„Sögur og sagnir úr Vestmannaeyjum/Morðið við Gíslakletta“: Munur á milli breytinga

Fara í flakk Fara í leit
MyndræntWiki-texti
m (Verndaði „Morðið við Gíslakletta“ [edit=sysop:move=sysop])
Ekkert breytingarágrip
Lína 49: Lína 49:
Tveir menn báru það, að þeir hefði heyrt Steinunni Steinmóðsdóttur bendlaða við morðið á Gísla. Í Fitjaannál er þess getið, að Steinunn hafi fyrst komið á loft orðrómi um illvirki þeirra systra og hlutdeild sína í morðinu. En fleira mun þar hafa komið til, og stutt þann orðróm. Daginn, sem morðið var framið, sá ellefu ára drengur, Páll Jónsson að nafni, tvær konur við klett þann, sem líkið fannst við, og hefur þegar verið sagt frá því. Einnig hafði drengur á svipuðu reki og Páll, [[Halldór Árnason, vitni|Halldór Árnason]] að nafni, verði á gangi nálægt þeim stað, sem líkið fannst. Hitti hann þar Steinunni Steinmóðsdóttur. Réð hún honum frá að ganga lengra í þá átt, og tók um leið hníf úr barmi sér og þrýsti hári sínu með honum undir trafið. Viðurkenndi Steinunn að hafa hitt Halldór á þessum slóðum og kvaðst hún hafa gengið með honum nokkurn spöl heimleiðis frá krónni. <br>
Tveir menn báru það, að þeir hefði heyrt Steinunni Steinmóðsdóttur bendlaða við morðið á Gísla. Í Fitjaannál er þess getið, að Steinunn hafi fyrst komið á loft orðrómi um illvirki þeirra systra og hlutdeild sína í morðinu. En fleira mun þar hafa komið til, og stutt þann orðróm. Daginn, sem morðið var framið, sá ellefu ára drengur, Páll Jónsson að nafni, tvær konur við klett þann, sem líkið fannst við, og hefur þegar verið sagt frá því. Einnig hafði drengur á svipuðu reki og Páll, [[Halldór Árnason, vitni|Halldór Árnason]] að nafni, verði á gangi nálægt þeim stað, sem líkið fannst. Hitti hann þar Steinunni Steinmóðsdóttur. Réð hún honum frá að ganga lengra í þá átt, og tók um leið hníf úr barmi sér og þrýsti hári sínu með honum undir trafið. Viðurkenndi Steinunn að hafa hitt Halldór á þessum slóðum og kvaðst hún hafa gengið með honum nokkurn spöl heimleiðis frá krónni. <br>
Þá hafði [[Einar Brandsson, vitni|Einar Brandsson]] séð Gísla sunnudaginn 19. júní á gangi með kvenmanni, er hann hugði að væri Ingibjörg kona hans. Ennfremur bar [[Sturla Einarsson, vitni|Sturla Einarsson]] það, að hann hefði séð Ingibjörgu ganga þaðan, sem menn fundu lík Gísla. <br>
Þá hafði [[Einar Brandsson, vitni|Einar Brandsson]] séð Gísla sunnudaginn 19. júní á gangi með kvenmanni, er hann hugði að væri Ingibjörg kona hans. Ennfremur bar [[Sturla Einarsson, vitni|Sturla Einarsson]] það, að hann hefði séð Ingibjörgu ganga þaðan, sem menn fundu lík Gísla. <br>
Í hinu fyrsta réttarhaldi komu ekki fram frekari upplýsingar um morðið, en þegar hefur verið frá sagt. Bárust nú böndin svo að Steinunni, að eftirmálsmennirnir, þeir séra Gissur og séra Arngrímur, bræður Gísla, héldu því fram í réttinum, að hún hefði valdið dauða Gísla bróður þeirra. Á þinginu var henni dæmdur tylftareiður til að sanna sakleysi sitt, en hún kom honum ekki fram. Fékk hún engan til þess að sverja með sér, að hún hefði engan þátt í dauða Gísla. Á þessu sama þingi „var tekið almennilegt rigti með lófataki um Steinunni Steinmóðsdóttur, að hana hefði heyrt rigtaða af þessum manndrápsverknaði, hvar upp á og svo lögðu eið tveir skilríkir bændur.“ Sá vitnisburður var Steinunni gefinn á þinginu, að hún hefði fengið „meinlauslega kynning upp á undanfarið athæfi.“<br>
Í hinu fyrsta réttarhaldi komu ekki fram frekari upplýsingar um morðið, en þegar hefur verið frá sagt. Bárust nú böndin svo að Steinunni, að eftirmálsmennirnir, þeir séra Gissur og séra Arngrímur, bræður Gísla, héldu því fram í réttinum, að hún hefði valdið dauða Gísla bróður þeirra. Á þinginu var henni dæmdur tylftareiður til að sanna sakleysi sitt, en hún kom honum ekki fram. Fékk hún engan til þess að sverja með sér, að hún hefði engan þátt átt í dauða Gísla. Á þessu sama þingi „var tekið almennilegt rigti með lófataki um Steinunni Steinmóðsdóttur, að hana hefði heyrt rigtaða af þessum manndrápsverknaði, hvar upp á og svo lögðu eið tveir skilríkir bændur.“ Sá vitnisburður var Steinunni gefinn á þinginu, að hún hefði fengið „meinlauslega kynning upp á undanfarið athæfi.“<br>
Síðan þingaði Ólafur Árnason að nýju í málinu 27. apríl næstan eftir, og skýrði Steinunn þar greinilega frá öllum atvikum, eins og áður er lýst. Bar hún það, að Ingibjörg Oddsdóttir hefði verið frumkvöðull að morðinu. Þá skýrði Steinunn frá því, að Ingibjörg hefði heitið á fátæka einhverju sinni, að Gísli yrði fjarverandi heimili sínu, „svo hún kynni til umboðsmannsins að komast.“ Steinunn var síðan flutt til Alþingis um sumarið, og var þar þingað yfir henni 1. júlí. Bætti hún þá við hinn fyrri framburð sinn, að Ingibjörg „hafi alvarlega af sér falað, að fyrirkoma Gísla sáluga Péturssyni, því hún gæti ei að því gjört, að hún gæti hann ei séð, þó hún væri rekin í gegn.“ Einnig sagði Steinunn, að Ingibjörg hefði haft í hótunum við sig, ef hún vildi ekki gjöra það. Mundi hún láta drepa hana, „þar hún svo mikið með hana ætti og hún væri sinn þénari.“ Síðan hafi Ingibjörg gefið henni tvo ríkisdali sunnudaginn næstan áður en morðið var framið. Um hlutdeild Ingveldar bar Steinunn það fram á þingi, sem haldið var að Hvítingum 28. apríl 1693, að hún „hafi í samráðum og samvitund verið með systur sinni Ingibjörgu, að Gísli sálugi Pétursson myrtur og líflátinn yrði, og ''þar um hafi nefndar systur samtök haft í Dönskuhúsunum'' í Vestmannaeyjum.“ Einnig skýrði hún frá hlutdeild Ingveldar um morðið sjálft. Það hefur áður verið rakið. <br>
Síðan þingaði Ólafur Árnason að nýju í málinu 27. apríl næstan eftir, og skýrði Steinunn þar greinilega frá öllum atvikum, eins og áður er lýst. Bar hún það, að Ingibjörg Oddsdóttir hefði verið frumkvöðull að morðinu. Þá skýrði Steinunn frá því, að Ingibjörg hefði heitið á fátæka einhverju sinni, að Gísli yrði fjarverandi heimili sínu, „svo hún kynni til umboðsmannsins að komast.“ Steinunn var síðan flutt til Alþingis um sumarið, og var þar þingað yfir henni 1. júlí. Bætti hún þá við hinn fyrri framburð sinn, að Ingibjörg „hafi alvarlega af sér falað, að fyrirkoma Gísla sáluga Péturssyni, því hún gæti ei að því gjört, að hún gæti hann ei séð, þó hún væri rekin í gegn.“ Einnig sagði Steinunn, að Ingibjörg hefði haft í hótunum við sig, ef hún vildi ekki gjöra það. Mundi hún láta drepa hana, „þar hún svo mikið með hana ætti og hún væri sinn þénari.“ Síðan hafi Ingibjörg gefið henni tvo ríkisdali sunnudaginn næstan áður en morðið var framið. Um hlutdeild Ingveldar bar Steinunn það fram á þingi, sem haldið var að Hvítingum 28. apríl 1693, að hún „hafi í samráðum og samvitund verið með systur sinni Ingibjörgu, að Gísli sálugi Pétursson myrtur og líflátinn yrði, og ''þar um hafi nefndar systur samtök haft í Dönskuhúsunum'' í Vestmannaeyjum.“ Einnig skýrði hún frá hlutdeild Ingveldar um morðið sjálft. Það hefur áður verið rakið. <br>
Þegar hér var komið rannsókn málsins, var Steinunn „til samtals færð við þær systur“ á héraðsþing, sem haldið var að Hvítingum 14. apríl 1694, og hélt hún þar enn staðfastlega við framburð sinn í málinu. Þær systur þrættu þverlega og neituðu framburði Steinunnar, „og sögðu lygi vera.“ <br>
Þegar hér var komið rannsókn málsins, var Steinunn „til samtals færð við þær systur“ á héraðsþing, sem haldið var að Hvítingum 14. apríl 1694, og hélt hún þar enn staðfastlega við framburð sinn í málinu. Þær systur þrættu þverlega og neituðu framburði Steinunnar, „og sögðu lygi vera.“ <br>
Lína 81: Lína 81:
Með öðrum hætti er sagt frá burtför þeirra systra af landinu í handriti einu í safni Árna Magnússonar í Kaupmannahöfn. Frásögnin er á þessa leið:<br>
Með öðrum hætti er sagt frá burtför þeirra systra af landinu í handriti einu í safni Árna Magnússonar í Kaupmannahöfn. Frásögnin er á þessa leið:<br>
„Eftir annálum, skrifuðum af einhverjum manni á Vestfjörðum undir biskupanöfnum, er þetta eftirfylgjandi seinast í Skálholtsbiskupatíð, undir mag. Jóni Þorkelssyni, sem kallast að vera 33. Skálholtsbiskup. Hér stendur við árið 1702: Á þessa árs sumri með skipherra Páli Andréssyni, skipherra á Skutulshöfn, sigldi Vestmannaeyjakona Ingveldur Oddsdóttir, en hennar systir Ingibjörg sigldi með engelsku hvalveiðaskipi af Tálknafirði anno 1700. <br> Þessari Ingveldi kom í skip Sesselja Sæmundsdóttir á Hóli í Bolungarvík, með tíu ríkisdala undirgift fram yfir hafið.“ Þessi frásögn virðist sanni nær. Að öðru leyti er ekki kunnugt um afdrif þeirra systra.<br>
„Eftir annálum, skrifuðum af einhverjum manni á Vestfjörðum undir biskupanöfnum, er þetta eftirfylgjandi seinast í Skálholtsbiskupatíð, undir mag. Jóni Þorkelssyni, sem kallast að vera 33. Skálholtsbiskup. Hér stendur við árið 1702: Á þessa árs sumri með skipherra Páli Andréssyni, skipherra á Skutulshöfn, sigldi Vestmannaeyjakona Ingveldur Oddsdóttir, en hennar systir Ingibjörg sigldi með engelsku hvalveiðaskipi af Tálknafirði anno 1700. <br> Þessari Ingveldi kom í skip Sesselja Sæmundsdóttir á Hóli í Bolungarvík, með tíu ríkisdala undirgift fram yfir hafið.“ Þessi frásögn virðist sanni nær. Að öðru leyti er ekki kunnugt um afdrif þeirra systra.<br>
Eins og áður getur, lá Steinunn Steinmóðsdóttir þungt haldin, er dómur féll í máli hennar á alþingi 1694. Árið eftir var hún flutt til alþingis, „kreppt í kláf, með mjög veikum burðum.“ Átti hún að fullnægja dauðadóminum, er hún var komin til heilsu. En skömmu eftir að hún var komin á Þingvöll, strauk hún úr tjaldi Magnúsar Kortssonar lögréttumanns úr Rangárvallasýslu, sem hafði haft hana í varðhaldi. Amtmaður lýsti þá eftir henni, 9. júlí 1695, og ákvað að hún skyldi rétttæk, hvar sem hún næðist, og skyldi þar fullnægja dauðadóminum. Henni er svo lýst í skjali þessu, að „flestum sýndist sem kreppt og kararómagi, og svo í yfirlit sem afskræmileg og sóttlera, nokkuð toginleit og gráföl, nokkuð rauðbirkin, með fatla hönd og hnífskurð þvert um innan til á hægra handlegg.“ Lítil gangskör mun hafa verið gjörð til þess að hafa uppi á Steinunni, og er sagt, að hún hafi lifað vestur undir Jökli til hárrar elli, undir dulnefni.
Eins og áður getur, lá Steinunn Steinmóðsdóttir þungt haldin, er dómur féll í máli hennar á alþingi 1694. Árið eftir var hún flutt til alþingis, „kreppt í kláf, með mjög veikum burðum.“ Átti nú að fullnægja dauðadóminum, er hún var komin til heilsu. En skömmu eftir að hún var komin á Þingvöll, strauk hún úr tjaldi Magnúsar Kortssonar lögréttumanns úr Rangárvallasýslu, sem hafði haft hana í varðhaldi. Amtmaður lýsti þá eftir henni, 9. júlí 1695, og ákvað að hún skyldi rétttæk, hvar sem hún næðist, og skyldi þar fullnægja dauðadóminum. Henni er svo lýst í skjali þessu, að „flestum sýndist sem kreppt og kararómagi, og svo í yfirlit sem afskræmileg og sóttlera, nokkuð toginleit og gráföl, nokkuð rauðbirkin, með fatla hönd og hnífskurð þvert um innan til á hægra handlegg.“ Lítil gangskör mun hafa verið gjörð til þess að hafa uppi á Steinunni, og er sagt, að hún hafi lifað vestur undir Jökli til hárrar elli, undir dulnefni.
<center>III.</center>
<center>III.</center>
<br>
<br>
Sótt frá „http://heimaslod.is/index.php/Sögur_og_sagnir_úr_Vestmannaeyjum/Morðið_við_Gíslakletta“