Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1970/ Róa sjómenn

JÓHANNES HELGI

Róa sjómenn

Skemmtileg tilbreytni og áminning til annarra landsmanna um, að hér í Vestmannaeyjum snúist lífið um fleira en þorsk og loðnu, er, að hér í bæ eru búsettir ungir og vaxandi rithöfundar. Við kynnum að þessu sinni Jóhannes Helga skáld og rithófund, sem hefur verið búsettur hér í Vestmannaeyjum undanfarin 3 ár.
Jóhannes Helgi er rithöfundur, sem ekki er nein lognmolla yfir, og er hann einn af umdeildum ungum skáldum þjóðarinnar. Jóhannes þykir djarfur í skrifum; er stundum mjög róttækur og allt að byltingarkenndur. Jóhannes fæddist í Reykjavík 5. september 1926 og stundaði nám í Loftskeytaskólanum og Samvinnuskólanum. Hann stundaði sjómennsku um skeið, og gætti sterkra áhrifa frá veru hans á sjónum í fyrstu bókum hans. Segir hann enda í formála fyrstu bókar sinnar, að hið stríðandi og ysmikla líf á sjónum hafi tekið að sækja að sér og hafi krafist úrvinnslu og forms. Stóðst hann loks ekki mátið og lagði út á rithöfundarbrautina.
í fyrstu bók Jóhannesar Helga, smásagnasafninu Allra veðra von, sem kom út árið 1957, er meiri hhni frásagna af sjómennsku, þar á meðal sagan Róa sjómenn, sem hér birtist og vakti verðskuldaða athygli. Hefur þessi smásaga birzt t smásagnasöfnum erlendum, þar sem valdar voru beztu smásögur hvers lands.
Árið eftir gaf Jóhannes út Horft á hjarnið. Með störfum sinum sem þingfréttaritari, er hann gegndi i 10 ár skrifaði hann 2 minningabækur, Hin hvílu segl, sem eru endurminningar vestfirzks sjómanns með ívafi skáldlegra tilþrifa skrásetjarans, og í húsi málarans, endurminningar Jóns Engilberts listmálara. Báðar þessar bækur vöktu athygli. Árið 1965 kom út skáldsagan Svört messa, ádeilu- og ástarsaga: vakti bókin talsverðan úlfaþyt og deilur.
Fyrir síðustu jól kom svo skáldsagan Hringekjan, sem er svonefnt framúrstefnu skáldverk, og fer skáldið þar litt troðnar brautir og glímir við form og framtíð bókmenntanna.
Við óskum skáldinu heilla og brautargengis á skáldfáki sínum.

Ritstj.

Jóhannes Helgi.

ViÐ LITLU þorpsbryggjuna liggur reknetabáturinn Bryndís tilbúinn í róður, og uppi á bryggjuhausnum stendur unglingspiltur á sextánda aldursári hjá nýjum sjópoka og horfir hnarreistux til lítils rauðmálaðs húss uppi á höfðan-um. Nei - auðvitað ekki! Móðir hans, Kristrún á Höfða, sást ekki í glugganum; það var engin hætta á að hún flíkaði tilfinningum sínum, konan sú. Það var þó varla til of mikils mælzt, að hún hefði staðið þarna og veifað honum í kveðjuskyni, þar sem þetta var nú fyrsta sjóferðin hans. Andlit móður hans, kalt, steinrunnið andlit, flöktir eitt andartak fyrir hugskotssjónum drengsins. Nei, það var tilgangslaust að standa hér. Drengurinn sviptir sjópokanum hvatlega á öxl sér og stekkur á skipsfjöl.

Við leggjum hér!
Þeir eru komnir á miðin og brún netin, nokkur tonn af þéttriðnum möskvum, blýlóðum, korki og belgjum sturtast í kjölfar bátsins uns græn belgjaröðin teygir sig svo langt sem augað eygir og rauða endabelgnum bregður aðeins fyrir endrum og eins á öldutoppum í fjarska - og enn fjær, úti við sjóndeildarhring, lóna systurskip Bryndísar, hinar dísirnar fimm frá Höfðaþorpi.
Svo dettur myrkrið á, og nú er ekkert eftir nema gera sjóklárt undir rekið um nóttina sem fer í hönd. Vélin þagnar, stýrishúsinu er lokað, lúgur skálkaðar og tendrað á ljóskerinu í mastrinu.
Lúkarinn er svo lítill, að það rúmast ekki borð í honum, svo að þeir verða að matast með diskana á hnjánum, en það er notalegt þarna niðri; það snarkar vinalega í litlu kabyssunni og bjarminn frá henni leikur um höfuð mannanna og skringilegir skuggar flökta um þiljur og left. Jökull formaður situr þögull; hann er orðfár maður, stórskorinn í andliti, tröll vexti og dökkur yfirlitum, svartklæddur frá hvirfli til ilja. Kokkurinn, grannur maður og veiklulegur, þegir líka, en vélamaðurinn, sem heitir hinu kynlega nafni Líkafrón, ræðir þjóðmál. Augu hans eru grá og hlýleg og rödd hans er sú fegursta, sem eyru drengsins hafa numið, hreimurinn gæddur sérkennilegum töfrum, sem fylla lúkarinn undarlegum friði. Þessi Litla áhöfn lætur vélamanninn tala og kinkar öðru hvoru kolli eins og til samþykkis, en leggur ekkert til mál anna. Loks segir Jökull:
„Jæja, Már. Nú skaltu í koju. Þú átt baujuvakt frá tvö til fjögur.“
Drengurinn skríður í kojuna og liggur góða stund hlustandi á öldurnar hjala við byrðinginn og súrrið í trossunni uppi á dekkinu. Báturinn gamli vaggar honum þýðlega og hann er þegar farinn að kunna vel við sig. Það síðasta sem hann skynjar áður en hann fellur í svefn, er hrjúf rödd Jökuls formanns:
„Mér líkar ekki þessi ládeyða.“
Glas! Eirthvað snertir öxl drengsins lauslega og tekið er um úlnlið hans. Hann glaðvaknar á svipstundu. Jökull stendur álútur yfir hinum og spennir armbandsúr á úlnlið hans. Hann talar lágt eins og menn gera ósjálfrátt innan um sofandi menn. „Þú vekur okkur svo klukkan fjögur og hefur heitt vatn tilbúið á kabyssunni. Og ef við nálgumst mikið aðra báta, þá læturðu mig vita.“ Drengurinn bætir á kabyssuna, fer síðan upp á þiljur og sest á lúgukarminn. Það er stjörnubjört nótt, blankalogn og dauðaþögn nema það marrar lágt. Í viðjum bátsins og sjórinn hjalar án afláts við byrðinginn, líkt og hafið hvísli leyndarmálum, voveiflegum þessa nótt, því að báturinn stynur þungan og temað í öldugjálfrinu ber keim af barnsekka. Á austurhimninum skín undarlega skær stjarna, sem drengurinn minnist ekki að hafa séð fyrr, og utan af blásvörtu hafinu, frá öðrum bát, sem hann getur rétt eygt rauð toppljóin á, berst lagið við fiskimannaljóðið frá Kaprí; Bella Bella María, - róa sjómenn til fiskjar, - stef og stef á stangli.
Kristrún á Höfða stendur berfætt í hvítum náttsekk við litla gluggann á húsinu á höfðanum og horfir hugsi út á spegilsléttan hafflötinn. Um þetta leyti nætur er hún venjulega gengin til náða, en þessa nótt getur hún ekki fest svefn. Í dag urðu þáttaskil í lífi hennar; í dag lagði hún síðustu hönd á uppeldi sonar síns, og Jökull, hinn trausti formaður, myndi sjá um næsta þáttinn.
„Fimmtán ár,“ hvíslaði hún.
Það var langur tími, en þó svo stuttur þegar litið var til baka yfir þessi ár. Fimmtán ár síðan hún kom til þessa þorps, frægur kvenkostur og ættstór frá ríkum bæ í öðrum landsfjórðungi, hlaupin að heiman og gift Magnúsi formanni í blóra við foreldra og venslamenn, svarteyg ung kona, dul og einræn, sem engin skipti vildi hafa af þorpsbúum.
Svona nokkuð kann ekki góðri lukku að stýra, hafði gamla fólkið sagt, þegar það heyrði sögu hennar — og það kom á daginn, ekki svo að skilja að gamalt fólk hafi ætíð rétt fyrir sér, heldur vegna hins, að hlutirnir gera yfirleitt annað tveggja, fara vel eða illa. Unga konan var orðin ekkja eftir árið og byrjaði að vinna á fiskplönunum sem óbreytt verkakona. Fegurð hennar hafði frá fyrstu tíð verið karlmönnum þorpsins ærið umhugsunarefni og konunum að sama skapi mikið áhyggjuefni og ekki bætti stolt hennar úr skák, en nú þegar fólkið vildi sýna henni vináttuvott mætti það aðeins myrkum augum ungu konunnar. Hún yrti ekki á nokkurn mann, og brátt lét fólkið hana afskiptalausa og átti ekkert saman við hana að sælda og hún ekki við það. Hún kom neðan af höfðanum í birtingu á morgnana og hvarf þangað aftur á kvöldin, til litla drengsins. Síðan kom kreppan og neyðin sem henni fylgdi; þorpsbúar sultu hálfu hungri svo að hreppurinn varð öðru hvora að úthluta matvælum ókeypis handa alþýðu, en konan á höfðanum þraukaði hjálparlaust. Hún varð gömul á nokkrum árum, en drengurinn dafnaði vel, og það, að þau sultu ekki bæði heilu hungri, var að þakka öllum fiskkippunum, sem einhver lagði af og til við dyr hennar snemma á morgnana öll erfiðu árin. Kristrún vissi ekki hver, hún spurði einskis, en hún grunaði Jökul formann. Þannig liðu árin og konan á höfðanum fékk smám saman á sig þjóðsagnablæ; því var jafnvel fleygt að hún kynni eitthvað fyrir sér og konurnar í þorpinu notuðu hana sem grýlu á börnin þegar þau voru óþekk.
Kristrún opnaði gluggann og lét andvarann utan af hafinu leika um sig. Já, drengurinn var í góðum höndum hjá Jökli. Þar yrði hann í tvö til þrjú ár og síðan færi hann á sjómannaskólann fyrir sunnan. Hana dreymdi stóra drauma um soninn og hún hafði ástæðu til þess. Hann var fylginn sér, en drenglundaður og hafði skarað fram úr í skólanum og unnið flest heiðursmerki þorpsins fyrir sundafrek og íþróttir. Nei, hún hafði ekki yfir neinu að kvarta; drengurinn hafði ekki brugðizt vonum hennar, og það fór aftur heit bylgja um líkama hennar, eins og fyrr um daginn, þegar hún virti hann fyrir sér í skjóli við gluggatjöldin, þar sem hann stóð á bryggjuhausnum, stæltur og fagur eins og faðir hans heitinn, þessi töfrandi reisn yfir höfði og herðum. Kristrún sá hann fyrir sér sem skipstjóra á stjórnpalli á stóru skipi, er sigldi um höfin víð og breið - sonur hennar!

Róa sjómenn.

Farið í róður.

- Síðastliðið sumar voru gerðar tilraunir með að kassa fisk úti á sjó. Var Andvari við þessar tilraunir. Er nú uppi almennur áhugi á frekari nýtingu sjávaraflans.