„Saga“: Munur á milli breytinga

Útgáfa síðunnar 3. nóvember 2005 kl. 13:26

Elstu heimildir um Vestmannaeyjar eru í Landnámu, þar sem segir frá Ingólfi Arnarsyni, fyrsta landnámsmanninum. Þegar hann kom til landsins dvaldist hann um einn vetur á Ingólfshöfða, og hélt svo suður með landinu í vesturátt í leit að öndvegissúlum sínum. Þá fann hann bæ Hjörleifs, fóstbróður síns, og var hann þar nýlátinn. Úti af Hjörleifshöfða sá hann báta með hinum írsku þrælum Hjörleifs, en bátarnir stefndu að eyjaklasa suður af Landeyjum. Eyjarnar voru þá nefndar eftir þrælunum, en Írar voru kallaðir Vestmenn á þessum tíma. Ingólfur elti þrælana uppi og drap þá, og eru mörg örnefni á eyjunum gefin eftir þrælunum, til dæmis er Helgafell nefnt eftir Helga sem var veginn þar, og Dufþekja í Heimakletti er nefnd eftir Dufþaki, sem sagður er hafa hoppað þar niður til þess að komast hjá því að falla fyrir sverði Ingólfs.

Landnám

Fyrsti landnámsmaður eyjanna er sagður vera Herjólfur Bárðarson, en hann bjó í Herjólfsdal. Hann átti dótturina Vilborgu, sem eftir grjóthrun, sem lagði bæ Herjólfs í eyði, fluttist á Vilborgarstaði hjá Vilpu. Sögunni samkvæmt varaði hrafn Vilborgu við grjóthruninu og bjargaði þannig lífi hennar.

Föst búseta á Vestmannaeyjum hófst seint á landnámsöld, um 920, en eins og segir í Sturlubók (Landnáma eftir handriti Sturlu Þórðarsonar) ,,var þar veiðistöð og lítil veturseta eða engin" fyrir þann tíma. Fram á miðja 12. öld voru Vestmannaeyjar í eign bænda. Á árunum 1130-1148 keypti Magnús Einarsson, biskup í Skálholti, nær allar eyjarnar til Skálholtsstaðar.

Eign konungs

Rétt eftir 1400 komust Vestmannaeyjar í einkaeign Noregskonungs og síðar Danakonungs þegar Noregur fór undir Danmörku. Í skýrslu Hannesar Pálmasonar hirðstjóra frá árinu 1425 segir meðal annars: "Við Ísland liggur eyja nokkur nefnd Vestmannaey. Hún lýtur með sérlegum rétti beint undir Noregskonung, svo að hann er þar algjörlega alráður." Eyjarnar voru sérstakt lén og ríktu þar jafnvel önnur lög en á Íslandi. Vestmannaeyjar voru í konungseign út allar miðaldir til ársins 1874 og voru þær alla tíð stærsta tekjulind krúnunnar.

Tyrkjaránið heggur skarð í íbúafjöldann

Árið 1627 kom til Vestmannaeyja floti sjóræningja frá Alsír. Drápu þeir 36 manns og námu 243 á brott með sér. Þetta er án efa mesta illvirki í íslensku bæjarfélagi og hafði það, eins og gefur að skilja, langvarandi áhrif á Vestmannaeyinga.

Kröpp kjör

Eins og annars staðar á Íslandi bjó fólk í Eyjum við kröpp kjör. Drepsóttir, fákunnátta og verslunaránauð þjakaði Eyjabúa. Barnadauði var mjög algengur af völdum ginklofa og þegar ástandið var verst dóu öll börn stuttu eftir fæðinguna. Fyrsta manntalið, frá árinu 1703, ber þess ljóslega vitni að lífsbaráttan hefur verið hörð. Þá voru Vestmannaeyingar 318 talsins og fjölskyldurnar 56. Móðuharðindin, sem komu í kjölfar eldgoss í Lakagígum árið 1783, leiddu af sér aflaleysi og féllu bæði menn og dýr úr hor. Íbúar voru því einungis 173 um 1800. Síðar fjölgaði aftur og árið 1901 voru íbúar orðnir 607.

Eyjamenn eignast sína báta

Um miðja 19. öld tóku Eyjabúar að eignast fiskibáta sína sjálfir og færðist þar með útgerðin meira í þeirra hendur. Við þetta komst efnahagslegt sjálfstæði á í Vestmannaeyjum og íbúar stóðu á allan hátt meira á eigin fótum í fjárhagslegum skilningi.

Frá tíma Herjólfs Bárðarsonar hefur verið byggð samfellt á eyjunni, þó svo að íbúafjöldinn hafi tekið stórar dýfur þrisvar síðan þá - fyrst um helmingsfækkun íbúa þegar um þrjú hundruð manns voru numin á brott í tyrkjaráninu svokallaða árið 1627, svo í ungbarnadauðanum á 18. öld, og loks í Heimaeyjargosinu 1973 þegar á meira en 6 mánaða skeiði bjuggu eingöngu um 200 manns á Heimaey, en þegar gosið hófst var íbúafjöldi bæjarins um 5100.

Vélvæðing og samskipti

Vélvæðingin náði að teygja arma sína til Vestmannaeyja eins og víðast hvar annars staðar — í upphafi 20. aldar hófst vélbátavæðing í Vestmannaeyjum, og tíð sjóslys sem og öryggiskröfur sjómanna leiddu til þess að keyptur var fyrsti gúmmíbjörgunarbáturinn á Íslandi. Vélar og björgunarbátar voru þó ekki lausnir allra vandamála, eins og mönnum varð mjög ljóst árið 1949 þegar vélbáturinn Helgi sökk eftir að hafa strandað á Faxaskeri.

Samskipti milli manna stórjukust í kjölfar þess að fyrsta einkarekna símafyrirtækið var stofnað í Vestmannaeyjum.

Saga: Jarðsaga — Tyrkjaránið — Surtseyjargosið — Heimaeyjargosið — Landnám — Útgerð — Verslun — Herfylkingin

@@ Lína 1: / Lína 1: @@
-Elstu heimildir um Vestmannaeyjar eru í [[Landnáma|Landnámu]], þar sem segir frá [[Ingólfur Arnarson|Ingólfi Arnarsyni]], fyrsta [[landnámsmaður|landnámsmanninum]]. Þegar að hann kom til landsins dvaldist hann um einn vetur á Ingólfshöfða, og hélt svo suður með landinu í vesturátt í leit að [[öndvegissúlur|öndvegissúlunum]] sínum. Þá fann hann bæ Hjörleifs, fóstbróður síns, og var hann þar nýlátinn. Úti af Hjörleifshöfða sá hann báta með hinum [[Írland|írsku]] þrælum Hjörleifs, en bátarnir stefndu að eyjaklasa suður af Landeyjum. Eyjarnar voru þá nefndar eftir þrælunum, en Írar voru kallaðir ''Vestmenn'' á þessum tíma. Ingólfur elti þrælana uppi og drap þá, og eru mörg örnefni á eyjunum gefin eftir þrælunum, til dæmis er [[Helgafell]] nefnt eftir Helga sem var veginn þar, og Dufþekja í [[Heimaklettur|Heimakletti]] er nefnd eftir Dufþaki, sem sagður er hafa hoppað þar niður til þess að komast hjá því að falla fyrir sverði Ingólfs.
+Elstu heimildir um Vestmannaeyjar eru í [[Landnáma|Landnámu]], þar sem segir frá [[Ingólfur Arnarson|Ingólfi Arnarsyni]], fyrsta [[landnámsmaður|landnámsmanninum]]. Þegar hann kom til landsins dvaldist hann um einn vetur á Ingólfshöfða, og hélt svo suður með landinu í vesturátt í leit að [[öndvegissúlur|öndvegissúlum]] sínum. Þá fann hann bæ Hjörleifs, fóstbróður síns, og var hann þar nýlátinn. Úti af Hjörleifshöfða sá hann báta með hinum [[Írland|írsku]] þrælum Hjörleifs, en bátarnir stefndu að eyjaklasa suður af Landeyjum. Eyjarnar voru þá nefndar eftir þrælunum, en Írar voru kallaðir ''Vestmenn'' á þessum tíma. Ingólfur elti þrælana uppi og drap þá, og eru mörg örnefni á eyjunum gefin eftir þrælunum, til dæmis er [[Helgafell]] nefnt eftir Helga sem var veginn þar, og Dufþekja í [[Heimaklettur|Heimakletti]] er nefnd eftir Dufþaki, sem sagður er hafa hoppað þar niður til þess að komast hjá því að falla fyrir sverði Ingólfs.
 ==Landnám==
-Fyrsti [[landnámsmaður]] eyjanna er sagður vera [[Herjólfur Bárðarson]], en hann bjó í [[Herjólfsdalur|Herjólfsdal]]. Hann átti dótturina Vilborgu, sem eftir grjóthrun sem lagði bæ Herjólfs í eyði fluttist á Vilborgarstaði hjá [[Vilpa|Vilpu]]. Sögunni samkvæmt varaði [[hrafn]] Vilborgu við grjóthruninu og bjargaði þannig lífi hennar.
+Fyrsti [[landnámsmaður]] eyjanna er sagður vera [[Herjólfur Bárðarson]], en hann bjó í [[Herjólfsdalur|Herjólfsdal]]. Hann átti dótturina Vilborgu, sem eftir grjóthrun, sem lagði bæ Herjólfs í eyði, fluttist á Vilborgarstaði hjá [[Vilpa|Vilpu]]. Sögunni samkvæmt varaði [[hrafn]] Vilborgu við grjóthruninu og bjargaði þannig lífi hennar.
 Föst búseta á Vestmannaeyjum hófst seint á landnámsöld, um 920, en eins og segir í Sturlubók (Landnáma eftir handriti Sturlu Þórðarsonar) ,,var þar veiðistöð og lítil veturseta eða engin" fyrir þann tíma. Fram á miðja 12. öld voru Vestmannaeyjar í eign bænda. Á árunum 1130-1148 keypti Magnús Einarsson, biskup í Skálholti, nær allar eyjarnar til Skálholtsstaðar.
@@ Lína 20: / Lína 20: @@
 Um miðja 19. öld tóku Eyjabúar að eignast fiskibáta sína sjálfir og færðist þar með útgerðin meira í þeirra hendur. Við þetta komst efnahagslegt sjálfstæði á í Vestmannaeyjum og íbúar stóðu á allan hátt meira á eigin fótum í fjárhagslegum skilningi.
-Frá tíma Herjólfs Bárðarsonar hefur verið byggð samfellt á eyjunni, þó svo að íbúafjöldinn hafi tekið stórar dýfur þrisvar síðan þá - fyrst um helmingsfækkun íbúa þegar að um þrjú hundruð manns voru numin á brott í [[Tyrkjaránið|tyrkjaráninu]] svokallaða árið 1627, svo í ungbarnadauðanum á 18. öld, og loks í [[Heimaeyjargosið|Heimaeyjargosinu]] 1973 þegar að yfir 6 mánaða skeið bjuggu eingöngu um 200 manns á Heimaey, en þegar að gosið hófst var íbúafjöldi bæjarins um 5100.
+Frá tíma Herjólfs Bárðarsonar hefur verið byggð samfellt á eyjunni, þó svo að íbúafjöldinn hafi tekið stórar dýfur þrisvar síðan þá - fyrst um helmingsfækkun íbúa þegar um þrjú hundruð manns voru numin á brott í [[Tyrkjaránið|tyrkjaráninu]] svokallaða árið 1627, svo í ungbarnadauðanum á 18. öld, og loks í [[Heimaeyjargosið|Heimaeyjargosinu]] 1973 þegar á meira en 6 mánaða skeiði bjuggu eingöngu um 200 manns á Heimaey, en þegar gosið hófst var íbúafjöldi bæjarins um 5100.
 == Vélvæðing og samskipti ==
 [[Mynd:Faxaved1.jpg|thumb|Skip undan [[Faxasker]]i.]]
-Vélvæðingin náði að teygja arma sína til Vestmannaeyja eins og víðast hvar annarsstaðar — í upphafi 20. aldar hófst [[vélbátavæðing í Vestmannaeyjum]], og auknar sjófarir skipa og öryggiskröfur sjómanna leiddu til þess að keyptur var fyrsti gúmmíbjörgunarbáturinn á Íslandi. Vélar og björgunarbátar voru þó ekki lausnir allra vandamála, eins og mönnum varð mjög ljóst árið 1949 þegar að vélbáturinn Helgi sökk eftir að hafa strandað á [[Faxasker]]i.
+Vélvæðingin náði að teygja arma sína til Vestmannaeyja eins og víðast hvar annars staðar — í upphafi 20. aldar hófst [[vélbátavæðing í Vestmannaeyjum]], og tíð sjóslys sem og öryggiskröfur sjómanna leiddu til þess að keyptur var fyrsti gúmmíbjörgunarbáturinn á Íslandi. Vélar og björgunarbátar voru þó ekki lausnir allra vandamála, eins og mönnum varð mjög ljóst árið 1949 þegar vélbáturinn Helgi sökk eftir að hafa strandað á [[Faxasker]]i.
 Samskipti milli manna stórjukust í kjölfar þess að fyrsta einkarekna símafyrirtækið var stofnað í Vestmannaeyjum.