Blik 1969/Endurminningar V. hluti
Leiðin rudd. Vertíðina 1898 notuðu öll skip í Eyjum línu. Beitan var gota og ljósabeita. Sumir skáru í vanþekkingu sinni alla krókana af línunni til þess að geta greitt hana.
Næstu vertíð, 1898, voru öll skip, sem hér gengu þá á vetrarvertíðinni, útbúin með lóð. Á hverju bjóði voru 200 krókar og milli tauma 2—2½ alin (126—157 sm).
Átt-æringar réru með 8 bjóð og minni bátar svo minna að tiltölu. Beitan var jafnan þorsk- og ýsuhrogn, ef þau voru til, og svo ljósabeita með.
Bezta ljósabeitan þótti lúða og steinbítur.
Fyrst í stað voru margir lengi að beita, t.d. gamlir menn, og það bar við, að við hinir yngri, sem vorum orðnir vanir lóðinni, gerðum okkur gaman að sumum körlunum.
Ýmsar sagnir gengu um „samskipti“ sumra karlanna við línuna. — Tveir, sem beittu saman, höfðu fengið flækju. Þá stóðu þeir ráðalausir, þar til þeir sáu það ráðlegast að skera alla krókana af flækjunni.
Eitt sinn sá ég þrjá vera að beita sama bjóðið úr stokk. Einn tók krókana úr trénu, annar krækti beitunni á önglana og sá þriðji lagði þá niður í bjóðið. Dýr mundi hún þykja slík beitning í dagvinnu, hvað þá í næturvinnu!
Vertíðina 1898 var þó ekki einvörðungu notuð lóð. Svo var það einnig næstu vertíðir. Þessa vertíð (1898) hóf ég róðra 22. febr. Þá byrjaði ég með línuna og hélt því áfram, þangað til loðnan kom um miðjan marz. Þá tókum við handfærin um tíma.
Framan af vertíðinni var tregur fiskur á lóðina og þar af leiðandi lítið um hrogn til beitu.
Svona reyndist þetta næstu vertíðir, að fiskur var tregur á lóð, þangað til kom fram í apríl. Og eftir að loðnan tók að ganga, þýddi sjaldan að nota lóðina. Þetta mun þó hafa stafað af því fyrst og fremst, hversu einhæf beitan var. Hér vantaði síld, sérstaklega fyrri hluta vertíðar. Þó fiskaðist stundum mjög vel „Undir Sandi“ og á Álnum á lóðina, eftir að loðna kom, en alltaf aflaðist þá meira af ýsu en þorksi.
Fyrstu vertíðarnar eftir að lóð varð hér aðalveiðarfærið, var helzta veiðisvæðið frá heimamiðum austur að Dýpri-Mannklakk og Ledd, sunnan við Rófu og allt austur að Sandahrauni.
Þegar fram í sótti og bátum fór fjölgandi, fór sjósókn vaxandi, — ekki sízt eftir að bátar með færeyska laginu voru almennt notaðir. Þá tóku menn að sækja suður að Súlnaskersklakk. Hann var um tíma mjög ásótt fiskimið línubáta.
Róið á julum. Sigið í björg. Aflað heyja á túnum og í úteyjum. Þannig um aldir.
Áður en lóðin varð aðalveiðarfærið, stunduðu menn hér líka fiskveiðar á sumrum —sérstaklega þó að vorinu og fyrrihluta sumarsins. Þá réru menn á hinum svonefndu smáferjum eða „julum.“ Aðallega var róið á heimamiðin, svo sem Mannklakk, Réttarklakk, Flókamið, Holu, Bessa,
Þórarinshraun, Bót, Klakka, Ledd og Rófu.
Í júlí og til ágústloka var lítið stundaður sjór, því að á þeim tíma sumarsins voru flestir ungir menn við fuglaveiðar, og þeir eldri við slátt og aðra vinnu í landi.
Einstök sumur kom hér mikill fiskur, svo sem sumarið 1880. Þá hafði verið mjög mikill fiskur bæði „suður í sjó“ hér um Flóann og víða, en þá máttu fáir vera að því að sinna fiskveiðum nema í hjáverkum, því að það sumar var hin svonefnda
Nýjabúð byggð, þ.e. Austurbúðarhúsið austur við Skansinn. Þar voru margir í vinnu. Sumarið 1892 gekk líka mikill fiskur á heimamið, þá fékk ég 400 fiska í hlut af þorski frá júlíbyrjun til ágústloka. Mestur hluti þess afla veiddist vestur á Sviðum og á öðrum fiskimiðum í „suðursjónum.“
Bátar þeir, sem róið var á utan vertíðar, voru bæði litlir og að ýmsu leyti lélegir. Þeir gengu illa, sérstaklega í mótvindi. Eitt sinn vorum við á slíkum báti í 6 tíma að berja heim af Ledd.
Á vorin blésu hér oft austanvindar og jafnvel vikum saman með litlum hvíldum. En á þessum litlu bátum þýddi ekki að fara á sjó nema í góðu veðri. Menn stunduðu þó þessa vorróðra, þegar tök voru á, og það jafnvel hvernig sem gekk, því að lítið var annað að starfa um þann tíma árs og „lítið dró vesalan“. Það sem fékkst, var þá fundinn peningur og eilítil viðbót við innleggið frá vertíðinni.
Oft fiskaðist allmikið af öðrum fiski en þorski og löngu á vorin. Sérstaklega var það lúðan, sem menn oftast höfðu meira en nóg af til matar, enda var það þá og lengi síðar siður hér, að Eyjabúar gáfu hver öðrum í soðið, eftir því sem á stóð fyrir hverjum og einum í það og það skiptið.
Meðan handfærin voru einvörðungu stunduð á vertíðum, var stundum hætt við vertíðarskipin 20.—30. apríl sökum aflatregðu. Fóru menn þá að róa sumarbátum, svo framt að nokkur aflavon var.
Eftir að lóðin var tekin upp almennt, fóru menn fljótlega að nota hana á vorin og svo yfirleitt á öllum tímum ársins.
Í fyrstu áttu fáir nothœfa báta til þess að stunda á með lóð. Þar stóð ég hinsvegar strax vel að vígi, því að ég hafði ráð á hinum bezta bát, nefnilega „Hannibal“, sem áður er sagt frá, enda var hann notaður á vorin og sumrin, þar til vélbátarnir tóku við af opnu skipunum.
Það var því fljótlega hætt við hin svokölluðu „smájul“. Nú fóru Eyjabúar einnig að panta sér báta frá Færeyjum. Um árabil komu fleiri og færri bátar þaðan með hverri ferð dönsku millilandaskipanna. Að síðustu var kominn hingað mesti fjöldi af færeyskum sumarbátum.
Eftir að Eyjabúar hófu fiskveiðar með lóð, voru margar vertíðir hér mjög arðvænlegar. Margar sögur eru til um það, hvað menn lögðu þá mikið erfiði og miklar vökur á sig. Og það fór þá eins með vorvertíðarnar eins og vetrarvertíðarnar, að frádráttur frá afla var mjög lítill.
Á vorin notuðu menn gamla lóð frá vetrarvertíðinni. Vorlóðin, ef ég mætti nefna hana svo, var mjög stutt, aðeins 400—600 önglar, og beitan var eingöngu ljósabeita, helzt ýsa, sem veiddist venjulega samhliða löngunni. Voraflinn var mestmegnis langa. Af henni fóru í skippundið (160kg) 50-60.
Bezta fiskisvæðið var Þríhamradýpið suður af Klökkum, — og svo svæðið frá Djúpamiði suður að Þórarinshrauni.
Þegar fram í sótti, tóku menn að sækja lengra á vorbátunum, t.d. austur á Rófu og Dýpri-Mannklakk, út á Ledd og suður að Súlnaskersklakk.
Ísfélag Vestmannaeyja ryður brautina. Það byggir frosthús 1902.
Mikill bagi var það löngum við útgerðina og dró úr afla, að ekkert
íshús var í byggðarlaginu fyrr en 1902, að Ísfélag Vestmannaeyja var stofnað og byggði íshús að norskri fyrirmynd það ár.
Þar sem ekkert íshús var til, skemmdist beitan fljótlega, þegar frátök gerði. Langan virtist bæði lyktar- og bragðnæm; hún aflaðist ekki nema á nýja beitu. Íshússkorturinn olli oft vandræðum, og menn urðu af þeim sökum að róa með handfæri á grunnmið eða sarga þar með línu beitta maðki og skelfiski. Stundum kom það fyrir, að ekki tókst að ná í beitu fyrir lönguna.
Snjókofar útgerðarmanna sönnuðu nauðsyn þess að byggja íshús í Eyjum. Ísinn sóttur á Vilpu eða Daltjörnina. Annars safnað snjó.
Það var árið 1900, að við tókum okkur saman fjórir og létum útbúa okkur allstóran frystikassa. Jafnframt byggðum við okkur ískjallara, þar sem vörugeymsluhús Brynj. Sigfússonar kaupmanns stendur nú. (Sjá Blik 1967, bls. 47).
Eftir að vélbátarnir komu til sögunnar, áttu flestar útgerðir slíka kjallara. Þeir voru venjulega kallaðir snjókofar.
Fyrstu tvö árin, sem við áttum ískjallarann, tókum við ís á Vilpu. Þriðja árið lagði Vilpu aldrei fyrir hátíðar. Þá söfnuðum við snjó í
ískjallarann okkar, og þótti okkur betra að eiga við hann en ísinn. Annað vorið, sem við áttum ískjallarann, seldum við töluvert af ís í fiskiskútu, sem stundaði veiðar hér við Eyjar það vor (1901).
Í ískjallaranum geymdum við beitur okkar í næsta róður eða róðra, og stundum gátum við geymt beitu fyrir aðra líka.
Hann hafði kynnzt þeim netaveiðum austur í Mjóafirði. Mesti sólarhringsafli 12 síldir.
Eftir að við byggðum ískjallarann, gerðum við fyrstu tilraun með
síldarnet, því að þarna var von til að geta geymt nokkurt síldarmagn.
Gísli kaupmaður Stefánsson pantaði síldarnetin fyrir okkur, þ.e.a.s. slöngurnar. Þær fékk hann ólitaðar frá Englandi. Barkalitur og korkur í flár fylgdi slöngunum og efni í þinla eða teina.
Þetta voru tvær langar slöngur. Við bútuðum hvora þeirra í 4 hluta og fengum þannig 8 net úr þeim báðum. Netið var fellt 13 faðmar (26 metrar) á lengd og 2½ á dýpt.
Hugmynd okkar var að hafa þetta lagnet, eins og þá tíðkaðist á Austfjörðum. Þess vegna vildum við ekki hafa netin dýpri.
Þegar við vorum búnir að lita netin, fella þau og ganga frá þeim að öðru leyti, lögðum við nokkur þeirra og létum þau liggja um viku tíma út frá klöppunum sunnan við Víkina. Mesti sólarhringsafli var 12 síldar.
Um haustið fékk Jón Ingimundsson í Mandal netin lánuð og lét reka með þau á enskum síldarbáti, sem hér var þá. Hann lét reka á Flóanum austur af Urðunum. Hann veiddi talsverða síld, en veður spilltist, svo að veiði þessi varð endaslepp.
Samtök um síldveiðar. Full net.
Hver síld boðin á einn eyri. Engin sala.
Eftir það reyndi enginn með netin fyrr en árið eftir. Þá tókum við okkur saman fjórir, Gísli Lárusson í Stakkagerði, Jón í Mandal, Stefán Gíslason í Hlíðarhúsi og ég, og fórum með netin á Hannibal suður á Stakkabót. Þetta var 26. ágúst, og netin voru fimm. Ætlunin var að láta reka með netin. Þegar við höfðum gefið út tógið og bundið það fast í bátnum, þyngdi svo á bólunum, að auðséð var að netin voru orðin full af síld. Svo reyndist þetta líka. Báturinn gerði ekki betur en bera aflann. Við buðum síldina til kaups á einn eyri stykkið. Þegar sú verzlun tókst ekki, gáfum við hverjum sem hafa vildi hálfa fötu af síld. Samt fór lítið af síldinni. Megin hluta hennar létum við salta.
Um leið og vélbátarnir komu, fengu einstaka bátsfélög sér síldarnet og öfluðu stundum vel í þau.
Þegar í ljós kom, að aflaföng fóru stórum vaxandi með almennri notkun lóðarinnar, og Eyjabúum í heild varð það ljóst, að skipaeigendur græddu á útgerðinni, fór róðrarskipum hér fjölgandi. Mest voru það þá færeyskir róðrarbátar. Bátar með því lagi voru þá einnig brátt smíðaðir hér og reyndar öll vertíðarskip með því lagi. Þau voru flest tí-róin og með „kutter“-siglingu.
Vertíðirnar 1905 og 1906 var ég með skip með færeysku lagi, því að mér þótti gamli áttæringurinn Ingólfur svo mannfrekur og erfiður á móti bátunum eða skipunum með færeyska laginu. Við vorum 14 á þessar tvær vertíðir.
Reynsla mín og margra annarra var ágæt af skipunum eða bátunum með færeyska laginu, en þeir voru hér fá ár í notkun, því að vélbátarnir útrýmdu þeim fljótt.
Þetta er mjög óvenjuleg mynd frá Vestmannaeyjum að vera.
Myndin er tekin vestur Urðaveg 3. maí 1947.
Útigangshrossin í Eyjum ná naumast til jarðar fyrir snjó.