„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 2007/Nýsköpunartogarar Vestmannaeyinga“: Munur á milli breytinga

'''Gæfudísirnar setja í brýnnar'''<br>

Ísfiskmarkaðir Breta voru óðum að fyllast og verð tók að falla. Samningur stjórnvalda um sölu á ísfiski til hemámssvæða Breta og Bandamanna vorið 1948 var því kærkomin búbót. Bæjarstjórn var enn hæfilega bjartsýn og í júnímánuði 1948 samþykkti hún að fela útgerðarstjórn að sækja um tvo togara í viðbót af þeim sem ríkisstjórn ætli að láta byggja á næstunni. ''Víðir'' varar menn við að „flana beint af augum að órannsökuðu máli.“ Nauðsynlegt sé að byggja á fenginni reynslu, því ekki láni bankarnir endalaust í taprekstur. Rekstrarreikningar Bæjarútgerðarinnar vegna ársins 1947 lágu ekki enn fyrir og því erfitt að gera sér grein fyrir raunverulegri afkomu hennar.<br>  

Þegar bæjarblöðunum er flett má þó sjá að róðurinn var frá upphafi verulega erfiður. Stjórnun Bæjarútgerðarinnar er gagnrýnd í ''Víði'' í janúar 1949, lausaskuldir séu miklar og slóðaskapur. Á sama tíma féll verð á lýsi sem verið hafði góð búbót og erfiðara varð um sölur.  Í marsmánuði telur Víðir að rekstrarerfiðleikana megi fyrst og fremst rekja til þess hversu seint fáist glöggar upplýsingar um afkomu á hverjum tíma. Sennilega hafi einnig verið keypt óþarflega mikið til skipanna, sérstaklega veiðarfæri, ekki gætt hagsýni við rekstur þeirra og framkvæmdastjórn sé losaraleg. Bæjarbúar verði að gera sér ljóst að þeir verði sjálfir að greiða afborganir af skipunum og halla ef hann verður. Páll Þorbjörnsson sagði upp starfi sínu sem framkvæmdastjóri í marsmánuði 1949 og við tók [[Guðlaugur Stefánsson (Gerði)|Guðlaugur Stefánsson]].<br>

''Víðir'' segir frá því í marsmánuði 1949 að nefnd sú sem send var til Reykjavíkur til að útvega rekstrarfé sé nú komin til baka með loforð Útvegsbankans um 450 þúsund króna lán til þriggja ára. Í aprílmánuði birtist í ''Eyjablaðinu'' áskorun útgerðarstjóra til bæjarbúa um hjálp við að koma í veg fyrir að togarinn verði seldur. Bæjarstjórn hafði tekið 250 þús. kr. skuldabréfalán til greiðslu skuldar útgerðarinnar við stofnlánadeild og leitaði nú til bæjarbúa um kaup á þeim. 1. maí segir á baksíðu sama blaðs að sala skuldabréfa gangi vel, 2/5 hlutar séu nú seldir.<br>   

''Viðir'' fjallar um mikilvægi togaranna í forystugrein í júní 1949. Komið sé í ljós að enginn beinn hagnaður sé af togurunum heldur þvert á móti. Mikilvægi útgerðarinnar sé samt ótvírætt fyrir fjölda einstaklinga og bæinn sem heild. Um 100 manns hafi atvinnu af togurunum á sjó og í landi og segja megi að um 7. hver maður í bænum hafi lifibrauð af þeim. Auk vinnulauna og gjalda til hafnarinnar, kosts, íssölu, smiðjuvinnu og slipps, séu síðan óbein áhrif til verslunar, iðnaðarmanna og verkamanna ásamt útsvörum sem renni í bæjarsjóð. Árlegar brúttótekjur, skipanna beggja, séu um fjórðungur af heildarandvirði ársframleiðslunnar hér. Gera verði þó þær kröfur að skipin séu rekin án halla, a.m.k. meðan þau séu með aflahæstu skipunum.<br>

'''Það kostar klofið að ríða röftunum'''<br>

Ísfiskmarkaðir í Betlandi og Þýskalandi voru orðnir yfirfullir 1950 og fyrir kom að heilu farmarnir færu í bræðslu í Þýskalandi. Verulega tók að syrta í álinn hjá togaraútgerðum landsmanna. Ráðstafanir ríkisstjórnarinnar að fella gengið um 42,6% í marsmánuði sem áttu m.a. að bæta hag útgerðanna, virtust ekki skila sér nema að litlu leyti.  ''Víðir'' fjallar í maímánuði 1950 um kaup þjóðarinnar á nýsköpunartogurunum og telur að til þessa tímabils verði lengi vitnað sem mesta framfaratímabils til þessa. Núverandi erfiðleikar muni líða hjá. Ef fénu hefði ekki verið varið í varanlega hluti hefði það auðveldlega orðið eyðslunni að bráð: „það væri mikið að éta vínarbrauð og þamba öl fyrir 100 milljónir árlega í viðbót við það sem gert er.“  ''Brautin'' segir frá því í ágústmánuði að togurunum hafi verið bjargað frá uppboði í það sinnið. Í byrjun nóvember komust Eyjatogararnir ekki á veiðar vegna rekstrarfjárskorts og ''Brautin'' segir bankann ekki vilja lána meira nema að annað eða bæði skipin verði seld.<br>

Samdrátturinn á ísfiskmörkuðum kallaði á breyttar vinnsluaðferðir og fóru margir togaranna á saltfiskveiðar, sem voru mannfrekari og sköpuðu einnig meiri vinnu í landi. Hlutur togaranna í fiskvinnslunni innanlands jókst og aukin sókn varð á fjarlæg mið í norðri, s.s. við Grænland, Svalbarða, Bjarnarey og í Hvítahafi.    Reynt var að finna nýjar eða breyttar rekstrarleiðir og í ágúst 1952 fjallar Eyjablaðið um tillögu Fylkis nokkru fyrr um að nýta togarana til skemmtiferða. Blaðið telur litla atvinnubót í því og segir:„ [...] tæplega ætlast Fylkir til þess að skemmtiferðafólkið verði lagt hér á land til flökunar.“ Í ársbyrjun 1953 ákveður útgerðarstjórn að breyta nafni Bjarnareyjar VE í Vilborgu Herjólfsdóttur ef vera mætti að það gamla gæfunafn gæti snúið lukkunni skipinu í hag.  Nokkuð hafði verið um óhöpp og einnig hafði fiskur reynst skemmdur nokkrum sinnum við komuna til Þýskalands sem fór afleitlega í kaupendur.<br>  

Bæjarstjórnarfundur 9. okt. 1952 taldi það orðið bæjarsjóði gjörsamlega um megn að standa í stórfelldum taprekstri togaranna og samþykkti að leita eftir sölu annars eða beggja togaranna innanbæjar eða úr bænum ella.  [[Guðlaugur Gíslason]], fulltrúi Sjálfstæðismanna í bæjarstjóm og einn flytjenda tillögunnar, segir í endurminningum sínum frá fundi þessum sem stóð frá því klukkan tvö síðdegis til klukkan sex um morguninn. Deilur voru harðar og töldu flytjendur að tapreksturinn stæði uppbyggingu bæjarfélagsins fyrir þrifum. Í áhöfnum togaranna væru nú aðeins fimm af 64 heimamenn og því rynni lítið af útsvörunum í bæjarkassann. Skömmu síðar segir í ''Framsóknarblaðinu'' að borist hafi kauptilboð upp á fimm milljónir í hvorn togara frá frystihúsunum í Eyjum, Vinnslustöðinni, Ísfélaginu, Hraðfrystistöðinni og Fiskiðjunni. Bæjarstjórn ákvað að hafna tilboðinu og koma með gagntilboð upp á 11,2 miljónir fyrir bæði skipin. Kosin var þriggja manna togarasölunefnd til að koma tilboðunum á framfæri. Vinnslustöðin hafnaði að lokum aðild að kaupunum og samningaumleitanir strönduðu í janúarbyrjun 1953.<br>  

Hófst nú lokakafli Bæjarútgerðarinnar. ''Eyjablaðið'' segir frá því í september 1953 að samkvæmt lauslegu uppgjöri séu skuldir útgerðarinnar 15,6 milljónir. Alyktað hafi verið á bæjarstjórnarfundi 21. ágúst að togararnir væru ekki til sölu enda hafi „þetta sölubrölt“ stórlega skaðað rekstur togaranna. Nýr meirihluta bæjarstjórnar virðist eingöngu hafa eitt stefnumál „SÖLU ATVINNUTÆKJA ÚR BÆNUM.“ Blaðið talar um „samsæri gegn þessum mikilvæga atvinnurekstri,“ búið sé að ákveða að selja skipin burt úr bænum án þess að spyrja eigendur álits eða hirða um að fá sæmilegt verð fyrir þá. „Það kostar klof að ríða röftum.“ <br>

Á bæjarstjórnarfundi 23. september 1953 var tekið fyrir tilboð Hafnarfjarðarkaupstaðar í Elliðaey. Fulltrúar sósíalista lögðu fram tillögu um að heimamönnum yrði gefinn kostur á að ganga inn í kaupin. Fulltrúi Alþýðuflokks lýsti sig hlyntan sölu á öðrum eða báðum togurunum, því þó að skipin hafi skapað allmikla vinnu, þá sé sú vinna of dýru verði keypt fyrir þær „milljónafúlgur“ sem runnið hafi til rekstursins. Í lok september segir ''Eyjablaðið'' síðan frá því að gengið hafi verið frá sölu Elliðaeyjar úr bænum fyrir smánarverð og verið sé að undirbúa sölu Vilborgar.<br>

'''Niðurstöður'''<br>

Vestmannaeyingar létu reynslu sína af bæjarútgerð duga og einbeittu sér að rekstri smærri skipa. Fyrsti skuttogarinn kom ekki til Eyja fyrr en í janúar 1973 og var hann í eigu einkaaðila. Óskir bæjarstjórans, sem tók svo stoltur á móti nýsköpunartogurum bæjarins, um að togararnir yrðu jafnmargir eyjunum, hafa ekki enn ræst. Vestmannaeyjarnar eru nú reyndar taldar 16 en togarar skráðir á fyrirtæki og einstaklinga í Eyjum voru níu í ársbyrjun 2006.<br>

<div style="text-align: right; direction: ltr; margin-left: 1em;">'''[[Helga Hallbergsdóttir]]'''</div><br>