„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1980/Á síld fyrir 40 árum“: Munur á milli breytinga

Eftirfarandi grein hefur blaðinu borist frá Guðjóni Ármanni Eyjólfssyni fyrrverandi skólastjóra Stýrimannaskólans. Óþarfi er að kynna höfundinn fyrir lesendum þessa blaðs. Um fjölmörg ár ritstýrði hann Sjómannadagsblaðinu og vann það verk af slíkum myndarskap og dugnaði að óhœtt mun að fullyrða að seint komist nokkur með tœrnar þar sem hann hafði hœlana varðandi útgáfu blaðsins.

Sumarið 1953 var ég á síld á Erlingi III með Sighvati Bjarnasyni í Ási, þeim mikla sjómanni og aflamanni. Þetta var fyrsta sumar mitt á síld fyrir norðan og var veitt í hringnót með bát á síðu. Ég hafði áður verið tvö sumur á reknetum með ólafi heitnum frá Skuld og það var óguðlegt erfiði, ef veiddust 250-300 tunnur í reknet. Það gerðist reyndar sjaldan, það eð ónýt hampnet þoldu ekki svo mikla veiði. í fyrsta túrnum okkar á Erlingi III þetta sumar fengum við ágætis kast á Grímseyjarsundi, um 300 uppsaltaðar tunnur og komum við öllum aflanum í salt. Ég minnist þess, að Sighvatur náði þessari torfu fyrir harðfylgi og ákveðni af norsku snurpuveiðiskipi, eins og skip með tvo nótabáta voru þá gjarnan kölluð til aðgreiningar frá hringnótabátum, sem höfðu einn nótabát á síðunni við köstun. Á hringnótabátum var því hægt að kasta með meiri ferð. þó að nótabátarnir væru þá komnir með vélar.

Á vetrarvertíðinni í Vestmannaeyjum 1940 réru 77 bátar yfir 12 smálestir og auk þess 5 bátar undir 12 smálestir með samtals 31 skipverja og einn opinn vélbátur. Samtals réru 83 skip frá Eyjum með 680 skipverjum innanborðs. Hásetahlutir voru almennt 500-800 krónur, en nokkrir náðu 1200-1400 kr. Hæsti hlutur á línu- og netabát var á Ísleifi kr. 2100 og var Ármann Friðriksson frá Látrum skipstjóri. Hluthæsti bátur vertíðarinnar var Vonin, sem Guðmundur Vigfússon í Holti stýrði með 3000 krónum í hlut og veiddi hann með botnvörpu. Þetta var fyrsta vertíð Guðmundar á trolli.

Júlíus Ingibergsson frá Hjálmholti sem er einn heimildarmanna minna að þessu spjalli, var sumarið 1940 stýrimaður á m/b Óðni og lýsir þessu mikla síldarsumri svo, en Júlíus var á síld nær samfellt á hverju sumri frá 1938 til 1965. „Ég man ekki eftir að hafa nokkurn tíma séð aðra eins síld og var í seinni hluta ágústs á Þistilfirðinum, því að þetta var eins og moldarflag".

Í skýrslu um síldveiðar Íslendinga má t.d. sjá, að Garðar (síðar Skógafoss) undir stjórn Óskar S. Gíslasonar er fyrstur íslenskra skipa á síldarmiðin árið 1937 og 1938 í fyrstu viku júnímánaðar og eitt sumarið fór Óskar af stað frá Eyjum 28. maí. Garðar undir stjórn óskars er reyndar oftast í röð aflahæstu síldarskipanna á þessum árum, t.d. 3. hæsti árið 1939 og 13. af 98 mótorskipum árið 1940, en í röðum báta, sem voru tveir um nót, tvílembinganna svokölluðu eru Erlingur I og II undir skipstjórn Sighvats Bjarnasonar í Ási oftast aflahæstir.

Ófeigur II var forystubátur og var skipstjóri og síldarbassi Guðfinnur Guðmundsson frá Kirkjubóli, harðduglegur sjómaður og vaxandi aflamaður, sem dó langt um aldur fram aðeins 33 ára gamall árið 1945. Vél-stjóri á Ófeigi II var Jóhann Bjarnason frá Hoffelli, nú hafnarvörður. Stýrimaður og skipstjóri á Óðni var Júlíus Ingibergsson frá Hjálmholti, en vélamaður var Elías Sveinsson frá Varmadal, matsveinn var Baldvin Skæringsson frá Steinholti. Allt þekktir Vestmannaeyingar, sem stunduðu hér sjóinn frá barnsaldri um tugi ára.

„Það þótti okkur mikill lúxus, þegar fyrst var farið á hringnót að þurfa hvorki að róa né snurpa, aðeins að draga inn nótina", segir Júlíus Ingibergsson.

Til dæmis um hleðsluna og hættuna, sem fylgdi veiðum á þessum litlu bátum segir Júlíus: „Þegar búið var að fylla bátinn eins og mögulegt var- þ.e.a.s. þilfarshleðslu með öllum merum og „ágirndarborðum" uppstilltum ofan á lunningu var nótin sem bundin var upp á stjórnborðssíðu við háfun leyst niður: „Varð þá maður að fara bakborðsmegin til að vega á móti þeim, sem leysti nótina niður stjórnborðsmegin. Þetta segir sína sögu um hættuna".

Í Sjómannablaði Vestmannaeyja árið 1976 segir Páll Scheving um síldarhleðslu á Sævari VE sumarið 1940: „Hleðslan á þessum árum var ægileg. Þannig máttu ekki allir hásetar fara fram í lúkar í einu og alltaf lágu hnífar til taks til að skera bátana frá, ef hlaupa þyrfti í þá fyrirvaralaust.