Blik 1937, 2. tbl./Hinar tvær hliðar sögunnar

Árni Guðmundsson, kennari:

HINAR TVÆR HLIÐAR SÖGUNNAR

Persónur: Mamma.

Árni 11 ára.

Bjarni 13 ára.

Árni: Ég var að læra um gömlu víkingana í skólanum í dag. Kennarinn sagði okkur svo margt um þá og ferðir þeirra.
Mamma : Jæja, góði minn, sagði hann ykkur frá nokkrum sérstökum mönnum?
Árni: Já, hann sagði okkur frá Ingólfi og Hjörleifi. Ég vildi líkjast Hjörleifi — Ingólfur var enginn víkingur.
Mamma: Finnst þér þá, góði minn, að Hjörleifur hafi verið góður maður.
Árni: Já, og hann var hetja. — En svo sagði hann okkur líka frá þrælunum — það voru vondir menn og undirförulir og ragir, eins og Dufþakur.
Mamma: Hefurðu nú athugað þetta allt vel, vinur minn. Ertu nú viss um að ekki sé neitt þrælunum til afsökunar, ekkert, sem gat réttlætt það, hvernig þeir breyttu við Hjörleif?
Árni: Já, en mamma, þeir svikust að Hjörleifi og mönnum hans og drápu þá.
Mamma : Já, góði minn, það er ljótt að svíkja menn og taka líf þeirra, en það er annað, sem þú athugar ekki, önnur hlið sögunnar.
Árni: Hvað þá ?
Mamma: Jú, sjáðu nú til — nei, mér dettur ráð í hug (kallar): Bjarni, Bjarni minn, komdu snöggvast.
Bjarni: Já, mamma, hvað er það?
Mamma: Heyrðu, góði minn, hvað var það nú aftur, sem þú varst að lesa í Íslandssögunni í gærkveldi ?
Bjarni: Það var Tyrkjaránið.
Mamma: Viltu segja okkur Árna litla dálítið um það. —
Árni: Já, en mamma, hvað var það — með þrælana?
Mamma: Vertu rólegur góði minn, við skulum koma að því aftur. — Svona, byrja þú nú, Bjarni minn. —
Bjarni: Hm, já. Á miðöldunum var mikið um sjóræningja á öllum höfum. Við Íslendingar sluppum ekki við þá heldur og komu þeir þó nokkrum sinnum hér að landi. En einna mest kvað að ráni Tyrkja 1627. Þetta voru þó ekki reglulegir Tyrkir frá Tyrklandi, heldur sjóræningjar frá Algier í Norður Afríku. Fyrst komu þeir að Austfjörðum og rændu þar rúmlega hundrað manns, sem þeir tóku með sér sem fanga og héldu síðan hingað til Vestmannaeyja.
Mamma: Jæja, Bjarni minn, segðu okkur nú frá ráni Tyrkjanna í Vestmannaeyjum.
Bjarni: Já, þeir gengu á land hérna, einir 300 saman, rændu öllu fémætu og drápu margt fólk og misþyrmdu konum og börnum og gamalmennum hræðilega. Einn af þeim, sem þeir drápu, var Jón Þorsteinsson, presturinn á Kirkjubæ. Þeir tóku um 240 menn til fanga og fluttu í skip sín og svo brenndu þeir lasburða fólk og gamalmenni inni í verslunarhúsunum og þeir brenndu kirkjuna og ---
Mamma: Já, rétt er það, en hvað varð um allt fólkið, sem þeir fluttu í skipin?
Bjarni: Já, það fluttu þeir suður til Afríku og seldu það í þrældóm, þar sem það var hrakið og hrjáð og margt af því dó fljótlega þar suður frá. Aðeins 27 af öllu þessu fólki sáu Ísland aftur. Það var keypt út eftir 9 ára þrældóm. —
Mamma: Haldið þið, að þetta hafi verið góðir menn?
Báðir: Nei, regluleg rándýr.
Mamma: Munduð þið hafa áfellst íslensku þrælana suður í Afríku, þó þeir hefðu notað brögð og jafnvel drepið einhverja af ræningjunum og þannig tekist að sleppa frá þeim.
Árni: (ákafur) Nei, það hefði verið hraustlegt, hetjulegt!
Mamma: En nú skal ég segja þér sögu, vinur minn. Í Írlandi bjó fyrir löngu síðan kristið og friðsamt fólk, meðan á Norðurlöndum bjuggu herskáir, heiðnir menn. Stundum varð þetta friðsama fólk fyrir þeim hörmungum, að hópur þessara norrænu, herskáu manna ruddist á land hjá þeim, rændu, brenndu og tóku menn herfangi.
Einu sinni kom þar að landi hraustur — en grimmur Norðmaður, sem nefndist Leifur. Hafði hann á burt með sér alla hraustustu piltana úr sveitinni, þar á meðal einn, sem hét Dufþakur. Hann átti kannske ástríka móður — og kannske systur — og ef til vill unnustu, og þær sátu eftir í sárri sorg--
Árni: Já, en mamma, þetta er einmitt sagan, sem ég var að segja þér um Hjör-Leif og þrælana. En, ó, mamma, þú segir hana svo allt öðru vísi. —
Mamma: Það er rétt, góði minn, það er einmitt hin hlið sögunnar, sem ég var að benda þér á fyrst. Ég segi þér söguna, eins og Írarnir mundu líta á hana. Eða heldurðu, litli vinur, að þeir hafi ekki litið eitthvað líkum augum á víkingana okkar og við lítum á Tyrkina? Eða mundu þeir ekki finna til með „þrælunum“ sínum eins og við með herteknu Vestm.eyingunum suður í Algier?
Árni: Já, en elsku mamma —
Mamma: Já, og eitt enn, góði minn. Skyldu ekki afkomendur múhameðönsku ræningjanna í Algier hafa litið þá líkum augum og við Hjör-Leif okkar — kallað þá hetjur? — Jú, litli stúfur, mundu það, að sagan hefir sínar tvær hliðar, — og dæmdu aldrei, fyr en þú hefir litið á þœr báðar. —

Árni Guðmundsson.