Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1996/ Smugutúr Vestmannaeyjar VE 54
Að kvöldi fimmtudagsins 20. júlí 1995 lét frystitogarinn
Vestmannaey úr höfn í Vestmannaeyjum. Hálftíma fyrir brottför og fram að brottfarartíma hafði mannskapurinn verið að tínast um borð, alls 26 manns. Sumir báru hálfgerðan kvíðboga fyrir ferðinni því allir vissu að í þetta sinn yrði haldið í Smuguna. Bæði var að þjóðhátíð var í nánd og nokkuð ljóst að menn myndu missa af henni þetta árið. Einnig var að árið áður höfðum við farið norðureftir og þá var fiskiríið frekar lélegt. Það var því kannski eðlilegt að smábeygur væri í mönnum svona í upphafi fararinnar.
En út skyldi haldið og brátt voru eyjarnar afturundan í allri sinni dýrð, baðaðar ljósrauðum geislum kvöldsólarinnar.
Haldið var austur með landinu og eftir að gengið hafði verið frá landfestum voru stímvaktir settar á. Voru þær þrískiptar, tveir menn á vakt í einu, stýrimaður og háseti. Vélstjórarnir stóðu sínar venjulegu tvískiptu vaktir, sex og sex, en bátsmaður og hásetar á dagvakt frá kl. 8 að morgni til kl. 5 síðdegis.
Sjóleiðin í Smuguna er rétt tæpar 1400 sjómílur frá Vestmannaeyjum og tekur u.þ.b. fimm sólarhringa að sigla þá leið. Er sá tími notaður til að huga að veiðarfærum, þrífa og yfirfara fiskvinnsluvélar og annað sem til fellur. Lítið bar til tíðinda á leiðinni. Varla hægt að segja að við höfum mætt skipi alla leiðina. Við höfðum þó fengið þær fréttir að skipin væru að fá góðan afla og léttist brúnin á mönnum við það.
Við komum síðan í smuguna síðdegis þann 25. og var flottrollinu kastað. Fljótlega varð ljóst að útlitið væri gott og menn því nokkuð spenntir þegar híft var eftir níu tíma tog. Tuttugu tonn reyndust vera í fyrsta holinu. Var því óhætt að segja að byrjunin gæfi góð fyrirheit um framhaldið.
Næstu daga var fiskiríið mjög gott, þetta fjögur til tólf tonn eftir fimm til níu tíma tog. Voru nú svartsýnustu mennirnir og mestu Smugu-andstæðingarnir farnir að trúa því að þetta gæti kannski orðið ágætistúr. Nokkrir hnökrar voru á vinnslunni fyrst í stað enda voru óvenjumargir nýir menn um borð þar sem margir höfðu farið í frí og átti þjóðhátíðin stóran hlut að máli. En mannskapurinn slípaðist fljótlega til og brátt gekk vinnslan sinn vanagang.
Smugan er feikistórt svæði, c.a. 140 sml. þar sem hún er breiðust frá austri til vesturs og 250 sml. löng frá norðri til suðurs og nær hún u.þ.b. að 78 breiddargráðu. Landhelgislínurnar markast frá Noregi og Rússlandi annarsvegar og Svalbarða og Novaja zemlja hins vegar. Botndýpi er frá 100 til 180 faðmar og er botnlagið leirkennt. Lítið er um harða bletti en skipsflök eru þarna allnokkur. Eru þau vel kortlögð og er því frekar sjaldgæft að veiðarfærin skaðist en það kemur þó fyrir.
Skipin hafa verið á veiðum vítt og breitt um svæðið en aðal veiðin hefur þó verið við norsk-rússnesku línuna og Svalbarðalínuna. Það hefur helst verið ef það tregast þar að skipin leita fyrir sér annars staðar.
Fiskurinn er nokkuð blandaður að stærð, þó mest tveggja til þriggja kílóa fiskur. Alltaf er eitthvað um undirmálsfisk, sérstaklega í flottrollið, en þó ekkert meira en gengur og gerist, t.d. á Vestfjarðarmiðum.
Stórlega ýktar fréttir hafa verið af smáfiskadrápi í fréttum og dagblöðum heima. Hafa þær fréttir aðallega verið frá Norðmönnum komnar enda mun þeim vera akkur í að sverta okkur sem mest þeir mega fyrir veiðarnar. Það skal tekið fram að allur undirmálsfiskur var hirtur hjá okkur, hausaður og frystur þannig. Veit ég ekki til annars en það hafi verið gert á langflestum skipunum sem þarna voru.
Þorskurinn í smugunni er nokkuð frábrugðinn þorskinum á Íslandsmiðum. Hann er lausari í sér, hnakkastykkið er minna og hann er fljótari að skemmast. Þá er einhver einkennileg lykt af honum sem ekki er af fiskinum heima. Menn hafa verið að geta sér til að þetta stafi af botnleðjunni sem þarna er. Kokkurinn eldaði bæði þorsk og ýsu og vantar mikið á hann sé eins góður og af Íslandsmiðum.
Þann 9. ágúst fóru nokkrir úr áhöfninni yfir í togarann Sindra VE. Skipst var á myndbandsspólum og lyf fengin að láni sem okkur vantaði. Stöldruðu þeir við stutta stund, þáðu kaffi og tóku létt spjall við þá Sindramenn. Það er þó nokkuð um að skroppið sé á milli skipa þegar verið er á svona fjarlægum miðum. Lífgar þetta aðeins upp á gráan hversdagsleikann þar sem hver dagur er öðrum líkur og tilbreytingarleysið algjört.
Daginn eftir tókum við olíu sem við áttum pantaða með norska olíuskipinu Norsel sem kemur þarna reglulega. Teknir voru 90.000 lítrar af gasolíu og eitthvað af smurolíu. Einnig er hægt að fá tóbak og eitthvað af smávörum hjá þeim á Norsel og notfærðu menn sér það. Greinarhöfundur átti stutt spjall við einn úr áhöfn olíuskipsins sem var norskur og kom á óvart að hann var fylgjandi veiðum íslensku skipanna þarna. Endaði hann samtalið með því að óska okkur góðs gengis og sagðist vona að við myndum fiska vel.
Óskir Norðmannsins gengu eftir. Eftir að við tókum olíuna gekk fiskiríið mjög vel. Næstu daga vorum við að fá 10-25 tonna höl eftir sex til átta tíma tog. Þurftum við oft að láta reka því að vinnslan hafði ekki undan. Einnig var besta veðrið á þessum tíma, logn og hitinn svona við frostmark. Það er annars um veðurfar þarna að segja að það er mjög staðviðrasamt. Það getur verið logn svo dögum og jafnvel vikum skiptir. Eins er með brælurnar. Þær geta einnig staðið lengi yfir. Annars er þarna frekar veðursælt.
Þann 14. ágúst eða þar um bil kom Bylgja VE á miðin. Komu þeir með vistir og fleira fyrir okkur og 16. voru farnar þrjár ferðir á gúmmítuðrunni yfir í Bylgju til að sækja þetta dót. Með þeim fengum við einnig dagblöð að heiman. Menn voru orðnir ansi fréttaþyrstir eftir að hafa verið að mestu fréttalausir á þriðju viku. Reyndar er hægt að heyra fréttir á stuttbylgju og við góð skilyrði á millibylgju í talstöðvunum uppi í brú. En menn eru bara yfirleitt svo þreyttir eftir vaktirnar í svona törn að þeir stinga sér oftast í koju um leið og vöktunum lýkur.
Það eru umtalsverð viðbrigði fyrir menn að fara af Íslandsmiðum og þarna norður í Barentshaf. Á heimamiðum erum við og iðulega í símasambandi og höfum reglulegt samband við okkar nánustu. En því er ekki að fagna þarna norður frá. Oft er talstöðvarsamband það lélegt að það er ekki samtalsfært og þegar gott samband er getur verið margra tíma bið að komast að. Það er því kannski ekki nema einu sinni til tvisvar í túr sem menn hringja heim. Talað er í gegnum Reykjavíkurradíó á stuttbylgjunni en Siglufjarðarradíó á millibylgjunni. Árið áður, þegar við vorum í Smugunni, töluðum við mikið í gegnum Vardöradíó sem er nyrst í Noregi. En þetta árið tóku flestir íslensku skipstjórarnir sig saman um að notfæra sér ekki þjónustu þeirra „ef þjónustu skyldi kalla.“ Loftskeytamenn þessarar radíóstöðvar sýndu okkur Íslendingunum mikinn dónaskap. Svöruðu okkur ekki langtímum saman þótt þeir heyrðu vel í okkur, þóttust ekki skilja okkur þegar þeir loks svöruðu, slitu í sundur samtöl hjá okkur og hleyptu að veðurfréttum og fréttum á almennri samtalsrás og tóku jafnvel skip annarra þjóða fram fyrir okkur. Þó var þetta misjafnt eftir því hvaða loftskeytamaður var á vakt í það og það skiptið. Síðan var þjónusta þeirra svo dýr að hið hálfa væri nóg.
Góð veiði hélst allan tímann sem við vorum þarna þótt aðeins drægi úr því í restina. Mannskapurinn var því orðinn nokkuð lúinn þegar líða tók á túrinn. Ekki hafði fallið niður vinna eina einustu vakt og þó nokkrar frívaktir verið staðnar.
En það kom fleira í trollið en þorskur. Við fengum nefnilega fimm laxa á þriggja daga tímabili. Sá minnsti var um ellefu pund en sá stærsti þrjátíu. Voru tveir minnstu laxarnir flakaðir og grafnir um borð en hinir settir í reykingu í landi. Fleiri skip fengu lax á þessum tíma þannig að einhver laxaganga virðist hafa verið þarna á ferðinni.
Í ágústmánuði kom varðskipið Óðinn á miðin en góð reynsla hafði fengist af veru skipsins árið áður. Sáu þeir um að þjónusta skipin með ýmislegt, t.d. að skutla varahlutum og öðru sem vantaði út til skipanna. Þá er ómetanlegt það öryggi fyrir okkur sjómennina að hafa lækni á miðunum enda hafði hann yfirdrifið nóg að gera. Mikið var um að menn yrðu fyrir minni háttar meiðslum, svo sem að skera sig, bráka, togna á vöðvum og jafnvel brjóta bein. Í einhverjum tilvikum þurfti að senda menn í land til frekari aðhlynningar. Það kom greinarhöfundi mjög á óvart að sjá skrif í dagblöðunum heima þar sem einhverjir misvitrir menn voru að agnúast út í þá peningaeyðslu að senda varðskip í Smuguna. En staðreyndin er sú að skattgreiðslur áhafna þriggja til fjögurra skipa duga til að greiða úthald varðskipsins og þá eru ótaldar skattgreiðslur útgerðarinnar. Þarna eru þegar mest lætur 40 - 50 skip og getur því hver maður séð sem vill sjá það að útgerðarmenn og sjómenn greiða yfirdrifið nóg til samfélagsins til að réttlæta veru skipsins þarna. Þess má einnig geta að þessar veiðar eru aukreitis og því tekjurnar sem af þeim koma hrein viðbót við veiðarnar heima. Auk þess hljótum við að eiga fullan rétt á þessari þjónustu. Ýmisleg þjónusta er veitt á vegum ríkisins í landi sem við sjómenn, vegna starfs okkar, notum í miklu minna mæli en aðrir landsmenn. Er þessi umræða því bæði barnaleg og ómerkileg.
Ekki er hægt að skrifa grein um Smuguna án þess að minnast aðeins á norsku strandgæsluna.
Við á Vestmannaey höfum ekki haft mikið af þeim að segja. Þó komu þeir árið áður um borð til okkar. Var það með okkar samþykki og var bara um kurteisisheimsókn að ræða. Stöldruðu þeir við í um klukkutíma, þáðu kaffi og spjölluðu við okkur vítt og breitt. Var á þeim að heyra að þeir óskuðu þess að Smugudeilan yrði leyst á farsælan hátt fyrir báða aðila á samningsgrundvelli. Þótti þeim miður að þurfa að vera standa í einhverjum erjum við Íslendinga á miðunum en þeir yrðu að vinna sína vinnu.
Þeirra helsta verk er að gæta þess að skipin fari ekki inn í norska lögsögu og inn á Svalbarðasvæðið. Veiðar innan Smugunnar hafa þeir látið óáreittar. Einnig hafa þeir farið um borð í skipin til að mæla fisk og möskvastærð. Þetta árið ákváðu skipstjórar íslensku skipanna að hleypa þeim ekki um borð. Gramdist þeim þessi ráðstöfun og reyndu þeir því að fá að fara um borð í þá togara sem voru nýkomnir á miðin og vissu ekki af þessum áformum. En menn voru búnir að frétta þetta áður en þeir komu á svæðið og því varð þeim ekki kápan úr því klæðinu.
Þann 27. ágúst fyllist loks lestin og var þá veiðum hætt og haldið heim á leið. Aflinn var u.þ.b. 10300 kassar, mest flök, en einnig talsvert af heilfrystum fiski og afskurði. Var þetta u.þ.b. 280 tonn af afurðum og í kringum 600 tonn upp úr sjó.
Aflaverðmæti var um 52 milljónir króna.
Þegar vinnslu var lokið og aflanum hafði verið komið fyrir í lestinni var gert sjóklárt fyrir heimsiglinguna. Að því loknu fóru menn í koju og var öllum leyft að sofa út. Voru menn hvíldinni fegnir eftir langa törn. Voru nú stímvaktir og dagvakt settar á að nýju. Tekið var til við að yfirfara veiðarfærin og skipið þrifið hátt og lágt. Var nú létt yfir mönnum, góðum túr var að ljúka og brátt yrðum við heima eftir langa útiveru. Þegar tekið var að léttast á þrifunum var ákveðið að ég og Biggi skipstjóri yrðum gestakokkkar eitt kvöld. Steiktar voru nautalundir og voru þær bornar fram með rjómalagaðri piparsósu og parísarkartöflum. Biggi dró fram nokkrar rauðvínsflöskur og tóku menn nú vel til matar síns og var þessu öllu gerð góð skil. Að máltíð lokinni fengu síðan þeir sem vildu koníaksstaup með kaffinu og féll það í góðan jarðveg hjá allflestum. Ekki má gleyma hlut Bjössa vélstjóra sem spilaði á harmónikku undir borðhaldinu af sinni alkunnu snilld og nutu menn matarins enn betur fyrir bragðið. Lífgaði þetta mikið upp á tilveruna og stytti heimferðina til muna.
Þann 31. ágúst vorum við úti af Austfjörðum og fannst mönnum gott að hafa landsýn eftir langa veru í hafi. Var nú einungis eftir siglingin vestur með suðurströndinni og að Eyjum. Lengstu veiðiferð í sögu skipsins var að ljúka og er ekki annað hægt að segja en hún hafi heppnast vel. Það er alltaf gaman að koma heim með fullt skip og ekki skemmir að eiga von um einhverja aura í veskið.
Við komum loks til hafnar í Vestmannaeyjum 1. september eftir 42 daga úthald. Hélt nú hver til síns heima og næstu sex daga voru menn í faðmi fjölskyldunnar.
Á meðan var landað úr skipinu og það búið í næstu veiðiferð. Framundan var önnur ferð norður í Smugu sem var algjör andstæða við þá sem við vorum að koma úr. Sannaðist á þeirri ferð að ekki eru allar ferðir til fjár norður í Barentshaf.
Gert um borð í Vestmannaey í janúar 1996.
Þorvaldur Guðmundsson