Vestmannaeyjahöfn
Höfnin í Vestmannaeyjum er forsenda byggðar í Eyjum. Hún var frá náttúrunnar hendi grunn og lítið varin í austanáttum og í austan brimi kom brimið oft óbrotið inn. Höfnin batnaði til muna þegar framkvæmdir hófust við innsiglinguna, Hringskersgarður að sunnan og Hörgeyrin að norðan. Eldgosið í Heimaey fullkomnaði svo hafnaraðstöðuna og hafnarmynnið.
Höfnin á fyrri öldum
Danskir kaupmenn töldu höfnina allgóða þegar Vestmannaeyjar fengu kaupstaðarréttindi hið fyrra sinna árið 1786. Um höfnina er talað í Handels Magazin for Island árið 1787 og stóð þetta:
- „Góð höfn að sumrinu, en á haustin eru þar stormar miklir og brim leiðir inn frá Hafinu. Skip skulu liggja við landfestar og eigin festar. Vetrarlægi er nothæft, en eingöngu fyrir lítil skip.“
Ekki hefur það alltaf verið spennandi að koma inn í hafnargarðinn. Þegar veður voru vond var voðinn vís og voru það aðeins reyndustu skipsstjórar og þaulkunnir sem gátu stýrt skipum sínum í gegn slysalaust.
Fram undir 20. öldina var höfnin því talin góð sumarhöfn fyrir kaupför, en aðeins nothæf fyrir minni báta á vetrum, enda lágu þeir við festar, bæði skut og stefni.
Fyrir tíma sundlaugarinnar á Miðhúsatúni var sundkennsla við Eiðið.
Hafnarframkvæmdir
Fyrstu hafnarframkvæmdirnar hófust árið 1907 með því að bryggjustúfur úr höggnu grjóti var hlaðinn en hin eiginlega hafnargerð hefst ekki fyrr en árið 1914 við gerð hafnargarðanna.
Bæjarbryggjan steypt
Stokkhellubryggjan gamla, eða bæjarbryggjan eins og hún var síðar nefnd, var steypt upp og síðar endurbætt mjög árið 1911, þannig að smærri bátarnir flutu oftast nær að henni og þeir stærri þegar hásjávað var og bætti þetta mjög alla aðstöðu til að losna við aflann þegar að landi var komið. Hvatti þessi bætta aðstaða menn einnig til að afla sér stærri og afkastameiri báta.
Hafnargarðar
Árið 1914 var hafist handa um gerð syðri hafnargarðsins og var verkinu vart lokið fyrr en 1920. Veitti garðurinn mun betra skjól í innri höfninni en áður var, og var hafnarfestunum komið fyrir þar. Lágu þær frá austri til vesturs. Átti hver bátur sitt legufæru sem tengt var hafnarfestunum og var millibil milli festinga hvers báts haft það langt að ekki var hætta á að bátarnir rækjust saman. Höfnin var þó enn mjög grunn, en hinir smærri bátar flutu þá ávallt við legufæri sín en þeir stærri tóku niðri um fjöru og var því reynt að hafa þá þar sem mest dýpi var.
Frekari framkvæmdir og dýpkunarskip
Þrátt fyrir erfiðleika atvinnuveganna á fjórða áratug 20. aldarinnar réðust bæjaryfirvöld í tvær mikilvægar framkvæmdir á vegum hafnarinar sem áttu eftir að koma vel að notum. Fyrri framkvæmdin var kaup á dýpkunarskipi árið 1935. Dýpkunarskipið tók til starfa strax eftir heimkomuna við að dýpka höfnina, í fyrstu innsiglinguna, þannig að allir bátar Eyjaflotans gátu farið áhættulaust út og inn úr höfninni hvenær sem var, síðan var höfnin dýpkuð svo að bátarnir flutu mun betur.
Önnur framkvæmdin var gerð Básaskersbryggjunnar sem lokið var við árið 1937. Leysti hún hinn mikla vanda sem skapast hafði við löndun aflans úr þeim mikla fjölda báta sem gerður var út frá Eyjum.
Höfnin og Heimaeyjargosið
Í Heimaeyjargosinu 1973 skapaðist mikil óvissa varðandi höfnina. Í fyrstu töldu menn það gott fyrir innsiglinguna þegar hraunkvikan leitaði út í sjó en það breyttist í byrjun febrúar þegar neðansjávarsprunga opnaðist við hafnarmynnið. Mikið streymi af gosi var út í sjó við hafnarmynnið og frá 4.-20. febrúar var höfninni lokað og öll umferð bönnuð. Urðu menn ekki aftur hræddir um höfnina fyrr en 9. mars, en þá var notast við hraunkælingu til að bjarga höfninni sem heppnaðist afar vel. Við eldgosið batnaði hafnaraðstaðan mjög mikið. Innri höfnin er nú alveg í skjóli fyrir öllum veðrum og nýting bryggjukanta hefur aukist.
Norður-hafnargarður
Eftir gos hefur skjól aukist í höfninni og þar sem millilandaskipin hafa farið stækkandi hefur innsiglingin í höfnina verið breikkuð með því að stytta Hörgeyrargarðinn. Annar valkostur var að flytja alla hafskipaflutninga út á Víkina með því að byggja þar nýja hafskipabryggju. Áður en til framkvæmdanna kom var byggt líkan af höfninni og könnuð áhrif af þessara framkvæmda. Þar kom fram að hreyfing úti á víkinni væri allt of mikil í slæmum veðrum og því var fallið frá að byggja hafskipabryggjuna en innsiglingin breikkuð í staðinn, enda hafði sú framkvæmd komið vel út í líkani.
Höfnin á síðari árum
Viðlegukantar hafnarinnar, samkvæmt Siglingarstofnun Íslands, eru um 1.978 m, auk 60 m fyrir björgunar- og hafnarbáta, 130 m fyrir smábáta og 70 m fyrir ferju. Mesta dýpi við bryggju er um 8 m.
Starfsemi
Mikil starfsemi hefur verið í höfninni í gegnum árin og er ennþá all mikil starfsemi í gangi. Venjubundin notkun er fjölbreytt og oft margt um að vera. Aðalstarfsemin sem er hér í höfninni er löndun fisks og viðlega fiskibáta ásamt því að ferjan Herjólfur siglir áætlunarleiðir frá Eyjum til Þorlákshafnar. Í Klettsvíkinni voru Keikósamtökin með aðstöðu fyrir háhyrninginn Keikó en nú í dag er kvíin notuð til fiskeldis og er þar ræktaður þorskur.
Í Friðarhöfn er löndun og viðlega. Við Friðarhafnarbryggju, Binnabryggju, Skáa og Nausthamarsbryggju að norðan er fiskmóttaka og vöruflutningar. Viðlegu og viðgerðarsvæði er við Skipalyftu, Gjábakka og Kleifarkant. Einnig er í notkun dráttabraut austan Friðarhafnarbryggju. Básaskersbryggja er ferjubryggja og viðlegubryggja. Viðlega er við Nausthamarsbryggju að sunnan auk smábátaaðstöðu við Brattagarð og Bæjarbryggju. Olíumóttaka er á fjórum stöðum í höfninni þ.e. á Nausthamarsbryggju, Básaskersbryggju, Friðarhafnarbryggju og Binnabryggju. Nú er áætlað að olíumóttakan verði að mestu leiti við Skáann.
Miklar framkvæmdir hafa verið á síðustu árum við höfnina. Eftir gosið var í fyrsta skipti í boði að útbúa frábæra höfn fyrir stór skip og alls konar starfsemi. Flest allar bryggjurnar hafa verið byggðar eða endurbyggðar eftir gos.
Reistar hafa verið öryggisgirðingar á bryggjum vegna krafna Bandaríkjamanna af ótta við hryðjuverk. Slíkar öryggisgirðingar verða að vera í viðkomuhöfnum skipa, sem sigla til Bandaríkjanna. Ekki eru allir á eitt sáttir við þessar framkvæmdir en horfa verður á þessi mál með hlutlausu sjónarhorni og meta þær breyttu aðstæður í heiminum í dag.
Hafnarsvæðinu má skipta niður í þrjú meginsvæði:
- Innri höfn er svokallaður Botn og takmarkast af skjólgörðum á Hringskeri og Hörgaeyri og landinu í kring.
- Ytri höfn takmarkast af Heimakletti, Ystakletti að Klettsnefi og línu þaðan í hraunkantinn gegnt Klettsnefi.
- Önnur hafnarsvæði eru austan og norðan við Heimaey.
Auk þess nær hafnarsvæðið langt inn á land og eru stór athafnar- og iðnaðarsvæði sem heyra undir höfnina
Bryggjur Vestmannaeyjahafnar
- Nausthamarsbryggjavar byggð á árunum (1951-1957) 1954-1957. Síðar var hún endurbyggð og lengd á árunum 2000- 2002.
- Bæjarbryggja, sem byrjað var á árið 1907, var endurbyggð árið 1925.
- Básaskersbryggjavar gerð árið 1929, stækkuð á tvisvar (1931-1932 og 1936-1942) og endurbyggð á árunum 1971 og 1972. Ferjuaðstaða fyrir Herjólf vestan við bryggjuna, sem tekin var í notkun árið 1976 var endurbyggð árið 1992 þegar nýr Herjólfur kom til landsins
- Friðarhöfn. Friðarhafnarbryggja var gerð á árunum 1943-1945, síðan lengd árin 1949-1950 og breikkuð árið 1951 og endurbyggð árin 1965 og 1966. Síðar var bryggjan endurbyggð árin 1997 til 1999 og frá árinu 2002 og stendur enn.Hafist var handa um að dýpka Friðarhöfn árið 1951-1953. (og hún stækkuð árið 1960) Bryggjurnar voru byggðar að sunnan 1954 og norðan og vestan 1960. Endurbygging Friðarhafnar hófst árið 2002 með því að nýtt þil var rekið
að sunnanverðu og verklok endurbyggingar Friðarhafnarinnar voru árið 2006.
- Binnabryggja, sem var byggð gegnt Friðarhafnarkajanum, var tekin í notkun árið 1980.
- Skáinn, viðlegukantur, sem tengir Binnabryggju og viðgerðarkant Skipalyftunnar var byggður 1989-1990.
- Kleifarbryggja(austur úr Gjábakka) var byggð 1994-1995.
Tenglar
Heimildir
- Helgi Benónýsson, 1974. Fjörtíu ár i Eyjum, Reykjavík: Vesturhús hf
- Jóhann Gunnar Ólafsson, 1947. Hafnargerðin í Vestmannaeyjum, Reykjavík: Steindórsprent hf
- Aðalskipulag Vestmannaeyja 2002-2014
- Halldór Guðnason. 1991. Við Ægisdyr, Saga Vestmannaeyjabæjar II. Reykjavík: Stofn.