„Blik 1962/Saga leiklistar í Vestmannaeyjum, I. kafli, II. hluti“: Munur á milli breytinga
Fara í flakk
Fara í leit
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 6: | Lína 6: | ||
<center>[[Árni Árnason (símritari)|ÁRNI ÁRNASON]]:</center> | |||
<big><big><big><big><big><center>''Saga leiklistar''</center> | |||
<center>''í Vestmannaeyjum''</center></big></big></big></big></big> | |||
<center>(2. hluti)</center> | |||
<br> | <br> | ||
<br> | <br> | ||
[[Mynd: 1962 b 319.jpg|thumb|350px|''Guðlaugur Hansson.'']] | [[Mynd: 1962 b 319.jpg|thumb|350px|''Guðlaugur Hansson.'']] | ||
Ekki má gleyma að minnast [[Guðlaugur Hansson|Guðlaugs Hanssonar]] í Litlabæ. Hann lék í þessum leikritum og fórst það mjög vel. Átti hann þá eftir að sýna og sanna, að hann var gæddur miklum leiklistarhæfileikum, enda lék hann hér í mörg ár við ágæta dóma almennings. Hann hafði byrjað leikstarfsemi um tvítugt í leikritinu „Hinn þriðji“.<br> | <big>Ekki má gleyma að minnast [[Guðlaugur Hansson|Guðlaugs Hanssonar]] í Litlabæ. Hann lék í þessum leikritum og fórst það mjög vel. Átti hann þá eftir að sýna og sanna, að hann var gæddur miklum leiklistarhæfileikum, enda lék hann hér í mörg ár við ágæta dóma almennings. Hann hafði byrjað leikstarfsemi um tvítugt í leikritinu „Hinn þriðji“.<br> | ||
Ekki veit ég með vissu, hvenær Guðlaugur Hansson hætti leikstarfseminni, en það var ekki fyrr en hin síðari árin og hefir síðasta hlutverk hans líklegast verið Grasa-Gudda í Skugga-Sveini 1921, a.m.k. hef ég ekki rekizt á hann meðal leikenda eftir þann tíma. Við það er og að athuga, að hann flutti um tíma til Reykjavíkur.<br> | Ekki veit ég með vissu, hvenær Guðlaugur Hansson hætti leikstarfseminni, en það var ekki fyrr en hin síðari árin og hefir síðasta hlutverk hans líklegast verið Grasa-Gudda í Skugga-Sveini 1921, a.m.k. hef ég ekki rekizt á hann meðal leikenda eftir þann tíma. Við það er og að athuga, að hann flutti um tíma til Reykjavíkur.<br> | ||
Annars hefði hann ef til vill leikið lengur, enda þótt hann hafi árið 1921 verið búinn að starfa hér að leiklist í tæp 30 ár, og leikið meira og minna nær ár hvert. Er fyllilega óhætt að telja Guðlaug Hansson einn hinna styrkustu máttarstólpa leikflokka í Eyjum fyrr á árum, þeirra, sem ekki voru bundnir hinu eiginlega Leikfélagi Vestmannaeyja, eftir að það var stofnað. <br> | Annars hefði hann ef til vill leikið lengur, enda þótt hann hafi árið 1921 verið búinn að starfa hér að leiklist í tæp 30 ár, og leikið meira og minna nær ár hvert. Er fyllilega óhætt að telja Guðlaug Hansson einn hinna styrkustu máttarstólpa leikflokka í Eyjum fyrr á árum, þeirra, sem ekki voru bundnir hinu eiginlega Leikfélagi Vestmannaeyja, eftir að það var stofnað. <br> | ||
| Lína 51: | Lína 55: | ||
Þegar þetta leikrit var sýnt, hækkuðu aðgöngumiðar upp í kr 1,50 og þótti þá mjög dýrt að fara á leikinn. [[Ólöf Jónsdóttir í Byggðarholti|Ólöf]] í [[Byggðarholt]]i sagðist aldrei hafa heyrt jafnvel sungið í hlutverki Ástu eins og í þetta skipti, er Jóhanna, kona Jóns Filippussonar, lék hana. „Hún söng yndislega og minnti mig á sveitastúlku, sem söng yfir ánum sínum úti í guðsgrænni náttúrunni, svo frjáls og óþvinguð.“ Þannig sagði Ólöf. Hún sá leikinn fjórum sinnum og skemmti sér alltaf jafn vel. <br> | Þegar þetta leikrit var sýnt, hækkuðu aðgöngumiðar upp í kr 1,50 og þótti þá mjög dýrt að fara á leikinn. [[Ólöf Jónsdóttir í Byggðarholti|Ólöf]] í [[Byggðarholt]]i sagðist aldrei hafa heyrt jafnvel sungið í hlutverki Ástu eins og í þetta skipti, er Jóhanna, kona Jóns Filippussonar, lék hana. „Hún söng yndislega og minnti mig á sveitastúlku, sem söng yfir ánum sínum úti í guðsgrænni náttúrunni, svo frjáls og óþvinguð.“ Þannig sagði Ólöf. Hún sá leikinn fjórum sinnum og skemmti sér alltaf jafn vel. <br> | ||
Leikritið var leikið 7 sinnum við feikimikla aðsókn. Fólki hér fannst margir leikaranna skila hlutverkum sínum með mestu prýði t.d. Skugga-Sveinn, Ásta, Lárenzíus, Haraldur, Ketill, Smala-Gvendur og Grasa-Gudda. Sumir leikaranna voru orðnir nokkuð sviðsvanir t.d. Gísli Lárusson, Jón Einarsson, Einar Jónsson, mormóni, Guðlaugur Hansson. Jóhanna, kona Jóns Filippussonar, þótti leika og syngja með afbrigðum vel. Var lengi til þess vitnað, hve Ásta og Haraldur hefðu verið vel leikin. Þeir, sem léku Skugga-Svein og Lárenzíus, höfðu sýnt alveg frábæra leikhæfni, ásamt þeim Einari mormóna í Sigurði í Dal og Guðlaugi Hanssyni í Grasa-Guddu. Stúdentarnir höfðu líka sungið mjög fallega og leikur þeirra verið góður. Leikritið var leikið í Gúttó. Sumir vildu heldur horfa á sjónleiki þar en í Kumbalda. Fannst Gúttó hlýlegra, þó minna væri, og ef til vill einmitt þess vegna var það hlýrra. En aðstæður voru þar sem í Kumbalda mjög erfiðar til leiksýninga. Gúttó var oft teppt vegna annarra skemmtana og mannfunda, en þó var biðin eftir því til leiksýninga oftast ekki löng. | Leikritið var leikið 7 sinnum við feikimikla aðsókn. Fólki hér fannst margir leikaranna skila hlutverkum sínum með mestu prýði t.d. Skugga-Sveinn, Ásta, Lárenzíus, Haraldur, Ketill, Smala-Gvendur og Grasa-Gudda. Sumir leikaranna voru orðnir nokkuð sviðsvanir t.d. Gísli Lárusson, Jón Einarsson, Einar Jónsson, mormóni, Guðlaugur Hansson. Jóhanna, kona Jóns Filippussonar, þótti leika og syngja með afbrigðum vel. Var lengi til þess vitnað, hve Ásta og Haraldur hefðu verið vel leikin. Þeir, sem léku Skugga-Svein og Lárenzíus, höfðu sýnt alveg frábæra leikhæfni, ásamt þeim Einari mormóna í Sigurði í Dal og Guðlaugi Hanssyni í Grasa-Guddu. Stúdentarnir höfðu líka sungið mjög fallega og leikur þeirra verið góður. Leikritið var leikið í Gúttó. Sumir vildu heldur horfa á sjónleiki þar en í Kumbalda. Fannst Gúttó hlýlegra, þó minna væri, og ef til vill einmitt þess vegna var það hlýrra. En aðstæður voru þar sem í Kumbalda mjög erfiðar til leiksýninga. Gúttó var oft teppt vegna annarra skemmtana og mannfunda, en þó var biðin eftir því til leiksýninga oftast ekki löng. | ||
[[Mynd: 1962 b 322.jpg|thumb|350px|''Magnús Guðmundsson bóndi á Vesturhúsum og formaður. Myndin er tekin um það bil, sem hann lék Jón sterka í Skugga-Sveini.'']] | [[Mynd: 1962 b 322 A.jpg|thumb|350px|''Magnús Guðmundsson bóndi á Vesturhúsum og formaður. Myndin er tekin um það bil, sem hann lék Jón sterka í Skugga-Sveini.'']] | ||
Stúkan notaði sjálf húsið mikið, bæði til leiksýninga og skemmtana auk fundahalda. <br> | Stúkan notaði sjálf húsið mikið, bæði til leiksýninga og skemmtana auk fundahalda. <br> | ||
Um þessar mundir var mikill áhugi fyrir leiklist hér og leikið í öllum húsum eftir því sem á stóð, Gúttó, Kumbalda og [[Tanginn|Tangahúsinu]]. Aðsókn var góð að leiksýningum, enda þótt um einhverjar aðrar skemmtanir væri að ræða t.d. fyrrnefndar fiskimanna- og fuglamannaveizlur, brúðkaupsveizlur o.fl. á hinum ýmsu tímum ársins. Þær skemmtanir voru að sjálfsögðu með allt öðrum hætti og þá ekki allar beinlínis leið til menntunar, heldur gleðiveizlur, þar sem Bakkus gamli var í hávegum hafður. <br> | Um þessar mundir var mikill áhugi fyrir leiklist hér og leikið í öllum húsum eftir því sem á stóð, Gúttó, Kumbalda og [[Tanginn|Tangahúsinu]]. Aðsókn var góð að leiksýningum, enda þótt um einhverjar aðrar skemmtanir væri að ræða, t.d. fyrrnefndar fiskimanna- og fuglamannaveizlur, brúðkaupsveizlur o.fl. á hinum ýmsu tímum ársins. Þær skemmtanir voru að sjálfsögðu með allt öðrum hætti og þá ekki allar beinlínis leið til menntunar, heldur gleðiveizlur, þar sem Bakkus gamli var í hávegum hafður. <br> | ||
Það var, að sögn Jóns Jónssonar, mjög nálægt aldamótunum, að leikrit var sýnt hér, sem hét „Sálin hans Jóns míns“. Leikritið hafði verið gott og vel sótt. Það var leikið í Tangahúsinu og að hann minnti fastlega árið 1899 eða 1900. Þá hefðu leikið Gísli Lárusson, Jón Einarsson, Jón Jónsson, [[Ásdís Gísladóttir]], Guðlaugur Hansson, [[Edvard Frederiksen]], [[Guðrún Þorgrímsdóttir]] og Þorsteinn Sigurðsson. Þá hélt Jón, að leikritið „Kaupmannsstrikið“ hefði verið sýnt í Kumbalda 1900—1901, en „Veðsetti bóndasonurinn“ eftir Holberg, 3 þættir, haustið 1902 og fram yfir áramótin. Þá hafði Magnús á Vesturhúsum leikið aðalhlutverkið og gert það af mestu snilld. Annars hefðu verið mestmegnis sömu leikendur sem að undanförnu, t.d. léku Jón Filippusson og Jóhanna sín síðustu hlutverk þá í Kaupmannsstrikinu. Hann sagði, að nokkru síðar, (aðrir 1904 um haustið), hefði verið leikið „Tólfkóngavitið“ af sama fólkinu, en þó með einhverjum breytingum, og þá leikið í Tangahúsinu. Nýir leikarar hefðu þá verið með, t.d. [[Lára Guðjónsdóttir á Kirkjulandi|Lára Guðjónsdóttir]] á [[Kirkjubær|Kirkjubæ]], sem hefði leikið tvö hlutverk, kvenhlutverk og svo einn kónganna, Jón Jónsson lék þá að sjálfsögðu Teit stúdent, einn kónganna. Þá sagði hann og, að [[Sigfús M. Johnsen]] hefði leikið í „Tólfkóngavitinu“, auk hinna fyrri. Sigfús M. Johnsen lék í fleiri leikritum t.d. í leikriti eftir Pál J. Árdal árið 1905—06 Ekki mundi hann nafn leikritsins, en þar hefði verið söngur mikill, elskendaatriði, glens og gaman. (Sögn hans 1961). (Ummæli Jóns staðfesti Lára Guðjónsdóttir 1961, að væru rétt). <br> | Það var, að sögn Jóns Jónssonar, mjög nálægt aldamótunum, að leikrit var sýnt hér, sem hét „Sálin hans Jóns míns“. Leikritið hafði verið gott og vel sótt. Það var leikið í Tangahúsinu og að hann minnti fastlega árið 1899 eða 1900. Þá hefðu leikið Gísli Lárusson, Jón Einarsson, Jón Jónsson, [[Ásdís Gísladóttir]], Guðlaugur Hansson, [[Edvard Frederiksen]], [[Guðrún Þorgrímsdóttir]] og Þorsteinn Sigurðsson. Þá hélt Jón, að leikritið „Kaupmannsstrikið“ hefði verið sýnt í Kumbalda 1900—1901, en „Veðsetti bóndasonurinn“ eftir Holberg, 3 þættir, haustið 1902 og fram yfir áramótin. Þá hafði Magnús á Vesturhúsum leikið aðalhlutverkið og gert það af mestu snilld. Annars hefðu verið mestmegnis sömu leikendur sem að undanförnu, t.d. léku Jón Filippusson og Jóhanna sín síðustu hlutverk þá í Kaupmannsstrikinu. Hann sagði, að nokkru síðar, (aðrir 1904 um haustið), hefði verið leikið „Tólfkóngavitið“ af sama fólkinu, en þó með einhverjum breytingum, og þá leikið í Tangahúsinu. Nýir leikarar hefðu þá verið með, t.d. [[Lára Guðjónsdóttir á Kirkjulandi|Lára Guðjónsdóttir]] á [[Kirkjubær|Kirkjubæ]], sem hefði leikið tvö hlutverk, kvenhlutverk og svo einn kónganna, Jón Jónsson lék þá að sjálfsögðu Teit stúdent, einn kónganna. Þá sagði hann og, að [[Sigfús M. Johnsen]] hefði leikið í „Tólfkóngavitinu“, auk hinna fyrri. Sigfús M. Johnsen lék í fleiri leikritum t.d. í leikriti eftir Pál J. Árdal árið 1905—06. Ekki mundi hann nafn leikritsins, en þar hefði verið söngur mikill, elskendaatriði, glens og gaman. (Sögn hans 1961). (Ummæli Jóns staðfesti Lára Guðjónsdóttir 1961, að væru rétt). <br> | ||
Í leikritinu „Brandur“ lék Jón ásamt [[Júlíana Sigurðardóttir á Búastöðum|Júlíönu Sigurðardóttur]], [[Nýborg]], 1903—04. Mun það leikrit ekki vera Brandur eftir Ibsen, heldur mun höfundur vera Geir Vídalín. Þetta hefir Júlíana staðfest að væri rétt. Leikritið hefði ekki verið skemmtilegt, en þó hefði verið allgóð aðsókn að því, því að fólk var mjög hrifið af hverskonar leiksýningum. Hún sagði einnig, að Jón hefði verið ágætur leikari, öruggur, viss og skemmtilegur á sviðinu. (Samkv. samtali við Júl. Sig. 1955). <br> | Í leikritinu „Brandur“ lék Jón ásamt [[Júlíana Sigurðardóttir á Búastöðum|Júlíönu Sigurðardóttur]], [[Nýborg]], 1903—04. Mun það leikrit ekki vera Brandur eftir Ibsen, heldur mun höfundur vera Geir Vídalín. Þetta hefir Júlíana staðfest að væri rétt. Leikritið hefði ekki verið skemmtilegt, en þó hefði verið allgóð aðsókn að því, því að fólk var mjög hrifið af hverskonar leiksýningum. Hún sagði einnig, að Jón hefði verið ágætur leikari, öruggur, viss og skemmtilegur á sviðinu. (Samkv. samtali við Júl. Sig. 1955). <br> | ||
Skömmu eftir að Brandur var leikinn, var sýnt lítið leikrit, einþáttungur, er hét „Annarhvor verður að giftast“, og annað stutt, er nefndist „Misskilningurinn“. Þau voru bæði leikin á vegum stúkunnar. Ekki veit ég um höfunda að þessum leikritum, og verkefnaskiptingu hef ég ekki heyrt talað um, svo að víst sé, en þó verið minnzt á Gísla Lárusson, [[Erlendur Árnason|Erlend Árnason]], Jón Jónsson og Jónínu Jónsdóttur. Um þetta verður þó ekki sagt með vissu. Sumir hafa sagt, að þessi leikrit hafi ekki verið á vegum stúkunnar, heldur leikflokksins. <br> | Skömmu eftir að Brandur var leikinn, var sýnt lítið leikrit, einþáttungur, er hét „Annarhvor verður að giftast“, og annað stutt, er nefndist „Misskilningurinn“. Þau voru bæði leikin á vegum stúkunnar. Ekki veit ég um höfunda að þessum leikritum, og verkefnaskiptingu hef ég ekki heyrt talað um, svo að víst sé, en þó verið minnzt á Gísla Lárusson, [[Erlendur Árnason|Erlend Árnason]], Jón Jónsson og Jónínu Jónsdóttur. Um þetta verður þó ekki sagt með vissu. Sumir hafa sagt, að þessi leikrit hafi ekki verið á vegum stúkunnar, heldur leikflokksins. <br> | ||
| Lína 64: | Lína 68: | ||
Margir voru þeir, er heldur vildu sjá sjónleik í Kumbalda en Gúttó og Tangahúsinu. En Kumbaldi var sem kunnugt er eitt af verzlunarhúsum Brydes verzlunar, og að þess tíma mati bezta leikhúsið. Leiksviðið var rúmt, sett upp og tekið niður eftir vild. Það var við vesturgafl hússins. Sætin þóttu góð, en voru reyndar baklausir bekkir, komið fyrir á búkkum. Til skamms tíma sáust á innri vegg salsins stórir, rauðir tölustafir. Í beinni línu frá tölunum, voru bekkirnir og sýndu tölurnar röð þeirra. Aftast í húsinu voru þessar tölur nokkuð hærra upp á veggnum, en því olli, að aftast í húsinu voru bekkirnir hækkaðir upp. <br> | Margir voru þeir, er heldur vildu sjá sjónleik í Kumbalda en Gúttó og Tangahúsinu. En Kumbaldi var sem kunnugt er eitt af verzlunarhúsum Brydes verzlunar, og að þess tíma mati bezta leikhúsið. Leiksviðið var rúmt, sett upp og tekið niður eftir vild. Það var við vesturgafl hússins. Sætin þóttu góð, en voru reyndar baklausir bekkir, komið fyrir á búkkum. Til skamms tíma sáust á innri vegg salsins stórir, rauðir tölustafir. Í beinni línu frá tölunum, voru bekkirnir og sýndu tölurnar röð þeirra. Aftast í húsinu voru þessar tölur nokkuð hærra upp á veggnum, en því olli, að aftast í húsinu voru bekkirnir hækkaðir upp. <br> | ||
[[Mynd: 1962 | [[Mynd: 1962 b 325 A.jpg|left|thumb|400px]] | ||
| Lína 75: | Lína 77: | ||
''Suðurhluti hússins var notaður til geymslu á þurrfiski á sumrin. En er dönsku verzlunarskipin höfðu tekið fiskinn til útflutnings síðari hluta sumars, var tekið til að undirbúa húsið fyrir leiksýningar. <br> | ''Suðurhluti hússins var notaður til geymslu á þurrfiski á sumrin. En er dönsku verzlunarskipin höfðu tekið fiskinn til útflutnings síðari hluta sumars, var tekið til að undirbúa húsið fyrir leiksýningar. <br> | ||
''Salt var geymt árið í kring í norðurhluta hússins.<br> | ''Salt var geymt árið í kring í norðurhluta hússins.<br> | ||
''Kumbaldi brann til kaldra kola | ''Kumbaldi brann til kaldra kola aðfaranótt 8. jan. 1950.'' | ||