„Blik 1980/Danskir brautryðjendur í Vestmannaeyjum“: Munur á milli breytinga

Á öðrum stað hér í ritinu birti ég ágrip af sögu ræktunar og landbúnaðar í Vestmannaeyjum. Ekki get ég með góðri samvizku birt þá grein án þess að minnast merks og mikilvægs brautryðjendastarfs, sem mæt dönsk hjón inntu af höndum í kauptúninu á Heimaey á þriðja fjórðungi s.l. aldar. Þáttur þeirra í ræktunarmálum Eyjafólks má ekki gleymast.<br>

Sumarið 1837 kom til Vestmannaeyja dönsk skúta af minni stærðinni. Hún kom hlaðin vörum til [[Godthaabverzlun|Godthaabsverzlunarinnar]], sem þá hafði verið starfrækt þar í kauptúninu 5-6 s.l. ár.<br>

Skipstjórinn á dönsku skútunni og eigandi hennar hét [[Morten Ericsen]], 27 ára að aldri, harðsækinn dugnaðarmaður. Eiginkona hans kom einnig á skútunni með honum. Hún var þrem árum eldri. Þessi dönsku hjón þekktu ættmenni P.C. Knudtzons kaupmanns, sem átti Godthaabsverzlun í Vestmannaeyjum að 3/4, og þannig varð það að samningi, að þau sigldu skútu sinni til Vestmannaeyja með vörufarm. Síðan var það bundið fastmælum, að Ericsen skipstjóri og þau hjón settust að í Eyjum, og þar stundaði hann hákarlaveiðar fyrir Godthaabsverzlunina. Hákarlalýsi var þá mjög eftirsótt vara á erlendum markaði. Godthaabsverzlunin í Eyjum stóð höllum fæti um það að afla þessarar framleiðslu til útflutnings, þó að mikið veiddist þá af hákarli á Eyjamiðum. Þorri heimilisfeðra í byggðarlaginu skuldaði [[Garðurinn|Garðsverzluninni]], [[Austurbúðin]]ni, á vörureikningum sínum og voru skuldbundnir að selja henni afurðir sínar af þeim sökum fyrir verð, sem einokunarkaupmaðurinn sjálfur afréð. Þetta gilti einnig um „landmenn“, sjósóknara úr sveitum sunnan lands, sem lágu við í Eyjum á vertíðum.

Þegar til Eyja kom, settust þau að í íbúðarhúsi Godthaabsverzlunarinnar. Brátt hóf svo „Skippar“ Ericsen hákarlaveiðarnar.<br>

Um haustið eða veturinn afréðu dönsku hjónin að byggja sér íbúðarhús í kauptúninu. Að þeirri byggingu var unnið næsta sumar,  sumarið 1838. Hússtæðið höfðu þau valið í miðju kauptúninu kippkorn sunnan við Hafnarvoginn.<br>

Og árin liðu í [[Frydendal]] i velgengni og glaðværð. „Skipper“ Morten Ericsen sótti sjóinn á skútunni sinni og aflaði vel. Lifrina seldi hann ávallt kaupmanninum í Godthaabsverzlun.<br>

Árið 1838 ól frúin manni sínum son, sem þau létu heita [[Morten Frederik Ericsen]]. Um það bil tveim árum áður en frúin giftist Ericsen, hafði Fröken Ane Johanne eignazt dóttur með landa sínum úti í henni Danmörku.<br>

Í maímánuði 1847 sigldi „Skipper“ Ericsen skútu sinni á hin fengsælu hákarlamið Vestmannaeyinga, líklega á austurmiðin. Ofviðri skall á. Skútan og skipshöfnin hurfu að fullu og öllu. Mad. Ane Johanne Ericsen var orðin ekkja. Drengurinn litli hann Morten Frederik, hafði misst föður sinn og Johanne Caroline Rasmusen góðan stjúpföður.<br>

Ekkjan Mad. Ericsen afréð fljótlega að flytja ekki burt úr kauptúninu á Heimaey, þar sem hún hafði fest yndi á undanförnum 10 árum, þrátt fyrir þetta andstreymi, þessa mæðu og sorg. Hún hugði brátt til atvinnurekstrar í Frydendal. Á uppvaxtarárum sínum í Danmörku hafði hún unnið í veitingahúsi og var þess vegna ekki ókunnug rekstri þeirra eins og þau gerðust þar ytra. Það var einnig sameiginlegt álit ýmissa danskra broddborgara í Eyjum, að verkefni myndi nægilegt handa smáveitingastað í kauptúninu, ekki sízt á vertíðum, þegar margir aðkomumenn, t.d. „landmenn“, komu til Eyja úr byggðum Suðurlandsins og lágu þar við á vertíðum, og stunduðu sjósókn fram á vorið ár hvert. Margir þeirra bjuggu þar í lélegum húsakynnum við slæma aðbúð og myndu gjarnan eyða tíma sínum í landlegum á veitingastað við glaðværð, gáska og góðar veitingar, vinahót og vímugjafa. Auðvitað varð nokkur vínsala að vera þar með í leiknum.<br>

Mad. Roed lézt 23. nóvember 1878, þá 68 ára að aldri. Banamein hennar var „innvortisveiki“, eins og segir í gildum heimildum.<br>

Að frúnni látinni seldi C. W. Roed veitingamaður [[Jóhann J. Johnsen|Jóhanni Jörgen Johnsen]] frá [[Vilborgarstaðir|Vilborgarstöðum]] Frydendalinn. Eftir það dvaldist hann þar um sinn á heimili J.J.J., sem hélt áfram veitingarekstrinumum um árabil, og var þar veitingaþjónn.<br>

Carl W. Roed, veitingaþjónn, beykir og brautryðjandi í kartöflurækt Eyjamanna, lézt 29. desember 1896 og þá 74 ára að aldri. Hann var fæddur í Danmörku árið 1822.<br>

Árið 1893 eða þrem árum áður en Carl W. Roed, fyrrverandi veitingamaður og beykir, lézt, skrifaði [[Sigurður Sigurfinnsson|Sigurður bóndi Sigurfinnsson]], síðar hreppsstjóri í Eyjum, fréttir frá byggðarlagi sínu í blaðið Fjallkonuna í Reykjavík. Þar segir hann um C. W. Roed:<br>

„Nú reikar Roed með sinn vonarvöl hér daglega um göturnar sem þurfamaður, öllum ástvinum horfinn, lotinn af elli og beygður af margvíslegu andstreymi lífsins. En það er þessi fallegi, síglaði, gamli maður með úlfhvítt höfuð af hærum, sem Vestmannaeyingar eiga mikið að þakka hvað garðræktina snertir.<br>

Meðan Roed var hér húsráðandi með konu sinni, var hús þeirra hjóna sannkölluð hjálparhella allra sjóhraktra manna, er hingað komu eða hjúkrunar þurftu með. Hjá þeim var bæði hjúkrunar- og veitingahús, en ekki eingöngu brennivínskompa eða hælislaus bjórhöll.“<br>

(Heimildir: Kirkjubækur Landakirkju, [[Saga Vestmannaeyja]] e. [[Sigfús Marius Johnsen|S.M.J.]], Blaðið Fjallkonan o.fl.)

{{Blik}}