, að kóngur væri kominn inn fyrir gaddavírsgirðinguna. Við biðum nú drykklanga stund í eftirvæntingu og spenningi. Brátt heyrðum við þrusk og grilltum þá kóng koma skríðandi með benzínbrúsa í eftirdragi. Daginn eftir skaut okkur skelk í bringu, þegar herbíll kom inn eftir til okkar. Við óttuðumst, að hermennirnir væru að sækja okkur. Sem betur fór, voru þeir aðeins að grennslast eftir, hvað um væri að vera hjá okkur.
Eitt sinn dreifðum við okkur um bæinn í leit að brennuföngum. Þá kom Brennukóngur auga á þrjár olíutunnur hjá húsi einu, og var krani á einni þeirra. Hann stal þeim öllum.
Eigandann grunaði þegar, hver stolið hafði tunnunum og bar það á Brennukóng. Hann harðneitaði. ,,Það gerir svo sem ekkert til með tunnurnar,“ sagði eigandinn, „verst að missa kranann, — það er mér bagalegast.“ „Allt í lagi,“ sagði Brennukóngur, „það er guð vel komið, að þú fáir kranann aftur.“
Eitt sinn uppgötvaði Brennukóngur, að öðrum hóp brennustráka hefði áskotnazt full olíutunna. Hún var geymd niðri í bæ. Næstu nótt lét hann okkur fylla eina af tómu olíutunnunum okkar af vatni, velti henni niður í bæ og skipti á henni og fullu olíutunnunni. Daginn eftir kímdum við breitt, er við sáum hóp af strákum stritast við að velta vatnstunnunni inn í brekkur að brennustæði sínu, þar sem ausa skyldi úr henni á bálið um kvöldið.

S.

—o—

Dagur í sveit

Við komum labbandi upp túnið. Við höfðum verið að raka ljá og snúa ilmandi grænni töðu, sem átti að hirða eftir hádegi. Það var venja hjá fólkinu á bænum að leggja sig eftir hádegismatinn. En við Erla notuðum þær stundirnar til að leika okkur uppi á hóli, en þar var búið okkar. Við höfðum leggi fyrir hesta, kindakjálka fyrir kýr og kindahorn fyrir kindur. Svo höfðum við girðingar fyrir skepnurnar og bjuggum þær til með því að reka niður staura og flétta grasstrá saman og hafa það fyrir girðingarvír. Einnig höfðum við hús, sem ég hlóð úr smá torfukögglum og litlum hellubrotum, sem við náðum í skriðunni rétt fyrir vestan bæinn, en þakið bjó ég með því að ná í hæfilega stórar hellur og hvolfa þeim saman og láta svo torf yfir þær. Ég sá um byggingarnar en Erla um heimilisstörfin, svo sem að reka skepnurnar á beit og mjólka kýrnar okkar. Ég var önnum kafinn við að byggja íbúðarhúsið; það átti að vera svolítið stærra en hin húsin og vera með 3 risum. Allt í einu heyrðum við kallað: „Krakkar, farið þið að sækja hestana og komið þið með vagnana niður á tún.“ Það var Billi, sem kallaði. Við vissum vel, hvað þetta þýddi. Við vorum svo oft búin að heyra þessi köll. Þegar við heyrðum þau, tókum við beizlin, en þau höfðum við komið með upp á hólinn, til að þurfa ekki að fara heim til að sækja þau. Svo lögðum við af stað til að ná í hestana. Við fundum þá niðri í mýri, beizluðum þá og settumst á bak og riðum heim. Þegar heim kom, lögðum við aktygin á hestana og hjálpuðumst til að spenna þá fyrir. Síðan fórum við niður á tún með þá. Á meðan við vorum að sækja hestana, hafði heimilisfólkið rakað saman dálítið af heyi, sem var nóg í tvo vagna. Við fórum heim með fulla vagnana af heyi og á meðan rakaði fólkið saman í næstu vagna. Svona gekk það allan daginn, þangað til búið var að hirða allt lausa heyið, þá spenntum við frá og fórum með hestana út fyrir girðingu. Svo borðuðum við og vorum fegin að fara að sofa eftir erfiði dagsins.

Haukur Gíslason,

I. bekk.

—o—

Í sumarleyfi

Góðviðrisdag einn beið ég með eftirvæntingu. Ég átti að fá að fara í hina langþráðu lundaveiðiferð í Elliðaey.
Loksins staðnæmdist rauður vörubíll fyrir utan gluggann hjá mér. Ég flýtti mér út með nestiskassann minn og háfinn, því að ekki mátti gleyma honum. Svo kvaddi ég mömmu og fór upp í bílinn, sem nú hélt af stað. — Hann nam staðar fyrir utan eina verzlun bæjarins. Þar keyptum við olíu til ferðarinnar. Við verzlunina biðu þrír menn, sem ætluðu í ferðina, og fóru þeir þar í bílinn. Þaðan var svo ekið niður á Bæjarbryggju. Þar var komið margt manna.
Við bryggjuna lá vélbátur, sem við áttum að fara með.
Nú var tekið til að skipa niður öllum farangri okkar, og einnig þeim, sem rúningsfólkið hafði með sér.
Svolítil bið varð, en hún stóð ekki lengi yfir, því að brátt var báturinn leystur frá bryggju.
Báturinn brunaði eftir spegilsléttum og fögrum sjónum.
Ég stóð aftur á ásamt drengjunum, er með rúningsfólkinu voru. Loksins vorum við komin svo nærri Elliðaey, að við sáum greinilega fuglana, er sátu á syllum víðsvegar í hömrunum.
Báturinn fór austur fyrir eyjuna, því að þar er betri aðstaða til lendingar. Hann stanzaði allt í einu, og var þá farið að ferja flutninginn í land. Það gekk fremur seint, að mér fannst. Loks komumst við þó í eyjuna og héldum svo áleiðis upp með farangur okkar. Það fannst mér fremur erfið leið. Við komumst eftir skamma stund upp að kofanum. Við fórum inn, kveiktum á olíuvélinni og löguðum okkur kaffi. Síðan var setzt að snæðingi, því að allir voru orðnir svangir. — Því næst var loftnetið sett upp, svo að hlustað yrði á útvarpið. Þegar því var lokið, gengum við niður að rétt. Var þá verið að ljúka við að rýja, og fólkið farið að halda niður á Flána, en svo er lendingarstaðurinn kallaður.
Rúningsfólkið tíndist svo smám saman út í bátinn. Við kvöddum það með ferföldu húrrahrópi og það kvaddi á sama hátt. Svo var haldið til bóls (kofans).
Þegar til bóls kom, var orðið áliðið, og við gengum til rekkju.
Ég vaknaði snemma næsta morgun við það, að veiðihugur virtist kominn í veiðimennina. Þeir sögðu, að nú væri „komin átt“, þ.e. hagstæð gola, og er hún bezt, þegar hún stendur af Faxaskeri. Svo hélt hver á sinn stað, því að nú átti að fara að veiða.
Mér var leyft að fara í stað, sem nefndist Nálin.
Ég settist og lét háfinn liggja eins vel og hægt var. Ég var ekki búinn að sitja lengi, þegar einn lundi kom „á skoti“, þ.e. þegar háfurinn nær til lundans. Ég sló upp, og mér tókst að ná honum. Þannig gekk það koll af kolli, en samt sluppu nokkrir.
Þegar ég var búinn að snúa fyrsta lundann úr hálsliðnum, stakk ég járnprjón, sem ég hafði meðferðis, upp í endaþarm hans en hinum enda prjónsins í þúfu, svo að hann leit út eins og lifandi lundi, þar sem hann sat fyrir framan mig. Þetta gerði ég til þess, að hinir forvitnu lundar hændust frekar að staðnum mínum.
Einn svartfugl kom á skoti. Náðí ég honum og tókst mér furðu vel að greiða hann úr neti háfsins og snúa hann úr hálsliðnum. Þetta var fyrsti svartfuglinn, sem ég veiddi.
Alli í einu kom órói á lundann, sem flaug í kring. Litlu síðar heyrði ég í hrafni. Lundinn er hræddur við krunkið í honum, og þar með spilltist veiðin.
Ég heyrði óminn af því, að kallað var til bóls, og hélt ég þangað. Þá settust allir að snæðingi. Síðan tók hver veiðimaður sér strigapoka til þess að sækja veiðina í. Ekki var viðlit að reyna að veiða meira þann daginn, þar eð fuglinn var setztur á sjóinn.
Næsta dag var blæjalogn og sólskin, en engin veiði, og þess vegna eyddum við deginum í að skoða hina fögru náttúru. — Við gengum upp á Hábarð og horfðum upp í sveitir, því að skyggni var gott. Því næst fór ég að veita fuglalífinu eftirtekt. Það var einkennilegt að sjá súluna stinga sér úr mikilli hæð beint niður í sjóinn eftir æti. Stundum eru þær búnar að éta svo mikið, að þær hafa sig ekki á flug.
Kjóinn virtist ekki vera iðjulaus; hann var alltaf á ferðinni eftir seiðislundanum til þess að fá seiði hjá honum. Stundum lemur kjóinn lundann, svo að hann neyðist til þess að sleppa seiðunum.
Einstöku sinnum kemur það fyrir, að lundinn tekur skakka holu. Það sá ég eitt sinn. Samstundis komu þrír lundar út úr holunni og gogguðu hver í annan. Að síðustn hengu þeir saman á nefjunum.
Við röltum víða um eyjuna. Þegar við komum vestur á hana, sáum við, hvar vélbátur stefndi að henni. Við flýttum okkur til bóls til þess að láta þá, er þar voru, vita um komu bátsins. Þóttumst við vita, að þar væru skátar að koma í útilegu. Við fórum svo allir að taka á móti þeim og hjálpa til að koma farangri þeirra upp.
Um kvöldið, þegar skátarnir voru búnir að tjalda og koma sér vel fyrir, buðu þeir okkur að koma og vera með á varðeldi. Við þágum boðið og skemmtum okkur vel. Farið var í leiki, sungið og fluttar ræður. „Aldursforseti“ eyjarinnar sagði í ræðu sinni, að þetta væri 63. sumarið, sem hann dveldi í Elliðaey og aldrei virtist hún í hans augum hafa verið fegurri en nú.
Þessi hálfi mánuður leið, áður en ég vissi af. Þetta er skemmtilegasta sumarleyfið mitt. Ég geymi undurfagrar minningar um það, og mun ég víst ekki gleyma því á meðan ég lifi.

Hávarður Birgir Sigurðsson,

II. bekk

—o—

Til Glasgow og Edinborgar

Ég hitti vin minn á götu hér í Eyjum og sagðist hann geta fengið tvo farseðla hjá Ferðaskrifstofu ríkisins með Heklu til Glasgow. Ferðin átti að standa yfir í átta daga og sá Ferðaskrifstofan okkur ferðalöngunum fyrir ferðalögum úti, og einnig nokkrum gjaldeyri. Ég er ekki að orðlengja það, en ég fékk leyfi til fararinnar. Við þurftum að fara til Reykjavíkur og stíga þar á skipsfjöl. Ég var búinn að ná mér í vegabréf. Að morgni þess 29. júní fór ég með flugvél til Reykjavíkur. Föggur mínar voru innsiglaðar, og um kvöldið sama dag kl. 8 var lagt af stað. Við lifðum eins og blómi í eggi þarna um borð og gekk ferðin slysalaust. Þegar við komum upp að Skotlandsströnd, sáust margar eyjar. Á einni eynni, sem siglt var fram hjá, var byggð, sem lagzt hafði í eyði, er styrjöldin skall á. Fólkið hafði flúið til lands af hræðslu við loftárásir. Mig minnir, að eyja þessi heiti St. Kilda. Þarna inni á milli eyjanna og upp Clyde var rennisléttur sjór, dásamlegt veður, steikjandi hiti og logn. Margar eyjarnar voru mjög fallegar, fjöllóttar og skógi vaxnar. Eftir um það bil tveggja og hálfs sólarhrings siglingu, komum við til Glasgow, sem er mikil iðnaðarborg. Og upp með Clyde ánni eru miklar skipasmíðastöðvar. Hekla var eins og leikfang í samanburði við 10—15 þúsund rúmlesta skipin, sem mikið var af þarna upp með Clyde, bæði í smíðum og fullgerð. Þegar við stigum á land í Glasgow, biðu ferðafólksins, sem var um hundrað manns, 3 bílar, og var nú farið í þeim um borgina og síðan upp að fjallavötnunum Loch Long og Loch Lomond. Meðfram veginum voru há tré, sem víða mynduðu hvolfþök yfir okkur. Uppi við vötnin var mikið af fólki, bæði í tjöldum og sumarbústöðum. Það var numið staðar við krá og fengu sér margir bjórkönnu til að svala þorstanum, því að mjög var heitt þarna upp úr hádeginu. Það, sem mest vakti athygli mína, var kona, sem sat þarna tötralega búin meðal nokkurra skuggalegra og blindfullra náunga, því að hún var með barn á handleggnum, að því er virtist nýfætt, fölt og skjálfandi. Útsýni var gott þarna uppi við vötnin, og vorum við að sjá okkur um til kvölds. Þá snérum við aftur og fannst okkur mikið til um ljósadýrðina, er við nálguðumst borgina. Nú var borðaður kvöldverður um borð og tókum við rösklega til matarins, því að við höfðum ekkert etið um daginn. Klukkan var orðin 11, en ég og félagi minn gengum langt inn í borgina og höfðum það upp úr því, að þegar við komum aftur, vorum við báðir með hælsæri. Daginn eftir var ekið af stað til Edinborgar í sömu bílunum og daginn áður. Skógur var víðast hvar meðfram veginum. Þetta var tveggja til þriggja klukkutíma akstur. Vegurinn var góður og gekk ferðin vel. Við námum staðar hjá brúnni yfir Forthfjörðinn, og finnst mér hún mikið mannvirki. Eftir henni aka bæði bílar og járnbrautarlestir. Því miður fórum við ekki yfir hana, en héldum áfram og komum brátt til Edinborgar. Var þá ekið til stórs og glæsilegs gistihúss og borðaður þar hádegisverður. Fannst mér hann fremur lítilfjörlegur, örþunn kjötflís með miklu káli og síðan einhver kraftsúpa. Eftir matinn var ekið upp að kastala, sem stendur á klettahæð í miðri borginni. Sá ég þar margar fallbyssur, gömul vopn og klæði. Hæðin er snarbrött, og ekki hægt að komast að kastalaveggnum nema þeim megin, sem hliðið er, og þar er kastalasíki. Yfir það er vindubrú, sem hægt er að vinda upp, þegar með þarf. Hlýtur þetta að hafa verið gott vígi miðað við tækni miðaldanna. Eftir að hafa skoðað þetta, var farið aftur til gistihússins og drukkið kaffi. Klukkan fjögur var farið í dýragarð Edinborgar og var þar ógrynni af dýrum. Ég týndi brátt af samferðafólkinu. Ég ráfaði um garðinn og sá meðal annars fíl, sem lék listir sínar undir stjórn svertingja, er hafði svipu, sem hann lamdi veslings dýrið með, ef það sýndi einhvern mótþróa. Svertinginn lét fílinn spila á munnhörpu og áhorfendur klöppuðu ákaft og réttu sumir fram peninga að svertingjanum. Þá sveiflaði fíllinn rananum, tók peningana hvern af öðrum og fékk húsbónda sínum þá. Ég sá ljón, hlébarða, fjölda apa, bæði stóra og smáa, gíraffa, birni, kameldýr, fjölskrúðuga fugla og margt fleira. Eftir tvo klukkutíma, frá því að við komum inn í garðinn, áttum við að vera mætt við hlið garðsins. Hefði ég vel getað þegið að vera lengur, því að ég hafði ekki hálfskoðað þann fjölda dýra, sem þarna voru. Nú var ekið til Glasgow aftur. Ég fór snemma að sofa, því að næsta degi áttum við að ráða sjálf. Ég notaði hann til þess að verzla, en ég ætla ekki að vera að rekja það, því að þetta verður nógu langt samt. Um kvöldið var lagt af stað heim. Nú var dansað á þilfari fram á nótt og leikið á mandólín og munnhörpu fyrir dansinum. Það bar ekkert til tíðinda á leiðinni, og renndi Hekla sér í þoku inn fyrir Klettsnefið hér í Eyjum. Við ferðalangarnir úr Eyjum, kvöddum samferðafólkið, stigum um borð í Létti, sem flutti okkur í land, en Hekla hélt áfram ferð sinni til Reykjavíkur.

Gísli Steingrimsson,

II. b.

—o—

Rauður

Hrossin stóðu í réttinni heit og móð.
Það var markaðsdagurinn í dag.
Þarna voru saman komin öll hrossin frá Hóli, bæði stóðið og tömdu hestarnir. Stór, rauður og spengilegur hestur æddi fram og aftur meðal hrossanna. Það var eins og Rauður hefði eitthvert hugboð um, hvað í vændum var. Haukfrá augun hvörfluðu til og frá í leit að einhverri smugu til útgöngu. En allar bjargir voru bannaðar.
Þrír menn komu heiman frá bænum. Það var Jón bóndi og tveir vinnumenn hans.
„Það verður víst enginn leikur að höndla rauða þrjótinn núna,“ sagði Jón um leið og hann vatt sér inn í réttina. „En það dugir ekki annað en koma honum á markaðinn,“ bætti hann við, „því að ekki vil ég eiga svona bölv ... villing.“
Það komst ókyrrð á hrossin; Rauður hljóp nokkra hringi í réttinni og reyndi árangurslaust að komast út.
Böndin sveifluðust svo söng í, og fyrr en varði lá Rauður flatur á jörðinni, flæktur í böndum. Hann barðist um eftir föngum, en enginn má við margnum. Hann var ofurliði borinn, beizlinu var smeygt á höfuðið, og þegar það var búíð, mátti hann fyrst rísa upp.
Hann var umbreyttur hestur, þegar hann reis upp eftir þessa viðureign, augun voru sljó og hreyfingar allar seinlegar. Hann lét nú teyma sig án nokkurrar mótspyrnu eða þrjózku. Hestssálin var niðurbrotin af níðingslegri meðferð.
Rauður var ekki lengur heima meðal kunningja og vina. Nú stóð hann í þröngri og forugri rétt hjá hestum, sem hann aldrei fyrr hafði séð. Hann stóð hnípinn í einu horni réttarinnar, þegar járningameistararnir komu til hans. Það var sem hann vaknaði af draumi. Löngunin til frelsis vaknaði á ný, augun skutu gneistum. En hann gat ekkert meira. Naglarnir voru reknir ómjúklega hver á eftir öðrum inn í hófinn. Skeifurnar, allar fjórar, voru komnar á sinn stað, en — hvað skeði? Rauður gat ekki tillt niður hægri framfætinum.
„O, ætli hann reyni ekki að nota þær allar, þegar hann kemur á sandinn og í stórgrýtið,“ sögðu járningameistararnir og gengu burt við svo búið.
Á þremur fótum var Rauður leiddur í hagagirðinguna um kvöldið og heftur.
Nóttin leið. Fólkið á Hóli var að koma á fætur. Sér það þá, hvar rauður hestur kemur haltrandi á þremur fótum fram með túngirðingunni. Þetta var Rauður. — Jón bóndi skipar syni sínum að fara fyrir Rauð, segist víst verða að handsama hann einu sinni enn.
Drengurinn nær hestinum sunnan við túnið. Nú þarf ekki að hafa mikið fyrir að ná honum. Þeir stanza andspænis hvor öðrum og horfast í augu. Úr augum drengsins skein hryggð og meðaumkun. En úr augum hestsins mátti lesa bæn um miskunn og hjálp.
Á fótum hestsins gat að líta djúpt far eftir haftið og vætlaði blóð úr. Drengurinn þoldi ekki að sjá meira; hann hallaðist upp að hálsi hestsins og grét. Þeir tveir skildu hvorn annan.
Samverustund þeirra var slitið fyrr en varði. Jón bónda bar að í þessu, kominn til þess að reka Rauð aftur til baka.
Í síðasta sinn leit Rauður yfir æskustöðvarnar, vinina í haganum og sléttar grundirnar. Svo var hann miskunnarlaust rekinn áfram og ekki linnt sprettinum fyrr en komið var í markaðsstóðið aftur.
Þrjá daga hafði stóðið verið rekið áfram, og síðast yfir stórgrýtis sand. Skeifurnar voru farnar að losna og jafnvel týnast. Rauður frá Hóli hafði aðeins tvær skeifur eftir. „Hann verður þá kannski þægari, ef hann hefur ekkert til að ganga á nema bera kvikuna,“ sögðu rekstrarmennirnir, og létu þar við sitja. En Rauður þurfti ekki skeifur mikið lengur. Að kvöldi fjórða dagsins missti hann fótanna, og féll fram yfir sig. Oddhvass steinn hjóst inn í brjóst hestsins og blæddi mikið.
Rekstrarmennina bar að í þessu, þar sem Rauður lá, og gat sig lítið hreyft.
Hár skothvellur kvað við og rauf kvöldkyrrðina ...

Sigr. Þóra Gísladóttir,

III. bekk

Til baka