Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1979/Furðuleg björgun

Furðuleg björgun

Vigfús Ólafsson frá Gíslholti.

Vigfús Ólafsson, skólastjóri, hefur fært í letur þessa grein og góðfúslega leyft birtingu hennar í blaðinu. Hér eru engin nöfn greind, en atburður þessi átti sér stað í raunveruleikanum og hafa margir átt erfitt með útskýringar á honum.

Um hádegisbil 26. maí 1975 fóru menn í Vestmannaeyjum, sem um veturinn áttu lömb í eyjunni Brandi, sem er skammt sunnan við Heimaey að sækja þau til að flytja milli eyja. Þeir höfðu með sér gúmbát með utanborðsvél. Átti að nota hann til lendingar við eyjuna.
Bergflái sem báti er lagt að í útey nefnist steðji. Er þar aðdjúpt og best til uppgöngu. Forystumaður eða kallmaður fór alltaf fyrstur upp með band, festi það í bolta á steðjanum og studdust hinir síðan við bandið, er þeir stukku upp hver af öðrum.
Ekki er hægt að festa stuðningsband í bátinn vegna undiröldunnar. Er oft mikill hæðarmunur við steðjann, ef brimsúgur er og fyllingar.
Þennan dag var nokkuð vestanbrim svo hinir vönu bjargmenn töldu ófært og hurfu frá. Með í förinni var ungt fólk sem ætlaði að hjálpa til, en um leið að ná í nokkur sjófuglaegg, en þeirra er auðvelt að afla í Eyjum, ef góðir bjargmenn eru í flokki, þótt eigi séu þeir svo margir núna sem fyrrum, er fugla-veiðar og eggjataka var annar aðal bjargræðisvegur Eyjamanna.
Þetta unga fólk var aðkomufólk og óvant björgum. Það náði nokkrum eggjum í Bládrangi, en svo nefnist gígtappinn í hinum forna gíg þar sem eyjan Brandur myndar barma. Unga fólkið vildi ná fleiri eggjum og fór því á undan á gúmbátnum norður til Smáeyja, en svo nefnast fjórar eyjar fremur litlar rétt vestan við Heimaey. Heita þær Hæna, Hani, Hrauney og Grasleysa. Þær sjást vel þegar flogið er til Vestmannaeyja.
Austan í syðstu eyjunni Hænu er Kafhellir, sjávarhellir sem hægt er að sigla inn í að hálfföllnum sjó. Þar sem skora, að nokkru í kafi, liggur vestur úr hellinum og gegnum eyna verða þarna fögur litbrigði að kvöldlagi er sólarljósið brotnar í vatninu og varpar litrófinu um loft og veggi hellisins. Jafna þeir sem til þekkja þessu við Bláa hellinn á Kaprí, sem er víðfrægur fyrir litadýrð.
Segir ekki af ferð gúmbátsins, en þegar fiskiskipið kom nokkru síðar að Hænu voru þau þrjú ef ráðgert var að færu upp veifandi og hrópandi efst á eynni. Sáu skipverjar þegar að þarna var ekki allt með felldu.
Stýrimaður skipsins var fararstjóri og hafði ætlað að bíða þeirra í bátnum. Sáu menn hann hvergi og var báturinn líka horfinn.
Segir nú af unga fólkinu. Þegar þau lögðu að rétt við sprungu þá er liggur gegnum eyna inni í hellinum var þar töluvert vestanbrim. Gekk þó piltunum vel að komast upp og stukku upp á steðjann er aldan lyfti bátnum. Í annari tilraun reis aldan hátt, stýrimaður ýtti undir stúlkuna sem ætlaði upp og komst hún á steðjann. En svo var fyllingin mikil að hún stóð þar í sjó. Greip bróðir hennar í hana og hélt henni svo útsogið tæki hana ekki. Í þvi ólagið reið undir bátinn hafði bandið sem hékk af boltanum festst undir ári.
Sá stúlkan að eitthvað fór útskeiðis í bátnum, féll stýrimaður aftur fyrir sig, lenti í útsoginu og hvarf í brimlöðrið. Bátinn hálffyllti en ekki drap vélin á sér er báturinn losnaði. Bjóst annar pilturinn til að stinga sér, komast í bátinn og leita stýrimanns. En í því sáu þau sér til skelfingar að mannlaus báturinn sigldi frá og hvarf síðan austur með eynni.

Séð til Smáeyja, Jötunn lengst til vinstri, Hæna, Hani og sér í Hrauney og Grasleysu, mótar fyrir Þrídröngum í vestri.

Hlupu þau í ofboði upp á eyna, en í því bar stóra bátinn að. Sáu þeir um borð að einhver þau tíðindi hefðu orðið að þau hefðu betur látið þessa ferð ófarna. Sigldi báturinn þegar kringum eyjuna en ekkert var að sjá.
Ekki trúðu skipverjar að gúmbáturinn hefði sokkið. Héldu þeir því stafni bátsins svo fast uppað hellismunnanum sem þeir frekast þorðu, því varla var um annað að ræða en báturinn hefði siglt mannlaus inní hellinn. Biðu allir orðvana og störðu á hellismunnann eins og þaðan væri einhverra tíðinda að vænta.
Og sjá.
Eftir heila eilífð kom gúmbáturinn út og nú réri hinn týndi stýrimaður, sem hafði horfið í djúpið vestan við eyjuna, bátnum út. Þeir höfðu snör handtök, innbyrtu stýrimann og fóru þegar með hann niður. Létu þeir hann afklæðast og fara í þurr föt. Helltu þeir í hann slurk af gini og spýttist þá upp úr honum allmikill sjór. Fór hann síðan í koju.
Skipverjar sáu að stýrimaður var töluvert skrámaður á andliti og blóðrisa á höndum. Er bergið í skorunni og hellisveggjum hrjúft og bendir það til að hann hafi slegist harkalega í bergvegginn í rifunni er sogið dró hann í gegn.
Ekki lá stýrimaður lengi, heldur hresstist brátt og var kominn upp skömmu síðar. Virtist honum ekki hafa orðið meint af þessari dauðaferð gegnum eyna. Stýrimaður man ekkert hvað gerðist í sjónum, en telur sig hafa hrokkið útbyrðis er slinkurinn kom á bátinn vegna fasta bandsins. Síðan veit hann ekkert hvað gerðist fyrr en í Kafhelli. Rankaði hann við sér er hann sparkaði í eitthvað.
Var það skrúfa bátsins, en hann var þá að sigla út úr hellinum aftur. Drapst á vélinni. Í því skaut honum upp. Greip hann fram fyrir sig og lentu hendurnar á bátnum. Komst hann uppí bátinn, sá dagsbirtuna í hellismunnanum og réri út. Og hversu hlálegt sem það kann að þykja virtust skipverjar sem biðu í stafni ekkert vera hissa, þótt þeir heimtu félaga sinn þarna bókstaflega úr helju. Það var ekki fyrr en seinna að þeir fóru að íhuga þau undur sem gerðust við þessa furðulegu björgun. Var það ósýnileg hönd sem stýrði bátnum nærri hring inní botn hellisins, en það eitt gat orðið stýrimanninum til lífs?
Gamlir sjómenn hér haldnir hinni gömlu trú á dularöfl segja að hinn látni sægarpur, afi stýrimannsins, hafi þarna haldið um stjórnvöl.
Eitt er víst að þarna gerðist það sem ekki verður skýrt með því sem kallað er hin kalda skynsemi. Verðum við á þessari öld efnishyggjunar að viðurkenna að þarna hafi gerst kraftaverk? Eða var það aðeins furðuleg keðja tilviljana sem bjarg lífi hans?

Línan er óðum að ryðja sér til rúms á ný. Við birtum hér til gamans tvær myndir úr beitningu. Ekki vitum við nafn beitumannsins á myndinni til vinstri, sú mynd var tekin í vetur, en á þeirri til hægri er gamalreynd „beitumylla" að starfi á gullöld línunnar, Ingvar í Skógum.

• Efnisyfirlit: Sjómannadagsblað Vestmannaeyja