Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1956/ Björgunarfélag Vestmannaeyja: Símnefni: „MAR”
Árið 1918, þann þriðja ágúst, er haldin hér í Eyjum fjölmennur fundur til undirbúnings og stofnunar félagsskapar, sem gefið var nafnið h.f. Björgunarfélag Vestmannaeyja.
Stofnun þessa félags markar merk tímamót í sögu Eyjanna, og ef dýpra er tekið í árinni, stórmerk spor í framfaraþróun íslenzku þjóðarinnar.
Það höfðu verið hér uppi raddir áður, um að nauðsynlegt væri að reyna af fremsta megni að stemma stigu við hinum tíðu sjóslysum, sem voru hér, og reyna að auka öryggið við sjósóknina í Eyjum.
Fiskifélagsdeildin hér, „Léttir“, hafði haft mál þetta til meðferðar í fyrstu, en innan deildarinnar var kosin nefnd til undirbúnings málinu, en nefnd þessari auðnaðist því miður frekar litlu að afreka. Þó varð kosning nefndarinnar til þess, að á þingmálafundi í apríl 1918 var skorað á þingmann kjördæmisins, að hann beitti sér fyrir því, að landsjóður legði fram styrk til að kaupa björgunarskip. Málinu hreyfði Jes A. Gíslason, en Jón Jónsson í Hlíð bar fram tillöguna. Þjóðin er í mikilli þakkarskuld við þá menn, sem ruddu veginn og hófust handa með brautryðjendastörfum sínum, með tildrögum og stofnun að Björgunarfélagi Vestrnannaeyja. Brautryðjendurnir létu sér ekki nægja umtalið eitt og orðaflóð. Þeir hófu á loft baráttumerkið, hófu þegar að framkvæma og vinna af elju, með áhuga og ótrúlegum dugnaði að ýta úr vör hinu göfuga mannúðar- og hugsjónamálefni björgunarstarfseminnar. Þeirra störf eru talandi vottur, er gleggst sást í veruleikanum með komu björgunarskipsins Þórs til Vestmannaeyja þann 26. marz 1918. Fyrsta björgunarskipsins, sem sigldi undir íslenzkum fána, skipið sem einnig er frumburður íslenzkrar landhelgisgæzlu, skipið sem mótaði sjálfstæði okkar á sviði löggæzlu við strendur landsins og var vísirinn að þeirri þróun, sem koma skyldi, til að verja eignarrétt okkar á fiskimiðunum við strendur landsins, innan við veiðitakmörk, sem nú eru í gildi, hvað viðvíkur botnvörpuveiðum, veiðitakmörkum sem er nauðsynlegt að breyta að mun hið bráðasta;—og ekki sízt skipið, sem veitti sjómönnunum okkar aukið öryggi, aukna aðstoð og hvers konar hjálp, jók trú þeirra á framtíðina með tilkomu slíkra björgunartækja, sem þeir höfðu eignazt með komu Þórs.
Og þá er það ómetanlegt, hve þetta skip veitti aðstandendum sjómannanna mikla fróun og öryggi með nærveru sinni á veiðisvæðunum við Eyjar, ætíð reiðubúið að veita aðstoð og hjálpa þeim, sem á slíku þurftu að halda, já, það var ábyggilega mörg konan og móðirin, sem var hughraustari og styrkari af því að vita af björgunarskipinu í nálægð við bátinn, sem einhver ástvinur eða ættinginn var á, þá er veðrin voru vond og vindurinn blés af mætti sínum, ýfandi upp öldur hafsins. — Á einum af fyrstu fundum bráðabirgðastjórnar Björgunarfélags Vestmannaeyja, sem haldinn var að Hofi hér í Eyjum þann 10. ágúst 1918, var samþykkt einróma eftirfarandi tillaga: 1. Byggður verði björgunarbátur, 50—60 tonn að stærð. 2. Risti ekki yfir 8 fet með hæfilega seglfestu. 3. Hraðinn sé ekki minni en 12 mílur á vöku. 4. Styrkleiki 1. cl. Bureau Veritas. 5. Að báturinn hafi öll nútíma tæki, sem slíkur bátur þarf að hafa, að svo miklu leyti sem því verður við komið vegna stærðar hans, einnig björgunarbát og ljóskastara, sem sé í sambandi við rafgeyma o. s. frv. 6. Að því er styrkleika bátsins snertir skal sérstaklega tekið fram að hann sé fullfær í Norður-Atlantshafssjó í vetrarveðrum. Ennfremur var samþykkt á sama fundi að senda Sig. Sigurðsson lyfsala til Reykjavíkur til þess að ráðgast um við landsstjórnina og stjórn Fiskifélags Íslands um undirbúning málsins. Stjórn Björgunarfélags Vestmannaeyja hélt þessu máli vel vakandi og naut mikillar fyrirgreiðslu margra mætra manna, hér og annars staðar. Mörg sjónarmið komu fram. Margar tillögur og margar uppástungur voru ræddar og athugaðir. Ein af merkustu tillögum, sem félaginu bárust, kom frá Emil Nielsen framkvæmdarstjóra Eimskipafélags Íslands, þar sem hann ráðlagði félaginu að kaupa gufuskip, sem væri til sölu í Danmörku. Það var gæfuspor félaginu að hlíta því ráði. Á fjölmennum fundi félagsins þann 21. nóv. 1919 var einróma samþykkt að taka tilboði um kaupin á b/s Þór og jafnframt að fresta nýsmíði á björgunarbáti um sinn.
Þann 1. des. 1919 er gerður kaupsamningur við danska landbúnaðarráðuneytið um kaupin á „Þór“ fyrir kr. 150.000,00, sem skyldu greiðast við undirritun kaupsamningsins. „Þór“ var 205 br. tonn, 172 netto tonn, 115 fet að lengd, 21 fet að breidd, 11 fet á dýpt, ganghraði allt að 10 míIur á klst. Hann var byggður í North Shields á Englandi árið 1899 sem togari fyrir dansk-íslenzka verzlunar- og fiskifélagið, er hafði bækistöðvar sínar á Patreksfirði. Útgerð hans gekk afar illa. Síðar var hann seldur danska landbúnaðarráðuneytinu, sem gerði hann að hafrannsóknarskipi. En á stríðsárunum 1914 — 1918 var hann notaður sem varðskip í Danmörku.
Eftir að Þór var orðinn eign Björgunarfélags Vestmannaeyja, var hafizt handa að gera við og lagfæra skipið, svo og að setja í það ýmislegt, sem talið var nauðsynlegt að björgunarskip þyrfti að hafa. Þór, fyrsta björgunarskip Íslands, hóf ferð sína hingað til lands frá Kaupmannahöfn laugardaginn 13. marz 1920 og kom til Vestmannaeyja, eftir langa og stranga ferð yfir hafið, laugardaginn 20. marz kl. 5 e. h. Fyrsta landkenning Þórs var ljósleiftur frá heimastað hans, Eyjum, Stórhöfðavitanum, sem þá lýsti ekki langt á haf út, fremur en hann gerir nú í dag. En loforð eru fyrir því, að ljósmagn hans verði aukið að mun, og úr því sleifarlagi bætt, sem orðið hefur á endurbótum vitans á liðnum árum. „Þór“ kostaði kominn til Vestmannaeyja kr. 272.427,00.
Eftir komu sína til Eyja hóf „Þór“ þegar starf sitt sem björgunar- og gæzluskip. Samkvæmt gömlum dagbókum skipsins sést, að þann 27. marz 1920 ákærir hann fyrsta togarann fyrir ólöglegar veiðar við Sandinn. Togarinn hét Maclay Gy 1113. Þar sem Þór hafði þá ekki rétt eða leyfi til að taka og færa til hafnar veiðiþjófa, til yfirheyrslu og rannsóknar, gat hann ekki annað en rekið hinn seka á brott, samið og sent skýrslu yfir verknað togarans til bæjarfógetans í Vestmannaeyjum. Rétt til að taka og færa til hafnar veiðiskip, sem staðin voru að ólöglegum veiðum og í náðist, öðlaðist „Þór“ litlu síðar.
Eftir sömu dagbókarheimildum aðstoðar „Þór“ fyrsta bátinn þann 1. apríl sama ár, er var með netahnút, og dregur hann bátinn undir Eiðið. Þann 5. apríl veitir hann m/b Njáli hjálp, sem var með bilaða vél, staddur suður af Bjarnarey í norðanstinningskalda og dregur hann inn í Vík. Það má segja, að giftusamlega hafi starf skipsins hafizt, nýsköpunarstarf, sem átti eftir að bera ríkulegan ávöxt. Félagið þakkar og virðir störf áhafnarinnar á v/s „Þór“, svo og öllum, sem á einn eða annan hátt unnu ötullega að því að gera þá hugsjón að veruleika, sem barizt var fyrir og að var stefnt, að Eyjarnar eignuðust björgunarskip til eigin afnota og öryggis. Skip sem var fyrsta íslenzka skipið sinnar tegundar, ætluð göfug störf fyrir góðum málefnum.
Fjárhagur Björgunarfélags Vestmannaeyja var ætíð mjög þröngur. Ef litið er í gömul skjöl félagsins, verður maður undrandi yfir þeirri þrautseigju, fórnfýsi og dugnaði á að halda félaginu í horfinu. Þar eru ábyggilega „Grettistök“, sem taka hefur þurft til þess að sjá félaginu fyrir daglegu brauði eða salti í grautinn, ef svo mætti að orði komast, svo að félagið yrði ekki rekald á fjörum gialdþrota og skulda. Nú sem betur fór var í félaginu og bak við það því til stuðnings og styrktar nokkurs konar kjarnorkukraftur á þeirra tíma mælikvarða, trúin á nauðsyn þess málstaðar, sem var tilgangurinn með, stofnun Björgunarfélags Vestmannaeyja. Margar samþykktir voru gcrðar innan fé-lagsins uni ýniiss konar atriði viðvíkjandi staiisli;clti b 's „Þórs", enda ríkti vakandi iíhugi uin stóii og starfsenh hans, utan lciags seni innan. Þann 12. mar/ 1922 samþykkir ncfnd hans innan lclagsins nokkrar tilhigur til eltirbrcytni lyrir v/s ,,bc')i•". í þcssuiu tillögum er m;cl/t til J>ess, acN l>j<)rgunarskipið haldi sig á viss-uiii stöðum, cftir því hvcr vindalstaðan cr. og skijjið spari ckki notkun ;i Ijcwkast-ara sínum. Veiðisvæðið, scm ncfndin ncfnir í tillögu sinni, gagnvart staðsctn-ingu „Þórs", nær frá Holtsósi vestur að Hallgcii scy og veslan og sunnan við Kyjar. Scrstaklega er óskað eftir nær\eru björg-unarskipsins af nefndarinnar hállii, ef bátar eru að vciðum ]>að anstaiiega, að Þríhyrníngiu sé farinii að* ganga undir Scl jalandsinúla. Þessa nefnd skipuðu fiinm slatiandi formenn hér í Kyjum.
1 upphafi var hugmynd félagsins sú, að hita bvggja bjc'irgtinarbát. Sú huginynd er í l'ullti gildi enn, ]>c')tt farið væri út í }>að að kaupa allstcirt gufuskip á mælikvarða ]>cirra líma til afnota í þágu lélagsins og til að gera liugsjónainál þess að vcruleika. Sti afdrifaríka og gæliisama ákvörðun, sern þá var tekin uin kaupin ;í bjíirgunar-skipinu „Þór". er þess valdandi, að enti í dag cr í gildi samningur og skiildbincling ríkissl jórnarinnar, skuldbinding, sem er gulls ígildi og cr þess efnis, að liér skuli ætíð vera starlandi björgunar- qg eltirlits-skip um vetrarvertíðirnar.
Nú sjá það allir, scni vilja sjá rétt. frá röngu, að verði nú byggðiir hér björgun-arbálur til alnota fyrir Kyjarnar, vélkmi-inn mcð nauðsynleginn ta'kjuin, sem slíkur bátur þyrlii að hala, mun Iiann alls ekki ;i ncinn hátt lcysa af hólmi ríkis-stjóinina liá skyldLim síniini ;i uppfyll-iiigu ;í lyrrncfndimi samningi cða leysa skip liemiar frá imisöindum ga?/lustc)rf-um hér við Kyjar. Þvert ;i nióti aiika ör-ySRÍÖ og ]);i'giiidin l'yrir sjc'micnnina innanliafnai og í oálægð \ ið hann.
A þ\'í hel cg áður olt og miirguni sinn-um liamrað, að æskilegt va-ri og skylt, að höfnin \;tri aðili að slíkuni bátí, til hag-ra'ðis l'yrir sig og slarhsemi sína og lil að lctta ttndir mcð rekst lii-skostnaði lians. Þótt báiunnn vani það stcir og þaunig tit-In'tinn. ;.ð kröfum nLÍtímans til slíks b;its væri að mesiu fullna-gt, cr ckkcrt þvl til fyrirslöðu, að ckki sé h;cgt að samrýnia störl' hal'narb;its og l)jörgunarb;ils, nciiia cf til vill \ iljaley.si eða pcrscínulcgur reip-dráttur um skildingiiin. \'cgna ])cirra rnauna, sein halda þ\í frain, að hölnin gcti ekki vcrið meðeigandi í bátnum vegna slarl'semi sinnar við' skipaafgreiðslu vil ég minnast á eftirl'arandi: í ;iratugi hala skip verið afgreidd hér utan halnar-innar á stcirum og smánm báttim. A þeim síðarneliidii á Víkinni, þegar þannig viðr-aði, að það væri h;cgt, cn lyrir Kiðinu i stærri bátmn, þegar Víkin vai ekki her til skipaalgrciðsbi. Sama er í dag, ef ekki cr
l'æil cða ekki hægt að nota þanii larkost, scm nú er að cillu jal'ni notaður til skipa-þjónustu, hvort helchir cr á A'íkinni ec5a fyrir Kiðinu, cr fenginn stærri bátur til starfans, og eru staðreyndir þar fyrir hendi, sem ekki vcrða hraklar, að sti r;íð-stöliur hefur borið jákva'tt notagildi. Hvers vcgna cr þ;i ekki hægt að nota stærri bátinn í góðu vcðri, þegar hann fullnægir þchiinni, gefur góða raun cjg getur lag/t ac> skipiiin í vonchim veðrum? ll\í skyldi haiui ])á ekki geta sh'kt í bh'ðu og g(')ðu veðri? Sjóiiiannasléttiu hefttr eignazt giiðan sluðning og niúlssvara l'yrir öryggi.smáhnn sínuni mcð slysavarnarfé-laginu ..Kvkyudli". Það lclag er sístarf-ancli með lilandi áhtiga að nianniiðar-niáli, seiit [>að heliir sett sér að takmarki. rakinarkinu að afla 1 'jár til kaupa á ýmiss konar björgunai tækjuni, og til að lélta unrlii mcð icksturskostnaði þeirra, svo að Incgt sé að hala þau í ímthaiu ástandi og í notkun, takinarkinu ao auka seni niest alla lijálparstarísemi við slysavarn-irnar og reyna að draga úr slysah.cttiin-uin. Sjómannadaginn sem og alla aðra daga virði ég og þakka sr.örf sjihnann-anria, störfin seni eru hin langþýðingar-mestu fyrir land okkar og þjóð, unnin af dug, karhuennsku og úsérhlífiii.
Kg vil óska að aðbúiiaður sjómainiaiina lari ætíð halnandi, \innuskilyiði þcirra hatni með hetri og hetri tækjum og t;ekni. Að stelnt verði að því að auka ör-yggi þeirra af frein.sta niegni í höln og utan hafnar, með auknum öryggista'kj-11111. I'ar sem Vestmannacyingar hala ver-ið á margan hátt frumkvöðlar í notkun hvcrs konar nýjunga í gerð hjörgunar-tækja, væri æskilegt að í Vcstmannaeyj-um, sem og annars staðar, yrði tekið tipp eftirfarandi og sett í lög cð'a tilskipan:
I ) Að tveir gúinmíhjargbátar skuli vera uin borð í hverjum báti, seni er yfir viss st;crðartakmörk, þar scm slíkt eykur að 111 im björguiiarmöguleika áhaliiar þcirra.
'I) .\ð öll sjókhcði skuli vcra gul að lil eða í þeim lit, scm Iengst sést að, cn sala ;i (lökkiim cða svörtum sjóklæðuin ekki leyfð.
í)) Að með reglugerð sé gert að skyldu, \cgna lenginnar rcynslu, að mála reisn báta og scrstaklcga reisnarþök með sterk-um og áberandi litum, sem bc/.t og lengst sjást að, mcð tilliti til leitar úr lofti eða al sjó. Skjólklæðuing eða skipsbolur séu ekki niálað með lituni, sem líkjast mjög umhverfinti, sjónuni.
Þótt margar tilskipanir séu ol t ;i tíðiim ])\ ingandi fyrir ])á, sem þ;cr ná til, og hafi á stundtun í för ineð sér veruleg f járútlát og taki af ínörgum sjálfsákvörðunarrétt-inn, í þessu tilfclli rncð litaval á báttnn sínum, er það rétllætanlcgt, ef þftð cr til að auka iiryggi bátaáhafnanna, enda vill hver og einn bátseigandi heill og velferð og iiinfram allt sem mcst öryggi skipverja ;í síninn bátum.
Oska svo sjómönnum giftu og gengis, batnandi afkomu og útfærslu á veiðitak-markali'nimni kringum landiðallt.
