„Blik 1980/Ágrip af sögu landbúnaðar í Vestmannaeyjum, VII. hluti“: Munur á milli breytinga

{| {{prettytable}}

  |+

  |}

Á bls. 14 í '''Þrjátíu ára minningarriti Búnaðarsambands Suðurlands''' (1938) er þennan fróðlega samanburð að finna milli þeirra sýslna, sem Búnaðarsambandið skipa. Uppskeran er mæld í tunnum. Hver tunna er 100 kg.

Á bls. 51 í sama riti er getið um stækkun eiginlegra garðlanda í þessum

Í janúar 1941 stofnuðu mjólkurframleiðendur í Eyjum með sér samtök til þess að gæta hagsmuna sinna og fá viðunandi verð fyrir mjólk sína, sem seld var bæjarbúum. Þessi hagsmunasamtök mjólkurframleiðenda kusu sér baráttunefnd, sem þeir kölluðu Mjólkurverðlagsnefnd Vestmannaeyjakaupstaðar. Formaður þeirrar nefndar var kjörinn [[Þorbjörn Guðjónsson|Þorbjörn bóndi Guðjónsson]] á Kirkjubæ. Hann rak annað stærsta kúabú í Eyjum þá og var sá einstaklingurinn, sem mestar jarðabætur og ræktunarframkvæmdir hafði innt af hendi í byggðarlaginu á undanförnum árum. <br>  

Í september 1942 hafði átt sér stað gífurleg verðhækkun á öllum þessum nauðþurftum til mjólkurframleiðslunnar. Afréð þá Mjólkurverðlagsnefndin að hækka

verð á hverjum mjólkurlítra í kr. 1,50. Tekur nefndin það fram í samþykkt sinni, að þetta verð sé í fullkomnu samræmi við þá hækkun kaupgjalds, sem þá hafði átt sér stað, og svo hækkun á verði heys og fóðurvara frá fyrra ári, og þá sé mjólkurverðið í Eyjum í samræmi við gildandi mjólkurverð í Reykjavík.<br>

Greinarhöfundur fullyrðir, að mjólkurverð þurfi að vera kr. 2,00 á lítir, eigi mjólkurframleiðslan að skila tilsvarandi arði við þau vinnulaun, sem greidd eru í kaupstaðnum og þann kostnað, sem rekstur kúabús hefur í för með sér.<br>

Þetta voru þá rök Þorbjarnar bónda í Kirkjubæ fyrir því, að mjólkurverð í Eyjum væri of lágt til þess að nokkur sæktist eftir að framleiða þar mjólk. Þarna voru

mjólkurframleiðendur í Eyjabyggð á sama máli. Og þarna voru þeir sameinaðir í andstöðu við ríkisvaldið eða verðlagsnefnd ríkisins, sem ekkert hafði fyrir því

Í deilu þessari höfðu rökföst bréf verið send landbúnaðarráðuneytinu og búnaðarmálastjóra. Þeir háu herrar höfðu ýmislegt við málflutning og rök Eyjabænda að athuga. T.d. höfðu þeir ekki reiknað áburðinn undan kúnum til verðs. Málsvarar Eyjabænda svöruðu þeim aðfinnslum á þá lund, að búfjár áburðurinn yrði svo dýr kominn á túnið, að ekki svaraði kostnaði að nota hann borinn saman við tilbúinn áburð. Og spurt var, hver ástæðan mundi fyrir því, að áburðarhaugar liggja árum saman við fénaðarhús bænda úti um allt land, án þess að sá áburður sé notaður. Svör valdsmanna komu engin við þeim spurningum.

Eftir að heimsstyrjöldin síðari hófst árið 1939, tók útvegur Eyjamanna mikinn vaxtakipp. Flutningur fisks á Englandsmarkað fór vaxandi öll styrjaldarárin og nýtt líf færðist mjög í atvinnulífið í Vestmannaeyjakaupstað. Fólk streymdi

leiðingar mjólkurskortsins leyndust ekki.<br>  

Þegar hér var komið þessum málum, afréð bæjarstjórn kaupstaðarins að láta bæinn stofna til mjólkurframleiðslu. Fengin var til þess ábúð á Dalajörðunum tveim og

brátt hafin þar bygging fjóss og hlöðu. Bráðlega var lokið við að byggja þar 60 bása fjós og stóra þurrheyshlöðu. Hún var 638 rúmmetrar. Þá var þar byggt áburðarhús, sem var að stærð 567 rúmmetrar, og safnþrær yfir 300 metrar að rúmmáli. Einnig var þar byggð votheyshlaða 113 metrar að rúmmáli. Jafnframt þessum byggingarframkvæmdum hóf bæjarfélagið ræktun í stórum stíl. Árið 1944 var mæld hjá því nýrækt 8,5 ha. Áður hafði bæjarfélagið ræktað 4,7 ha. sáðsléttur, og látið rífa upp hundruð rúmmetra af grjóti úr því landi.<br>  

Þegar kaupstaðurinn tók að reka kúabúið í Dölum, fékk hann til afnota m.a. nokkur tún, sem þurrabúðarmenn höfðu ræktað og haft til nota, en voru nú hættir allri mjólkurframleiðslu. Mjólk sú, sem kaupstaðurinn framleiddi þannig sjálfur til öryggis skjólstæðingum sínum fyrst og fremst, var flutt daglega í sjúkrahús

bæjarins, í elliheimili hans og barnaheimili. Það sem afgangs var þörfum þessara stofnana var selt í tveim búðum, sem bærinn lét reka, önnur að [[Hásteinsvegur|Hásteinsvegi]] 4 en hin í [[Gimli]] við [[Kirkjuvegur|Kirkjuveg]]. Eftir að Mjólkursamsalan hóf verzlun með mjólkurvörur í Eyjum árið 1954 fékk bærinn að selja mjólk sína í búðum hennar og hætti þá mjólkursölu í sínum eigin búðum, - gaf frá sér rekstur þeirra.<br>  

Árið 1962 seldi kaupstaðurinn Dalabúið úr eigu sinni. Kaupendur voru þeir [[Magnús Magnússon (Skansinum)|Magnús Magnússon]] frá [[Kornhóll|Kornhól]] og [[Daníel Guðmundsson]], bifreiðarstjóri. Ekki leið á löngu þar til M.M. var einn orðinn eigandi kúabúsins.<br>  

Svo dundi eldgosið yfir og allt varð að litlu eða engu.  

Þeim eilitla atburði gleymi ég aldrei. Rétt eftir áramótin 1952/1953 mættumst við [[Einar Guttormsson]], sjúkrahússlæknir okkar Eyjamanna, efst á [[Heimagata|Heimagötunni]].<br>  

Orð læknisins settust að mér. Ég tók að leggja höfuðið í bleyti. Hvað gátum við gert? - Bærinn sjálfur rak kúabú til þess að bæta úr bráðri þörf i þessum efnum. Þar voru þá 50-60 mjólkandi kýr. - Ógæfan var sú, að bændur og aðrir heimilisfeður í byggðarlaginu, sem juku mjókurframleiðslu sína á krepputímunum, höfðu dregið stórlega úr mjólkurframleiðslunni og margir þeirra hætt gjörsamlega þessari framleiðslu. Á sama tíma hafði fólksfjölgunin í bænum farið vaxandi ár frá ári með aukinni útgerð og fiskvinnslu. Hvernig varð sigrast á þessum erfiðleikum?<br>  

Ég íhugaði skrár og skýrslur varðandi mannfjölda i Eyjum sl. 29 ár og svo rýrnun mjólkurframleiðslunnar á sama tíma. Hér birti ég örfáar tölur:

Hinn 15. janúar 1953 eða nokkrum dögum eftir að læknirinn tjáði mér mjólkurhungrið í bænum, var haldinn fundur í bæjarstjórn kaupstaðarins. Þar bar ég fram tillögu, sem hlaut samþykki bæjarfulltrúanna, svo að mikið og gott spannst af þeirri samþykkt. Þá hófst sérlegur kafli í sögu búsetunnar og bæjarlífsins í Vestmannaeyjum, og er við hæfi að gera honum nokkur skil hér.

Í sambandi við liðinn bar [[Þorsteinn Þ. Víglundsson]] fram þá tillögu að bæjarstjórn sendi tafarlaust 2 (tvo) bæjarfulltrúa til Reykjavíkur til þess að fá mjólkurmálin leyst. Tillagan samþykkt samhljóða.<br>

Kosnir voru til fararinnar Þorsteinn Þ. Víglundsson og [[Magnús Bergsson]], með 7 atkvæðum.

.....

[[Helgi Benediktsson]], [[Gísli Þ. Sigurðsson]], [[Magnús Bergsson]], [[Björn Guðmundsson]], [[Guðlaugur Gíslason]], [[Þorsteinn Þ. Víglundsson]], [[Þorbjörn Guðjónsson]], [[Hrólfur Ingólfsson]], [[Þorsteinn Sigurðsson]],

[[Ólafur Á. Kristjánsson]].

Á árinu 1955 féllst Samsalan á að selja mjólk sama verði í Vestmannaeyjum og í Reykjavík. Var það gert fyrir tilmæli ríkisstjórnarinnar til lausnar vinnudeilu, sem þá var í Eyjum. Til skýringar má geta þess, að Vestmannaeyjar voru ekki á sölusvæði Mjólkursamsölunnar samkvæmt lögum.<br>

Á árinu 1954 var keyptur húsgrunnur að [[Vestmannabraut]] 38 og byggt þar tveggja hæða hús. Var íbúð verzlunarstjóra á efri hæð, en mjólkurbúð niðri og nokkurt rými leigt [[Sparisjóður Vestmannaeyja|Sparisjóði Vestmannaeyja]] til ársins 1963. Var mjólkurbúðin að Vestmannabraut opnuð fyrri hluta árs 1955...<br>

Á fyrstu árunum, sem Mjólkursamsalan rak útsölu sína í Eyjum, gekk oft erfiðlega að halda bát í förum milli Þorlákshafnar og kaupstaðarins allt árið. En eftir að Herjólfur hóf fastar ferðir milli staðanna í ársbyrjun 1960 og svo til Hornafjarðar aðra hvora viku, þá gengu þessir mjólkurflutningar snurðulaust ...“

Þetta voru nokkur söguleg atriði úr bók Mjólkursamsölunnar í Reykjavík, sem varða mjólkursölu hennar í Vestmannaeyjum.

{| {{prettytable}}

  |}

{| {{prettytable}}

  |+

Árið 1954, fyrsta ár Samsölunnar Eyjum, var verzlun þessi rekin frá júlí til 31. desember.

Ég skírskota til 30 ára sögu Sparisjóðs Vestmannaeyja, sem birt er í 30. árg. Bliks 1973. - Árið 1953 var Sparisjóðurinn 10 ára og hafði þá flækzt úr einum stað í annan í bænum á undanförnum árum. Peningastofnun þrífst ekki með eymdarblæ yfir sér. - Ég afréð að beita mér fyrir því, að Sparisjóðurinn eignaðist eigið hús á góðum viðskiptastað í bænum.<br>  

Veturinn 1953 festi ég kaup á húslóðinni nr. 38 við Vestmannabraut fyrir eigið fé og hóf þar húsbyggingu vorið 1953. Þegar ég hafði lokið við að byggja grunninn um haustið, bauð ég stjórn Sparisjóðsins að kaupa af mér grunninn á kostnaðarverði, sem mig minnir að væri um kr. 41.000,oo. Því boði hafnaði sparisjóðsstjórnin. Þessi neitun hennar leiddi til bess, að Mjólkursamsalan í Reykjavík fékk keyptan húsgrunninn á kostnaðarverði með því skilyrði þó, að Sparisjóðurinn fengi þar leigt viðunandi húsnæði næstu 5-6 árin. - Allt féll þetta í ljúfa löð. - Kaupsamningur þessi var undirritaður 5. júlí 1954. Hófust þá þegar byggingarframkvæmdir að nýju. - Byggingarmeistari var [[Einar Sæmundsson|Einar húsasmíðameistari Sæmundsson]] að [[Staðarfell]]i við Kirkjuveg. Í október um haustið lukum við þeim áfanga að steypa upp allt húsið. Fyrri hluta ársins 1955 hóf síðan Mjólkursamsalan í Reykjavík að selja Eyjafólki mjólk í þessu nýja húsi sínu.<br>  

Allt tókst þetta giftusamlega, enda við heiðarlega menn að skipta í forustuliði fyrirtækisins í Reykjavík.

[[Blik 1980/Ágrip af sögu landbúnaðar í Vestmannaeyjum, VI. hluti|Til baka]]

{{Blik}}