Sögur og sagnir úr Vestmannaeyjum/Páll skáldi

Páll skáldi.

Þar sem Þjóðsögurnar tala um kraftaskáld á vorum dögum, sakna ég Páls prests Jónssonar, sem lengi var í Vestmannaeyjum, og oft var kallaður í stuttu máli: Páll skáldi. Hann var oft á Landi, bæði meðan hann var prestur í Eyjunum og ekki síður eftir að hann hætti prestsskap. Um hann var það sagt, að ef hann vildi út komast til Eyjanna, þá hafi hann aldrei brostið það. Eitt sinn er sagt, að hann hafi verið í Landeyjum og viljað komast út. Þetta var um vetrartíma og var þá veltubrim. Þá er sagt, að um kvöldið hafi hann verið einn á reiki úti við, og heyrði þá einhver hann mæla fyrir munni sér vísu þessa:

Þó mig treginn þjái sízt,

þess ég feginn beiði:

Sjórinn deyi, verði víst

Vestmannaeyja-leiði.

En að morgni er sagt, að komið væri hið bezta leiði. Eitthvert sinn er sagt, að Páll prestur hafi verið í landi um þann tíma vetrar, sem sjómenn eru vanir að flytja sig í Landeyjarnar, og bíða þar leiðis til Eyjanna. Þá voru flestir komnir þangað, sem ætluðu út. Þegar þeir hittu Pál, og vissu, að hann ætlaði út, þegar leiði kæmi, féllu þeir upp á því, að þá skyldu þeir gefa honum sinn pelann hver af brennivíni, er þeir kæmi út, ef komið yrði gott leiði að morgni, en allir vissu, að honum þótti góður sopinn, og hafi hann þá sagt, að það gæti vel orðið, þó lítil líkindi væri til þess. En þá var útsynningur og stórbrim, en að morgni var komið bezta leiði, og var það ætlan manna, að í það skiptið hafi Páll tekið til kvæðanna, þó enginn hefði af því að segja, og margir af sjómönnum höfðu glatt Pál með fyrirheitna pelanum, þegar út kom.
Einhverju sinni var Páll á sjó á smáferju, (sem í Vestmannaeyjum er almennt kallað jul), og menn með honum. Þá sló yfir svarta þoku, svo þeir vissu ekki hvar þeir fóru, og sáu alls ekkl fyrir, að þeir gæti fundið Eyjarnar. Þegar svona var komið, kvað Páll vísur, sem ég hef heyrt að væri alls þrjár, en ég hef ekki heyrt nema tvær. Þær eru svolátandi:

Augunum mæni ég upp á þig

allrar náðar gæddan,

skoðaðu veslings skáldið mig,

skelfing raunamæddan.

Fram á rétta fær mig leið,

fyrst ég bið með óði,

ég er staddur nú í neyð,

nauðhjálparinn góði.

Létti strax upp þokunni, svo hann komst með félögum sínum þangað, sem hann ætlaði.
Þá eru til vísur eftir Pál, sem hann kvað í skapsmunum til annarra manna, og höfðu fljóta verkun, og hann, annaðhvort af sjálfsdáðum eða fyrir bón annarra, kvað aðrar betri á móti, til að bæta úr því, sem aflaga fór, og hafði eins fljóta verkun til umbóta, en þær virðast ekki vera skáldinu til sæmdar eða öðrum til nytsemdar, að hafa þær um hönd, þá læt ég hjá líða, að setja þær hér, en læt mér nægja að setja hér eina til sýnis. Eitthvert sinn við drykkju (en hvers slags samdrykkja það var, man ég ekki nú sem stendur), kvað Páll vísu þessa:

Heyrðu kölski mitt á mál,

meðan ég drekk af þessa skál,

Símon, Gísla, Grím og Pál,

gleyptu niðrí vambar ál.

Þá er sagt, að þessum hérnefndu mönnum hafi sortnað fyrir augum, og hafi Páll þá samstundis ort þessa vísu á móti:

Heyrðu Kristur mitt á mál,

meðan ég sýp af þessa skál,

Símon, Gísla, Grím og Pál,

geymdu bæði á lífi og sál.

Enda er sagt, að þá strax hafi þeir orðið jafn hressir sem áður. Það er ætlan mín, að þeir, sem voru vel kunnugir lífsferli Páls, gæti tínt til nokkur dæmi lík þessu framan sagða.
Þar að auki var hann forspár um marga hluti, og set ég hér tvö dæmi því til sönnunar, sem ég veit með fullri vissu að eru sönn.
Fyrir nokkrum árum giftist bóndi í Landeyjum, Sæmundur að nafni. Lýsing fór fram að venju og brúðkaupsdagurinn var ákveðinn, en þegar til kirkjunnar kom, að Krossi, þá var prestur veikur og gat ekki aðstaðið. Þá stóð svo á, að Páll var viðloðinn á heimili brúðgumans, og hafði þá í viku verið á fylliríi, og mun um morguninn ekki hafa verið vel rokið vínið úr höfði hans. Það varð þá afráðið, að bruðguminn sendi eftir Páli, svo athöfnin, sem til stóð, gæti fram farið. Páll kom og lét til leiðast, þó hálfnauðugur, að gegna hér prestsverkum. Hann hafði enga vígsluræðu, heldur einungis það, sem handbókin hefur, og allar venjulegar seremoníur, en stóð sig þó í öllu falli siðsamlega, svo sem ódrukkinn maður. En á eftir fór hann orðum um, að þetta hefði verið skotthalalegt, en það þyrfti ekki meira með, því hjónabandið yrði ekki lengra en svo. En brúðguminn lifði aðeins viku á eftir.
Annað dæmi er það, að hér í þessari sveit, var ríkur maður og einhver bezti búmaður. Hann missti konu sína. Hann fór út í Holtasveit, og var að biðja sér þar stúlku, sem var einbirni ríks manns þar í Holtunum. Um þessar mundir var Páll á ferð hér um sveitina, og á einhverjum bæ varð tilrætt við Pál um bónorðsför þessa manns. Þá sagði Páll, að maðurinn fengi ekki þessa stúlku. Það væri önnur, sem honum væri ætluð.
Hér í sveitinni var vinnukona, sem var bæði félaus og munaðarlaus, og hafði átt barn með giftum manni. Þessi, sagði Páll, að yrði kona þessa manns, og það svo freklega, að hann sagði „hún skyldi fá hann,“ enda leið ekki langt um að þetta rættist, sem engum mundi þó hafa til hugar komið, þegar Páll spáði því. Nú er þessi maður dáinn (hann var einn, sem drukknaði í síðari skiptapanum í Mýrdalnum í vor), en konan lifir eftir, og mun vera einhver hin ríkasta hér í sveit.
(Eftir handriti Runólfs Jónssonar í Vík, 1865. Lbs. 534, 4to.).

• Efnisyfirlit: Sögur og sagnir úr Vestmannaeyjum