Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1959/ Þegar „Íslendingur” fórst 1916

JÓN SIGURÐSSON:

Þegar „Íslendingur“ 1916

Árið 1911 var viðburðarríkt í sögu Eyjanna. Aflabrögð voru sérstaklega góð og vertíðin í heild, einhver sú bezta frá því að vélbátarnir komu til sögunnar. Tíðarfar var að sama skapi gott. Eftir þessa vertíð urðu mikil umbrot til framfara og útgerðaraukningar. Voru þá pantaðir 14 vélbátar til Eyja, 11 frá Danmörku, 2 frá Svíþjóð og einn var keyptur frá Seyðisfirði. Allir voru þessir bátar stærri en þeir, sem fyrir voru eða um 10 lestir. Sumir af þeim útgerðarmönnum, sem fengu þessa nýju báta, áttu báta fyrir og seldu þá öðrum, svo útgerðar aukning varð mikil.
Um vorið 1911 komu 12 af bátunum, en Svíþjóðarbátarnir tveir voru ekki væntanlegir fyrr en í marz 1912. Annan þeirra átti Friðrik Jónsson á Látrum og útgerðarfélagar hans, þeir Ólafur Jónsson Landamótum, Árni Jónsson í Görðum, Magnús Guðmundsson í Hlíðarási. Kristján Ingimundarson Klöpp og Ágúst Benediktsson Kiðjabergi. Formaður bátsins var Friðrik Jónsson. Hinn bátinn áttu Guðjón Þórðarson í Heklu, sem var formaður með hann, Bjarni Einarsson í Hlaðbæ, Helgi Jóns-son Stei nuin. Þorsteinn Olafsson Haagarði og Friðrik Beneónýsson Gröf. Um suinarið kom hingað einn bátur meðal hinna dönsku, sem þeir áttu einnig í, þeir Bjarni í Hlaðbæ, Helgi í Steinum o. fl. Var það að nokkru sama útgerðarfélag og það, er átti annan Svíþjóðarbátinn. Með þenna danska bát þeirra félaga, sem nefndur var „Sæfari". var Sveiun Jónsson á Landamótum. Varð þetta mjög fengsæll bátur og góður og fiskaði Sveinn með ágætum á hann hverja vertíð. Tíminn leið nú fram í marzmánuð. Þá komu Svíþjóðarbátarnir með skipi til Eskifjarðar og varð þess vegna að fá menn hér til þess að sækja þá þangað og sigla þeim til Eyja. Frið-rik Jónsson og hans félagar fengu til þessa Finnboga Björnsson skipstjóra í Norðurgarði. sem vélamann Gissur Filippusson, sem þá var hér í Eyjum, en háseti varð Arni Jónsson í Görðum. Til að sækja hinn bátinn var fenginn sem skipstjóri Sigurjón Jónsson í Víðidal, vélainað-ur Björn Bjarnason í Hlaðbæ og háseti Tómas Þórðarson Vallatúni Eyjafjöllum. Til Eyja hrepptu bátarnir versta veður og voru lengi á leiðinni að austan, en allt fór þó vel. Þegar heim kom voru bátunum gefin nöfn. Bátur Friðriks Jónssonar hlaut nafnið „íslend ingur" og skrásetningarnr. Ve 161, en bátur Guðjóns og þeirra félaga hlaut nafnið „Happa-sæll" Ve 162. Þetta þóttu mikil skip, og voru þeir með þeim stærstu cr hér höfðu komið. Þeir voru kantsettir, trauslir að öllu leyli, með 14 hesta Skandiavél hvor, og voru það þær fyrstu slík-ar. er til Eyja komu, og mjög glæsilegir fiski-bátar. Friðrik Jónsson var með íslending í 3 ver-tíðir eða til vertíðaiioka 1914. Sagði hann þá af sér forincnnsku. Var hann óárurgður nieð aflabrögð sín á bátnum og þá'kominn nokkuð við aldur. Þá var ráðinn nvr formaður fvrir íslending. Það var Guðleifur Elísson frá Brún-um, Evjaf jöllum, þaulvanur formaður og fiski-sæll. Tók bann við bátnum veturinn 1915 og varð þá verlíð með hæstu aflabátum í vertíðar-lokin. Þessa vcrtíð. þ. e. 1915, var vélamaður á mb Enok I hjá Þórði Jónssyni á Bergi, Olafur Ingí-leifsson í Heiðarbæ. í'á var það í marzniánuði að þeir á Enok reru suður fyrir Geirfuglasker og lögðu þar línuna út frá skerinu. Þeir urðu heldur síðbúnir að draga og er því var lokið voru víst flcstir bátar farnir í land. Veður var gott þenna dag og drógu þeir á Enok inn að skerinu. Þá vakti Ólafur Ingileifsson allt í einu orðs á því við Þórð formann. að sncmma ætli þeir að fara að liggja úti, þvi þarna komi bátur heimanað og stefni lil þeirra á Enok. Þórður 30 . Olafur Jónsson. hanilaniótiim, vclstjóri á lslentling.

leit þá í állina heim, en ekki gat hann komið auga á bátinn. Olafur varð hissa og sagði: ..Séi'ðu ekki bátinn, maður, hann er svo til al-veg að koma hérna til okkar'? Þelta er íslend-ingurinn." „Nei," sagði Þórður, ..ég sé engan bát." Olafur varð meir en lítið undrandi: ..\ú er ég alveg hissa, sérðu ekki bátinn?" Hann kallar á hásetana og spyr fyrst Valda Jónsson í Sandgerði: „Sérðu bátinn, sem kemur þarna?" „Nei," sagði Valdi. ..ég sé engan bát, hvergi nokkurs staðar."' Olafi leizt nú ekki á blikuna. Hann kallaði þá í Magnús Runólfsson frá Sandgerði og spyr hann hvorl hann sjái ekki bátinn, sem sc að koma til þeirra. „Nei," svaraði Magnús, „ég sé engan bát." ..Hvað er þetta annars, ég skil þetta ekki. Sko. nú er hann Eyjólfur Sigurðsson að henda baujunni og Guðleifur cr í stýrisgatinu. Sjáið þið ekki ís-lendinginn? Hann er hér rétt við borðið hjá okkur." Enginn hinna aðspurðu sáu neitt til bátsins. Ólafur varð alveg undrandi. „Ég er svo alveg hissa," sagði haim, ,,ég horfi á bát-inn hér alveg hjá og sé hann eins vel og ykk-ur!" Enginn tnannanna á Enok sá bátinn nema Olafur. Hann sá hann alveg þar til hann hvarf út í hafmóðuna og virtist allt mjög eðlilegt um háttalag hans. Olafur hugsar sér að taka eftir hvort bálur-inn lægi við bólið þegar þeir kæmu í land og féll talið um bátinn niður. Þeir luku svo við að draga línuna og héldu -íðan heim. Það fvrsta sem Olafur gerði var að athuga hvoit ísiend-iirgurinn lægi við bólið. Það reyndist vera. Haim lá við festi sína á Boininum. Olafi fannfl þeíta allt mjög einkennilegt og ekki eitthvað með felldu. Datt honum ýmislegt í hug. en ræddi ekki frekar um þctta við skipshöfnina og hugsaði sér að geyma það með sjálfum sér og sjá hverju fram yndi. Nú leið sumarið. Guðleifur var ráðinn for-nraður með Islending vertíðina 1916 og Olafur Ingileifsson formaður með Asdísi. Þá vertíð vcr og ráðinn íoimaður með Happasæl Arni Finnbogason frá Norðurgarði. Vertíð hóíst það ár sirax með nýárinu. Þann 5. janúar var go;t sjóveður með morgni. og var almennt róið. Unr fjögur leytið fór að hvessr af SA, en um það bil voru bátarnir sem óðx l að koma að landi úr róðrinutn. Happasæll og íslendingur voru þá báðir komnir. Lhn kl. sex kom mb Gnoð úr róðri. Formaður með hana var þá Helgi I. Bachmsnn. Kom hann með þau skilaboð í land, að nrb Sæfari væri með bilaða vél og lægi fvrir akkeri vestan undir Ofanleitis-hamri. Eigendum Sæfara var tilkynnt þetta og báðu þeir þá Árna Finnbogason að fara í Happasæl og sækja Sæfarann. Tók hann því vel og lofaoi þegar að fara. Einnig stóð til að fá inb Láru lil bess að fara líka, þar eð öruggara þótti að tveir bátar íæru út. Formaður á mb Láru var Finnbogi Finnbogason írá Norður-garði, bróðir Árna. Fannst hann ekki i augna-blikinu svo ekki náðist til hans. Eigendur Sæ-fara rákust þá á Guðleif Ehsson, sem var á gangi niðri við höfnina, og báðu hann að fara á íslending með Happasæl og sækja Sæfarann vestur undir Hamar. Guðleifur tók því mjög vel og taldi sér ekkert að vanbúnaði. Skömmu síðar lögðu þeir af stað út. Happasæll og ís-lendingur, og gekk ferðin vel út höfnina og vestur eftir, þó veður væri þá orðið mjög slæmt, rok og haugasjór af SA. Þegar þeir komu til Sæfara við Hamarinn kom þeim saman um að haga heimferðinni þannig að íslendingur fór fyrstur og var drátt-artaug úr honum í Happasæl og síðnn dráttar-taug úr Happasæl í Sæfara. Síðan var lagt af stað heim og gekk allt að óskum þrátt fyrir veðurofsann. En þegar beygt skyldi og haldið inn í höfnina gaf Sveinn Jónsson formaður á Sæfara blússmerki og gaf þarvið til kynna, að hann áliti ófaírt að fara inn í höfn vegna veð-urofsans, leiðin væri ófær. Sneru þá bátarnir við og héldu aftur inn fyrir Klettinn og undir Kambinn. Gekk þetta vel og lögðust allir bát-arnir þar. Þá sleppti Happasa:ll dráltartaug-inni, sem Iá í íslending. og drógu }ieir íslend-ingsmenn hana til sín. Það sáu þeir Happasæls-menn síðast lil þeirra, því rétl í þessu tók Happasæll Sæfarann í drátt og fór með hann veslur nieð Eiðinu. Bjuggust þeir við, að ís-lendingur kæmi í kjölfar þeirra vestur eftir, en það varð þó ekki. Veður var þá orðið ákaflega hart og stórsjór, og mun vindur þá hafa verið nálægt 12 vindstigum. Happasæll ætlaði sér mcð Sæfarann undir Hamarinn, en svo var veðrið mikið, að hann koinst þangað ekki, og rak bátana vestur úr Smáeyjasundi og vestur eftir Flóanum. Tvisvar slitnaði Sæfari aftan úr fíappasæl og virtist ógerlegt að ná báttium aft-ur, en í bæði skiptin tókst það þó um síðir. Sem sagt var veður mjög vont og var helzt við ekkert ráðið, en fyrir sérstakt harðfylgi og dugnað skipverja bátanna tókst þó að halda Sæfaranum. Þegar þar var komið voru bátarn-ir komnir langt vestur fyrir Alsey og gekk nú vel um stund að halda Sæfaranum þótt veð-ur hefði enn harðnað mjög og kominn stór-sjór. En rétt seinna slitnaði Sæfari enn aftan úr Ha]jpasæl og leit þá mjög illa út að takast niundi að ná honum aftur. Happasæll komst þó að honum og kallar þá Sveinn Jónsson for-maður á Sæfara og segir að nú sé ekkert annað að gera en yfirgefa bátinn ef takast mætti að ná í mannskapinn. Happasæll lagði þá að Sæ-fara í mjög tvísýnu og svo vel tókst til að allir mennirnir komust yfir í Happasæl heilu og höldnu. Var það að allra dómi undursamlegt þrekvirki að tiá mönnunum í þessum hamför-um. Var síðan lagt af stað heim og gekk allt vel eftir aðstæðum. Var þó ekki komið heim í höfii fyrr en morguninn eftir. Var nóttin þeim mjög erfið, ströng og eftirminnileg. Þegar að höfninni kom var veður emi injög vont og leiðin slæm, en innsiglingin fór þó vel. En svo var veður hart þegar inn kom, að Happasaíll lenti upp í Botninn upp á þurrt, en óskemmdur með öllu. En hvað varð um Islendinginn? Þeir á Happasæl sáu hann ekki eftir það að þeir skildu við Eiðið, er hann var að draga drátt-artaugina. Það var líka það síðasta er til báts-ins sást, og til hans spurðist ekki meira. Strax og veðrinu tók að slota voru fengnir togarar til þess að leita íslendingsins. Eiimig var rnb Ásdís fengin til leitarinnar og var þá formaður með hana Ólafur Ingileifsson, sem áður getur. Var leitað allan daginn og fram á kvöld, en allt árangurslaust. Til íslendingsins spurðist ekkert og ekkert sást af honum. Ýmsar getgátur urðu uppi um afdrif hans eins og gengur. Sumir héldu að hann hefði orðið fvrir vélbilun og hrakið upp í Smáeyjar, en sem sagl, það voru getgátur einar og engin rök til stuðnings þeirri ágizkun. Fyrir björgunarafrek sitl við Sæfaramenn fékk Árni Finnbogason skipstjóri á Happasæl viðurkenningu. Það voru 15 krónur í pening-um og silfurpeningur að auki. Trúlega þættu það ekki mikil björgunarlaun nú á dögum. Bar mönnum saman um að það hefði verið hið mesta afrek að ná mönnunum úr Sæfaranum og ekki hefði þurft um endinn að spyrja, ef Árni Finnbogason hefði látið hættuna, sem björguninni fylgdi, nokkru máli skipta. Hann einsetti sér að ná mönnunum, og það tókst vel og giftusamlega. Þarna kom fram sýn Ólafs Ingileifssonar 34 ¬velurinn áður, fyrir sunnan Geirfuglasker. Verður ekki annað af henni ráðið, en að hún boðaði það sem nú var orðið. SIÓMAXNADAGSBJ.Afi VESTMA.NNAEYJA Guðleifur Elísson var fæddur að Yztaskála undir Eyjafjöllum 29. ágúst 1880, og voru for-eldrar hans Guðlaug Hieronimusdóttir og Elís Hjörleifsson. Guðleifur fór snemma að Mið-mörk undir Eyjafjöllum og ólst þar upp til fermingaraldurs. Þar bjó þá Arni Arnason og Margrét Engilbertsdóttir. Um fermingu fór Guðleifur að Brúnum og var ætíð síðar kennd-ur við þann bæ og nefndur Guðleifur á Brún-um. Hann varð snemma bráðþroska og mjög mikið hraustmcnni. Sextán ára fór hann til sjóróðra suður á Suðurnes fótgangandi með frænda sínum, Guðjóni í Ormskoti, síðar að Heiði í Eyjum. Voru þeir á líkum aldri og um æði margt h'kir. þó ólikir væru í sjón. Þeir reru nefnda vertíð á Suðurnesjum, en næstu vertíð

fóru þeir til Eyja. Mun það hafa verið árið 189Íj. og reru þeir á sitt hvoru skipinu. Guðleifur var mikið með Guðjóni Jóns-yni á ^andfclli, sem lét svo ummaílt að Cuðleifur væri afbragð annarra manna og aldrei hefði hann kvnnzl öðrum eins á allan hátt. Kallaði Guðjóu þó ekki allt ómmu sína í tali á mann-kostum. Arið 1909 tók Guðleifur við formennsku á mh Lunda, sem hann átti með Gísla .1. Johnsen. Var Guðleifur snemma farsæll formaður og sjósóknari með þeim fremstu í Eyjum. Jafn-hliða var hann og formaður á Austfjörðum með mh Herkules fyrir Sigfús Sveinsson á Aorðfirði. Var það einn af fyrstu vélbálum auslanlancls. Sömu ummæli hafði Sigfús Sveinsson um Guðlcif og Guðjón á Sandfelli. að Guðleifur væri afbragð annarra manna á flestum sviðum.

SJÓM \\\ VI) VGSHl.Vt) VESTM AXXAKYJA

Síðar varð Guðleifur með mb Víking á Sevðisfirði fyrir Brynjólf Sigurðsson, og var Guðlcifur þar ávallt aflahæstur og mikils mel-inn formaður. Þótt Guðleifur færi snemma úr átthögurn sínum frá Ey jafjöllunum, var hann þar þó við-loðandi fram á siðustu árin. Þar átti hann t. d. sína ágætu hesta, sem hann unni mjög. Hann var hesta- og vatnamaður mikill og góður. Hann var með hærri mönnum á vöxt, þrekinn. dökkur yfirlitum, svipmikill og virðulegur. Hann var fastur fyrir cf því var að skipta og hið mesta hraustmenni að hurðum. Mætti með sanni segja um Guðleif:

Sérhver hreyfing sýndi fjör. ■ svipur reifur, lundin ör, örvum dreifðu augun snör . . .

Fullur kæti, fær í margt. frískur ætíð, tefldi djarft, lét oft mæta hörðu hart. henti þræta gaf sig vart. 85 Guðlcifur var víðlesinn og greindur vel, hag-mæltur og bráðskcmmtilegur í vinahóp, fynd-inn í tilsvörum og léttur á allan hátt. Hann var ókvænlur og barnlaus, en bjó með móður sinni síðasta árið hér í Eyjum. í Höfða-húsi. Bræður átti hann þrjá: Sigurjón, sem lézt ungur að Yztaskála, Kort Elísson á Fit, sem lengi var sjómaður hér í Eyjuni. og Guðmund á Seljalandi, sem einnig var sjómaður hér í Eyjum. I'eir sem drukknuðu á mb íslending voru þessir auk Guðleifs: Olafur jónsson Landa-mótum. Hann var fæddur að Eyjahólum í JVIýr-dal, en kom alfluttur til Eyja 1908. Var hann fyrst vélamaður hjá Friðrik bróður sínum á mb Heklu og síðan á mb íslending til dauða-dags. Hann var rnjög vandaður maður eins og bræður hans, vimnagur og afhaldinn. Kona hans var Geirlaug Sigurðardóttir og voru börn þeirra þessi: Sigríður, búsett í Reykjavík. og Guðjón formaður með mb Agústu (Guðjón 01-afsson frá Landamótuin ). Einnig drukknaði rncð Islending Símon Guömundsson frá Kvía-bóli Mýrdal. Hann kom íyrst til Eyja 1912 og var þá beituniaður við mb fsland. en það fórst þann vetur. Eftir það var Símon hjá þeim Evj-arhólabræðrum þar til hann fórst með Islend-ingi. Það var harðfrískur maður, bróðir Guð-jóns þess er nú býr að Prestshúsum í Mýrdal. Sá fjórði er fórst með fslendingi var Eyjólfur Sigurðsson, fæddur að Rauðsbakka undir Eyjafjöllum. Hann kom lil Eyja árið 1910 og stundaði sjó hér á vmsum bátum. Lengst var hann með Guðlaugi Elíssyni, ba:ði hér í Eyj-um og á Austfjörðum, hraustur maður og sjó maður góður. Hann var ókvæntur og barnlaus.

Eg hef þá lokið þessari frásögn. Eflaust hefðj mátt gera hana betur úr garði, ef tírni hefði unnizt til, en um það verður ekki bætt héðan af. lJetta er ein af frásögnurn þeim, sern lifað hafa á vörum manna. síðan atburðnrinn varð, og fannst mér rélt að bjarga honum frá gleymsku, þó tíminn leyfði hins vegar ekki að gera hana svo vel úr garði sem ég hefði kosið og hún á fyllilega skilið. Vestmannaeyjuni, 22. ö. 1959.