Blik 1938, 2. tbl./Undravagninn

Efnisyfirlit 1938

Helgi Sæmundsson:

UNDRAVAGNINN.

SMÁSAGA.

I.

Aðalból hét ysti bærinn í Höfðasveit og hafði verið höfuðból héraðsins frá ómunatíð. Þar hafði sama ættin búið mann fram af manni, og bændurnir á Aðalbóli höfðu ávallt borið ægishjálm yfir sveitungum sínum.
Aðalból var líka stærsta og besta býlið í sveitinni, — réttnefnd kostajörð, enda hafði auður og önnur jarðnesk gæði hlotnast ábúendum hennar í ríkum mæli.
Þegar þessi saga gerðist, bjó þar bóndi sá, er Jakob hét og var Jörundsson. Hann var nú kominn á gamals aldur og hafði því falið elsta syni sínum, Sigurfinni, bústjórn alla, og hugðist nú að njóta hvíldarinnar á sínum efstu árum.
En Jakob gamli átti mikið og merkt starf að baki sér. Ungur hafði hann tekið við ættaróðalinu af föður sínum og stjórnað því með dáð og sóma öll þessi ár. Aldrei hafði vegur ættarinnar verið meiri en á hans dögum. Hann hafði ráðist í mörg stórverk í búskap sínum, barist við ýmsa erfiðleika og jafnan borið sigur af hólmi. —
Hann varð snemma mjög vel liðtækur í sveitarmálum og þótti alltaf það sæti vel skipað, er hann var í. — Hann var ráðagóður og framsýnn og hélt fast við sinn málstað. Í mörg ár hafði hann verið oddviti sveitarinnar og hreppstjóratignina hlaut hann að erfðum eftir föður sinn. Í æsku var hann talinn laukur ættarinnar og líklegur til að verða merkur maður. Jakob kvæntist konu þeirri, er Þórhildur hét og var hún dóttir auðugs merkisbónda úr næstu sveit. Þau hjónin eignuðust fimm mannvænleg börn, sem öll komust á fullorðinsár og voru, þegar hér var komið, orðin góðir bændur eða bændakonur í sveitinni.
Jakob hafði þann sið að kaupa alltaf jörð, þegar húsfreyja ól barn og var þetta forn ættarvenja. Heimili þeirra hjóna var rómað fyrir rausn og skörungsskap, enda voru efni nóg. — Aðalból var óðalsetur og þar bjó merkisfólk. — Þangað voru mörg góð ráð sótt. Þar var mörg nýt hjálp fengin.
Þegar Jakob var kominn á efri ár, tóku nýir straumar að berast inn í sveitina. —Bændur fóru að eignast ný og áður óþekkt tæki, svokallaðar vélar, sem voru látin vinna ýmis störf, sem áður höfðu verið unnin af mannahöndum. Nú voru sumir farnir að láta einhvern óskapnað, sem tveimur hestum var beitt fyrir, djöflast um tún og engi og skera grasið í bjánalega skára. Önnur svipuð hjólatík var látin raka, og þannig komu smátt og smátt ýmsar vélar inn í héraðið, sem voru látnar vinna hin ólíklegustu hlutverk.
Bændurnir sendu börn sín á skóla, þar sem þau áttu að mannast og menntast. Synirnir fóru á búnaðarskóla, og dæturnar á húsmæðraskóla niður við sjóinn. Allir áttu að verða að nýjum og betri mönnum, — mikil lifandi ósköp, — en árangurinn vildi stundum verða tvísýnn.
Jakob gamli á Aðalbóli var eindregið á móti þessum nýju siðum. Honum kom ekki til hugar að senda börn sín í skóla, eða að fara að kaupa hjólatíkur. Aðalsbólsættin hafði getað komist af án þess hingað til og svo mundi enn. Þessir ungu búfræðingar virtust heldur ekki reynast nema svona og svona. Þeir urðu ekki síður heylausir en aðrir, og þeir misstu skepnur sínar úr ýmsum sjúkdómum alveg eins og forðum gerðist. Nú voru vélarnar látnar vinna það, sem fólkið gerði áður, og nú fóru blöðin líka að birta fregnir um ástand, sem hétu atvinnuleysi. Menn höfðu ekkert að gera oft tímunum saman. Já, svona var nú ástatt orðið. Þessi svokallaða vélamenning var að skapa hallæri og vinnuleysi í landinu. Og þetta dáðu menn og vegsömuðu. Hvílík heimska! Framh. í næsta blaði.