Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1956/ Útilegan 1928, er nítján bátar náðu ekki höfn
Farið var af stað í þennan róður kl. 4 að morgni laugardaginn 11. febrúar. Róðrartímum var þá hagað með tilliti til þess, að búið væri að leggja línuna með birtu, því ekki voru þá komnar baujuluktir í notkun hér, og kæmi það fyrir, að bátar væru búnir að leggja línuna eða legðu ekki allt, áður en bjart var orðið, varð að andæfa á færinu, þar til dagsbirtan kom. Til þess þurfti venjulega 2 menn á ,,dekki“ auk formannsins. Gætti annar maðurinn færisins í línurúllunni, dró inn og gaf út, eftir því, sem við átti, en hinn bar á milli til formanns og sagði honum hvernig færi á. Eftir að farið var að birta veðurútlit og veðurspár á símskeytaeyðublöðum í Söluturnsglugganum og sjálfskrifandi loftvog kom þar einnig, lögðu formenn oft leið sína þangað til athugunar á loftvog og veðurspá. Þegar veðurútlit var ótryggt og vond veðurspá og menn í vomum, eins og kallað var og er enn í dag, urðu þarna oft mestu rabbfundir. Þegar veðurspáin var vond, stormur eða hvassviðri, voru eyðublöðin rauð að lit, til að vekja meiri athygli, og voru það kölluð stormskeyti.
Þennan morgun, 11. febrúar, var ekkert rautt skeyti og engin illveðurspá, ef ég man rétt SA-kaldi eða stinningskaldi, eitthvað á þá leið, og loftvogin strikaði jafnt og ekkert niður á við. Allir fóru því óhikað í róður og héldu til yztu miða, sem þá var sótt á með línu. En það var suður og vestur af Skerjum (Súlna- og Geirfuglaskerjum) og vestur fyrir Einidrang.
Burtfararmerkið „Blússið“ var þá gefið frá einum bát, er til þess var kosinn af bæjarstjórn. Var það gert með því að bregða upp ljósblossa. Var olíublautum tvisti vafið um goggskaft og kveikt í og því haldið á lofti stutta stund, síðan drepið snögglega með því að dýfa því sjó. Hver bátur lá þá við sína festi á höfninni, þar til blússið kom, en ekki voru höfð of mörg vöf af keðjunni á pallstyttunni, þegar leið að blússtíma og öruggur og handviss maður hafður við að sleppa. Skjöktbátnum var haldið þannig, að sem allra fljótast gengi að komast af stað, og oftast gekk það líka ótrúlega fljótt. Ávallt var þess gætt að láta mótorbátinn horfa út á Leiðina, en þegar vindur var vestan eða NV-stæður, var oft brasað við að færa keðjuna aftur á og festa hana þar, svo að báturinn gæti snúið út og rétt, þegar „Blússið“ kom. Oft varð þröng mikil á Leiðinni og yzt á höfninni, því að allir vildu þá verða sem fyrstir á miðin, ekki síður en nú. Ekki var þó mikið um stór eða alvarleg brot á bátum, þó það kæmi fyrir, en oft var samanstuð, og menn voru með fríholt til varnar, því að stuðpúðar voru þá að mestu óþekktir hér í bátum. Fylgdu þessu stundum hróp og koll.
Á góðviðrisnóttum mátti þá oft sjá stóra hópa af fólki vestur á Skansi og fram á syðri hafnargarðshaus, sem ýmist vakti eða vaknaði til að horfa á, þegar bátaflotinn hélt úr höfn, og hef ég heyrt sumt af því fólki segja, að það yrði sér ævinlega ógleymanleg sjón.
Á þessum árum voru flestir hátar hér óraflýstir. Einstaka höfðu þó rafgeymi og höfðu við hann eitt til tvö ljós og þóttu þau hinar mestu gersemar. Rafgeymarnir fengust hlaðnir á rafstöðinni hér, og gerðu vélamennirnir það með glöðu geði og fullum áhuga fyrir þörfum okkar sjómannanna, og þó þeir hefðu snúninga og aukastarf við þessa geymahleðslu, var það unnið endurgjaldslaust. Vélgæzlumenn við
rafstöðina voru þá þeir Dalabræður. Sveinbjörn, Vilhjálmur og Hjálmar Jónssynir.
Fyrstu bátar munu hafa verið raflýstir hér sumarið 1925 (Gunnar Hámundarson VE 27]. Voru það mikil þægindi og jók mjög öryggi, því að erfitt reyndist oft að láta lifa á kerta- eða olíuluktunum, þegar vond voru veður, eins og fram mun koma í þessari frásögn.
Í róðurinn 11. febrúar 1928 héldu flestir bátanna suður með Urðum og var víst ferðinni heitið hjá flestum suður og vestur fyrir Sker. Nokkrir héldu þó fyrir Klettinn og að Einidrang.
Við á Hansínu fórum langt vestur fyrir Hryggi, á Útsuður, eins og þá var kallað. Línuna lögðum við í komp. V. 12 bjóð 6 strengja, sem þá var venjuleg línulengd framan af vertíð. Venjulega var verið einn klukkutíma til einn klukkutíma og 20 mínútur að leggja 12 bjóð.
Þegar við höfðum lokið við að leggja, var kominn þunga vindur á SA og kvika, mjög dimmt til lofts og því sýnilegt, að stormur var í aðsigi. Létum við því línuna ekki liggja nema hálfa klukkustund eða á meðan hitað var kaffi og drukkið í flýti. Því næst var byrjað að draga inn línuna og var strax sæmilegur fiskreytingur. Fengum við á þessi 12 bjóð 505 þorska, ýsa og annað var ekki talið. Fimm sinnum slitum við, svo illa gekk að draga, og höfðum við ekki lokið því, fyrr en um kl. hálf fjögur. Var þá kominn rokstormur á SA með slyddubyl. Gerðum við því næst sjóklárt sem kallað er. Létum allt lauslegt, sem út gat tekið, niður í lest, svo sem öll línubjóðin og belgina með á vöfðum bólfærum, sem þá var siður, því að fæstir bátar hér höfðu þá nema eina reyrstöng, sem höfð var á miðri línunni. Ekki var þá siður að hafa segl yfir lestarlúgum, en skálkar voru og ævinlega notaðir í vondum sjóveðrum. Stefna var tekin til lands og stýrt komp. A. En landsýn var horfin í sortabyl. Um kl. fjögur fór björgunar - og eftirlitsskipið Þór (elzti Þór) hjá okkur, og var hann með tvö flögg í lóðréttri línu milli mastra, sem gaf til kynna, að veðurskeyti spáðu rokstormi.
Klukkan um 5 rofaði til um stutta stund, sáum við þá, að stefnan hjá okkur var austan til á Álsey, og var það látið standa. Var nú kominn rokstormur og harðar kvikur, svo að oft varð að slá af, því að Hansína var súðbyrt og mjög erfið í mótstími, en afburða gott sjóskip. Kl. um hálfsjö vorum við vestan við Álsey, en ekki sáum við eyna, því að þá var snjódrífan orðin svo mikil, að ekki sást nema örstutt út frá bátnum, enda þá líka að verða dimmt af nóttu. En af rokhviðunum, slétta sjónum og tímalengdinni þóttumst við fullvissir um, hvar við værum staddir. Áfram var haldið í þeirri von að ná Smáeyjum og þaðan austur að Eiði. En það tókst ekki, eins og nú skal sagt frá.
Þegar kl. var um hálf átta, hættum við að ,,stíma“. Vorum við þá komnir í svo til sléttan sjó, en harðar og strjálar rokhviður, og myrkrið og snjóbylurinn orðinn svo mikill, að hásetunum, sem stóðu ,,útkík“ korn saman um, að ekki sæist nema einn til tvo faðma fram af bátnum, og þar með treysti ég ekki á að taka landkenningu.
Þessa vertíð höfðum við á Hansínu fengið einn rafgeymi, og voru tengd við hann tvö ljós, annað sem notað var til að leggja línuna við. Var það tengt í bíllukt, er gaf mjög góða birtu og því sæmilega gott kastljós, ,,kastari“. Hitt ljósið var við áttavitann í stýrishúsinu og þar notuð tveggja eða þriggja kerta vasaljóspera, því að mjög var sparlega farið með þessi ljós, því ekki entist á geyminum nema átta til tíu róðra.
Þegar við á Hansínu höfðum andæft þarna upp í veðrið nokkra stund, kom bátur fast upp að borðinu hjá okkur, brá ég þá á hann
kastljósinu okkar og þekkti, að þar var kominn Skógafoss VE 236. Formaður á honum var þá Jónas Sigurðsson í Skuld. Hjá þeim á Skógafossi var svo ástatt þessa nótt, að ekki lifði á neinu ljóskeri ofanþilja eða í stýrishúsi (áttavitaljósi), nema einni togbaujulukt uppi á stýrishúsi, er sýndi hvítt ljós allt um kring. Á Hansínu lifðu hliðarljós og toppljós, en afturljós höfðum við ekki, því þar var notast við ,,hænsna“lukt, en í þetta sinn tókum við hana og settum inn í toppluktina (er var mjög stór) í stað olíulampans, er oft vildi slokkna á, þegar báturinn hjó.
Báðum varð okkur Jónasi líkt hugsað á þeirri stundu, er við þekktum hvors annars bát: Að reyna að halda okkur saman, í því fælist öryggi og myndi að einhverju leyti stytta okkur tímann. Því „huggun er manni mönnum að“. En þessi ofveðursnótt reyndist okkur báðum mjög erfið og löng, en ógleymanleg. Báðir urðum við að standa alla nóttina við stýrið, með alla glugga og hurðir opnar á stýrishúsunum og stara út í myrkrið, snjóhríðina og rokið, því við urðum varir við báta, sem ekki höfðu náð landi og voru þarna á ferð. Varð því að reyna að hafa ítrustu aðgætni á öllu, og svo að verja okkar báta fyrir samanstuði.
Það mun hafa verið kl. 6 til 7 um morguninn, sem veðrinu slotaði, en snjókoman og myrkrið hélzt áfram og nú fórum við út af strikinu, eins og mætti orða það. Því eftir að lygndi var ekkert til að átta sig á, og ekki hugsun að leita lands, fyrr en birti af degi. Á meðan rokið hélzt, ,,stímuðum“ við upp í veðrið, þar til rokhviðurnar urðu harðari og strjálli og sjórinn sléttari og reiknuðum þá með að vera vestan eða inn af Smáeyjum, og mun það hafa verið rétt áætlað.
Sunnudagsmorguninn 12. febrúar, strax og birti af degi, fóru fyrstu útilegubátarnir að koma að (inn í höfnina), þeir sem lágu undir Eiðinu og Hamrinum, og þegar leið á morguninn vantaði ekki nema þrjá báta, sem ekkert spurðist af, þá Skógafoss, Sleipni og Hansínu.
Björgunarskipið Þór og tveir íslenzkir togarar, sem voru hér við Eyjar, „Surprise“ frá Hafnarfirði, nafninu á hinum hef ég gleymt, fóru um morguninn strax og fært þótti að leita að bátunum. Klnkkan mun hafa verið 10 um morguninn, þegar annar þessara togara fór hjá okkur Skógafosi á NV-leið. var þá enn snjódrífa hjá okkur. Þá vorum við farnir að leita lands og stýrðum SSA, og reyndist það strik rétt tekið, því þegar upp stytti, höfðum við stefnu á Eiðið. Höfum við því verið komnir inn og norður af Þrídröngum.
Nöfn þeirra báta, sem lágu úti, og formannanna, er þeim stýrðu, fara hér á eftir; þó eru tveir gleymdir af þeim.
| 1. | Bliki VE 143 | Formaður | Sigurður Ingimundarson, Skjaldbreið. |
| 2. | Enok VE 248 | -- | Sigurður Bjarnason (bróðir Sighvatar). |
| 3. | Emma VE 219 | -- | Eiríkur Ásbjörnsson, Urðarvegi 41. |
| 4. | Gulla VE 267 | -- | Benóný Friðriksson, Gröf. |
| 5. | Glaður VE 270 | -- | Sigurður Þorsteinsson, Nýjabæ. |
| 6. | Geir goði VE 10 | -- | Guðjón Jónsson, Heiði. |
| 7. | Hansína VE 200 | -- | Evjólfur Gíslason, Búastöðum. |
| 8. | Ísleifur VE 63 | -- | Ársæll Sveinsson, Fögrubrekku. |
| 9. | Sigríður VE 240 | -- | Eiður Jónsson. |
| 10. | Sísí VE 65 | -- | Guðmundur Vigfússon, Holti. |
| 11. | Stakkárfoss VE 245 | -- | Finnbogi Halldórsson frá Siglufirði. |
| 12. | Sleipnir VE 280 | -- | Sveinn Jónsson, Landamótum. |
| 13. | Kristbjörg VE 70 | -- | Grímur Gíslason, Felli. |
| 14. | Ófeigur VE 217 | -- | Jón Ólafsson, Hólmi. |
| 15. | Rapp VE 14 | -- | Sigurður Bjarnason, Svanhól. |
| 16. | Skógafoss VE 236 | -- | Jónas Sigurðsson, Skuld. |
| 17. | Pipp VE l | -- | Magnús Jónsson, Sólvangi. |
Á landleiðinni stoppaði vélin í Skógafossi og urðum við að hafa hann í eftirdragi á annan klukkutíma, og tafði það svo fyrir okkur, að ekki komum við inn á höfnina fyrr en klukkan 1,20 eftir hádegi, og voru þá þar með allir bátarnir komnir heilir í höfn úr þessari útilegu.
Síðasti báturinn, sem kom inn í höfnina á laugardagskvöldinu, var Lundi VE 141 og formaður sá sami á honum og nú, Þorgeir Jóelsson, en þá var Lundinn tvístefnungur og ekki nema um 14 lestir að stærð, og þegar þeir voru á miðri Víkinni, bar svo til, að öll ljós slokknuðu í bænum og einnig á hafnargarðsvitanum, því hann var þá tengdur við bæjarkerfið. En allt fór samt vel og inn komust þeir, en svo var snjókoman og myrkrið mikið þessa nótt, að þeir menn, sem stóðu vestan undir „Austurbúðar“-lifrarbræðsluhúsinu að hyggja eftir bátum, sem komu að, sáu ekki, er Lundinn kom inn Leiðina, og loguðu þó bæði siglingaljósin hjá honum (,,landternurnar“).