„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1992/Sjóslysið 1. mars 1942“: Munur á milli breytinga

<big>'''„Þegar hendir sorg við sjóinn“'''</big><br>

Vorið 1990 skrifaði ég grein í [[Sjómannadagsblað Vestmannaeyja]], sem ég nefndi „Á bryggjunum heima“. Þar sagði ég fyrst og fremst frá hinni björtu hlið skemmtilegra æskuára á árunum 1940-1950, sem að vetrinum liðu við venjulega skólagöngu, bryggjuferðir og snatt við höfnina.<br>

Á þessu 24 ára tímabili (1918-1942) fórust samtals 20 vélbátar frá Vestmannaeyjum; margir í ofviðrum með allri áhöfn, en aðrir strönduðu eða sukku vegna leka og einn bátur fórst vegna eldsvoða í rúmsjó. Með þessum vélbátum drukknuðu 36 sjómenn; sjö bátanna fórust með allri áhöfn, af tveimur bjargaðist hluti áhafnar, en mannbjörg varð af ellefu. Sjósóknin og Ægir konungur kröfðust mikilla fórna á þessum árum. Segja má að í Vestmannaeyjum hafi á fyrstu áratugum aldarinnar farist bátur á hverri vetrarvertíð og margir með allri áhöfn. Björgunar- og varðskipið [[Þór|„Þór“]], sem kom til Vestmannaeyja árið 1920 og fleiri íslensk varðskip eftir 1926, björguðu þó mörgum bátum og mannslífum.<br>

[[Þorsteinn Jónsson|Þorsteinn Jónsson í Laufási]] flutti ræðu á sjómannadeginum í Vestmannaeyjum vorið 1942. Hann minntist þeirra sem fórust 1. mars þá um veturinn og róðra á sunnudögum, er voru aflagðir á línuvertíð nokkru eftir þetta slys. Um sjóslysin sagði Þorsteinn: „Af þeim um 30 bátum, sem í ofviðrum hafa týnst síðan er vélbátaútvegur hófst hér fyrir 36 árum hefir að minnsta kosti þriðji hver bátur farist úr helgidagsróðri.“<br>

Sunnudaginn 1. mars 1942 gerði aftaka austan veður og snjóbyl í Vestmannaeyjum og á fiskimiðum hér sunnanlands. Upp úr miðnætti, þegar veðrið var sem harðast, vissi enginn um afdrif fimm Eyjabáta, sem höfðu farið í róður aðfaranótt þessa sunnudags. Það var ekki fyrr en kom fram á miðjan næsta dag, mánudaginn 2. mars, og miklu fárviðri af suðaustri hafði slotað, að tveir bátanna náðu höfn og frekari fréttir bárust. Allan þann dag hélt samt áfram leit að einum bátnum og bæjarbúar biðu milli vonar og ótta um afdrif þeirra sem voru ókomnir að landi.<br>

Bátarnir, sem saknað var að kvöldi 1. mars, voru: [[ms Þuríður formaður|„Þuríður formaður“ VE 233]] og [[ms Ófeigur|„Ófeigur“ VE 217]], sem fórust með allri áhöfn, samtals 9 mönnum, [[ms Aldan|„Aldan“ VE 25]], sem var siglt á land við Grindavík, [[ms Freyja|„Freyja“ VE 260]] og [[ms Frigg|„Frigg“ VE 316]], sem komu til hafnar á mánudeginum.<br>

„Á sunnudagsmorguninn var veður allsæmilegt í Eyjum og reru því flestir fiskibátarnir þaðan. En þegar kom fram á daginn, gerði afspyrnuveður með mikilli fannkyngi og stórsjó..“<br>

Mér er minnisstætt, að um dimmumótin sunnudaginn 1. mars, böksuðu sjö bátar í röð fyrir Klettinn og austur [[Flóinn|Flóann]]. Fremstur fór [[Tanga-Ingólfur]] þá [[Pip]], [[Herjólfur veiðiskip|Herjólfur]] og [[Emma Ve-219|Emma]], sem faðir minn, [[Eyjólfur Gíslason|Eyjólfur Gíslason frá Bessastöðum]], en einnig oft kenndur við fæðingarstað sinn [[Búastaðir|Búastaði]], var skipstjóri með. Fylgdumst við eins og svo oft, jafnt á blíðum sumardegi sem í vetrarhreti, með siglingu bátanna frá hlaðinu á Búastöðum, en þaðan blasti við innsiglingin, [[Víkin]] og [[Flóinn]].<br>

„Frigg“ VE 316 var 21 brúttórúmlest, byggð úr eik í Svíþjóð árið 1934 með 60-64 ha. June Munktell vél, árg. 1934.<br>

„Freyja“ VE 260 var 14,5 br.l., byggð úr furu í Noregi með 60 ha. Wichmannvél. Báðir bátarnir voru í eigu [[Einar Sigurðsson|Einars Sigurðssonar]], sem hafði í árslok 1940 keypt eignir kaupfélagsins [[Kaupfélagið Fram|Fram]] og stofnað [[Hraðfrystistöð Vestmannaeyja]].<br>

Það lýsir vel breyttum aðstæðum, að „Ægir“ var hjálparlaus á reki um [[Faxaflói|Faxaflóa]] í nærri tvo og hálfan sólarhring, frá því skyndilegur og mikill leki kom að bátnum laust fyrir hádegi sunnudaginn 1. mars og til miðnættis þriðjudaginn 3. mars, þegar togarinn [[ms Óli Garða|„Óli Garða“]] fann „Ægi“, 35 sjómílur norðvestur af Malarrifi á Snæfellsnesi.<br>

„Ægir“ hafði „ slegið úr sér “ í sláttinn (tróðið eða „kalfattið“) og eftir það urðu skipverjar að standa í stöðugum austri til þess að halda bátnum á floti. Þriðjudaginn 3. mars minnkaði lekinn þó skyndilega svo að skipverjar „unnu á og gátu að mestu tæmt bátinn“. Þeir komu vélinni í gang, en þorðu þó ekki að keyra í stefnu til lands við ótta við að lekinn myndi aukast við siglinguna. Það var ekki fyrr en um 10 leytið þriðjudagskvöldið 3. mars, þegar skipverjar á „Ægi“ voru að verða úrkula vonar um að þeir myndu finnast, þar eð veður var gott allan þann dag og skyggni ágætt, að þeir fóru að keyra á hægustu ferð til lands. „Og áttum við satt að segja von á, að flugvél myndi send til að svipast eftir okkur“!, sagði skipstjórinn á „Ægi“ í allri sinni hógværð í blaðaviðtali við Morgunblaðið næsta kvöld, hinn 4. mars (Mbl. 5. mars 1942).<br>

„Ægir“ GK 8 var 22 brl., smíðaður úr eik í Friðrikssundi í Danmörku árið 1934 með 84-96 ha. Tuxhamvél, árg. 1934.<br>

Það sem bjargaði skipverjum á „Ægi“ , auk óbilandi þreks og kjarks áhafnarinnar, var að þeir áttu vararafhlöður fyrir talstöðina, þegar aðalrafhlöðurnar urðu óvirkar vegna sjóbleytu og heyrðist veikt neyðarkall frá bátnum.<br>

Skipstjórinn á „Ægi“, [[Marteinn Helgason]], sagði m.a. svo frá hrakningum þeirra í Mbl. hinn 5. mars: „Til þess að sjór ykist ekki í bátnum, urðum við að standa þrír við dekkdæluna, en tveir jusu með fötum. Þessum austri urðum við að halda áfram stöðugt til þess að báturinn fylltist ekki af sjó og sykki. Við skiptumst á að vera við dæluna, en gátum sama sem engu öðru sinnt, naumast matast og um hvíld var ekki að ræða.“<br>

<big><big>'''Afdrif Vestmannaeyjabáta'''</big></big><br>

„Bliki VE 143; 22 brl. smíðaður í Vestmanneyjum 1922 úr eik með 100 ha. June Munktel vél, árg. 1935 (Heimild: Sjómanna-almanak 1942); skipstjóri var [[Guðjón Þorkelsson|Guðjón Þorkelsson frá Sandprýði]], reyndur formaður, þá 34 ára gamall.<br>

Áhöfnin á „Blika“ var að draga línuna á sunnudag og slitnaði hún þá. Veður var þá orðið slæmt. Þegar línan slitnaði, ætlaði „Bliki“ að færa sig á annað ból, en á leiðinni reið slæmur sjór undir bátinn.

Einn skipverja, sem var í hásetaklefa, er sjórinn reið undir skipið, kom hlaupandi upp á þilfar og skýrði frá því, að sjór fossaði inn í bátinn. Var vjelin þegar sett á fulla ferð og siglt að vjelbátnum „Gissuri hvíta“, sem var að veiðum þarna skammt frá.,<br>

Skipstjóri á „Gissuri hvíta“ var [[Alexander Gíslason|Alexander Gíslason frá Landamótum]].<br>

„Alda“ VE 25: 19 brl, smíðaður úr eik og furu á Fáskrúðsfirði árið 1935 með 50 ha. Skandia vél árg. 1935. Skipstjóri var [[Jónas Bjarnason]].

Skipverjar halda - þora þó ekki að fullyrða það - að báturinn hafi farið heila veltu í sjónum. En það eru þeir vissir um, að veltan hafi verið það mikil, að möstrin hafi snúið niður, hvort sem báturinn hafi farið „hringinn“ eða ekki.<br>

„Aldan“ lenti á eina staðnum, [[Hópið|Hópinu]], sem hugsanlegt var, að hægt væri að lenda í Grindavík án þess að brjóta bátinn. Hefði þá borið örlítið frá þeim stað, til austurs eða vesturs, þá var dauðinn vís.<br>