Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1984/ Var Binni í Gröf menntamaður?
1. Eins konar æviágrip.
Við vorum á Víkinni, á fiskitrolli. Ekki bein að fá. Hinir bátarnir tóku stefnuna austur. Frést hafði af einhverju kroppi við Ingólfshöfða.
Binni beið.,, Sjáum til“, sagð'ann. Hálfum sólarhring síðar var trollið fullt af fiski.
Ég hafði lokið fyrsta vetrinum af mínu háskólanámi í Noregi þegar þessi atburður átti sér stað. Kallarnir um borð í Gullborgu litu á mig sem menntamann. Ég hafði tekið stefnuna á fiskifræði. Það fannst þeim ágætt. Það væri svo sem nóg af þessum menntamönnum. Einkum lögfræðingum. En fiskifræðingur, það var svo sem í lagi.
Ég leit líka á mig sem menntamann. Af því að ég var í háskóla. Skipsfélagarnir'? Tja... Binni kallinn var nú býsna klár á sína vísu. En hann var ekki menntamaður. Aflakóngur. Já, það var hann — aflakóngur.
Og svo fór ég aftur til Noregs. Til að verða enn meiri menntamaður. Ég fór í kúrs hjá Prófessor Haraldsen. Hann kenndi ólífræna efnafræöi. Fyrsti fyrirlesturinn hans var mikið ,,sjóv“. Sprengingar og alls kyns undarlegheit. Við (stúdentarnir) satum dolfallnir. „Ofsalega er hann klár“ hugsuðum við. Og sjónvarpið kom og tók mynd af' undrum Prófessorsins. Myndin var sýnd í sjónvarpinu. Norsk alþýða átti ekki orð — nema þessi: „Ofsalega er hann klár“.
Árin liðu. Námsárin. Ég lærði mikið — og gleymdi miklu (eins og gengur og gerist). Hætti við að verða fiskifræöingur. Ákvað að verða lífefnafræðingur. (Fínna). Varð cand.mag. Varð cand.real. Varð... varð efnis.
Þegar ég kom heim til Íslands í sumarfrí, spurði eldra fólkið: ,,Og hvað ertu nú eiginlega orðinn ?“ „Lífefnafræðingur“. sagði ég ,,Og hvað er nú það“. spurði fólkið. ,.Ja. það er nú... “. Og fólkið hugsaði með sjálfu sér: ..Mikið er hann gáfaður. Ég botna bara ekkert í því sem hann segir“.
Um það leyti sem ég fékk titilinn,, candidatus realismus“ (eða eitthvað svoleiðis), það er að segja: Þegar ég var orðinn eins hámenntaður i mínum fræðum og unnt var í Noregi — fór ég að efast um að ég væri menntaður. Röksemdarfærslan var einhvern veginn á þessa leið: Að verða menntaður merkir að búa yfir sífellt meiri þekkingu. En bjó ég yfir meiri þekkingu en áður? Vissi ég meira nú en fyrir 11 árum þegar ég hafði lokið landsprófi? Eða fyrir 7 árum. þá nýorðinn Stúdent? Með öðrum orðum: Var það þekkingarmagn sem ég hafði innbyrt meira en það sem ég hafði „týnt“?
Í landsprófi lærði ég voða mikið. Til dæmis Austfirðina í réttri röð frá norðri til suðurs. Vestfirðina sömuleiðis. Búinn að gleyma þessu! Í MR lærði ég líka einhver býsn (enda góður skóli!). Til að mynda bæði frönsku og latínu. Allt farið! Niðurstaðan af þessum bollaleggingum varð (auðvitað) neikvæð: Á heildina litið bjó ég yfir minni þekkingu nú — orðinn cand.real. — en áður en ég hóf háskólanám. Þvílíkt! Ég fór að efast um hæfileika mína. Einkum minnið. Öfundaði þá sem virtust muna alla skapaða hluti. Menntamaður! Ég sem gleymdi þekkingunni hraðar en ég innbyrti hana! Gat það verið brennivínið? Allar dauðu heilafrumurnar? Þrátt fyrir skólagöngu mína fór ég að hugsa. Sennilega út af þessu með minnið. Gat þetta verið svona einfalt? Menntun = þekkingarforði? Ég hugsaði: Hvað með allt þetta verklega sem ég hef lært? Til dæmis það að handleika ýmis tól á tilraunastofu. Var það ekki menntun líka? Eða hugsunin? Hugsaði ég ekki öðruvísi nú en í MR? Og hvað með allt það sem ég hef lært utan veggja skólans? Hvað með pólitíkina? Áður var ég til hægri. Nú er ég til vinstri. Er svoleiðis breyting ekki menntun? En ef maður breytist frá vinstri til hægri? Er maður þá að menntast? Ég eygði von: Hvað er menntun? Ég komst ekki langt í bollaleggingum mínum um þetta leyti því þegar ég fór aö hugsa fékk ég sjokk sem breytti lífi mínu: Ég uppgvötaði Hið skelfilega: Alla mína hundstíð í skóla hafði ég ekki verið að læra vegna þess að mig langaði til þess eða hefði áhuga á náminu heldur einfaldlega vegna þess að ég og aðrir væntu þess að það yrði „eitthvað úr mér“. Eftir lokaprófið fékk ég mér vinnu á timburlager úti á eyju í Stavangursfirði. Vel við hæfi. Ég varð þjáður af akademískum timburmönnum og jafnvel haldinn delerium candreal tremens. „Maður neyddist til að troða þessu námsefni inn í hausinn fyrir próf, hvort sem manni líkaði betur eða verr. Þessi þvingun hafði slík áhrif á mig, að þegar ég hafði tekið lokaprófið, hafði ég algjöra ímugust á vísindum í heilt ár.“ Hvort sem manni líkaði betur eða verr. 1977 - 1979: Kálaði rottum í nafni vísindanna. Á Raunvísindastofnun Háskólans. (Sbr. heimild 2). Elskulegum hvítum rottum. Hausinn af— klippt — hjartað rifið út — tætt — þeytiundið — mæld virkni ensíma. „Synd með allar þessar dauðu rottur“, hugsaði ég og gerðist kennari. 1980 - 1981: Sumarnámskeið í uppeldis- og kennslufræðum. Kynntist fólki sem hugsar. Fór sjálfur að hugsa eða öllu heldur: hélt áfram að hugsa þar sem frá var horfið þegar ég var með áhyggjurnar af minninu. „Hvurnin var þetta eiginlega, til dæmis árin sem ég var í háskóla? Var ég að Menntast á veturna en bara að vinna á sumrin. Var ólífræna efnafræðin hans Prófessors Haraldsen menntandi en handtökin sem ég lærði um borð í Gullborginni Ekki menntandi? Handtökin kann ég alltént ennþá. Hins vegar er nú flest af því sem ég lærði hjá Haraldsen gleymt og grafið. Ekki menntast menn á sjónum? Eða hvað?“
Prófessor Haraldsen var/er mikils metinn menntamaður. Hann átti/á margar bækur (held ég) og hann reit víst einhvurjar sjálfur. Hann var ótrúlega leiðinlegur fyrirlesari (nema í þessum eina þegar hann var með undrin). Binni átti ekki margar bækur. (Veit það því ég var oft heima hjá honum í bernsku minni). Og ekki skrifaði Binni neinar bækur. Mér þykir sennilegt að ritmennska hans hafi einskorðast við dagbókina sem hann geymdi afturí bestikki hjá sér. Þar nóteraði hann fjölda poka í hali og hvar hann hefði fengið þann gula. Binni þekkti miðin kringum Eyjar betur en flestir (allir?) aðrir. Sú þekking Binna gaf þjóðarbúinu mikið í aðra hönd. (Einkum Einari ríka, því Binni lagði upp hjá honum). En það er víst ekki Svona þekking sem menn eiga við þegar rætt er um menntun og menntamenn? Háskóli Binna var sjórinn. En svoleiöis „háskóli“ er nú enginn almennilegur háskóli. Eða hvað? Binni hafði bara fiskimannspróf. Ekki einu sinni farmanninn. Að vísu fékk Binni Fálkaorðuna. En slíkt dinglum-dangl gerir menn ekki að Menntamönnum. Nei, Binni var ekki menntamaður — „bara“ aflakóngur. Eða hvað? Þarf maður ekki að ganga mörg ár í skóla til að geta kallast menntaður maður?
2. Hvað ber að gera?
l)'Endurskoða allt heila klabbið!
2) Losa okkur undan oki hefðanna!
3) Hugsa nýtt!
Ég á við hugtökin. Hugtök eins og „menntun“, „skóli“, „nám“, „kennsla“ o.fl.
Ég á við það sem kallað er menningararfur. Notum úr honum það sem nýtilegt er en látum hann ekki kæfa hugsanir okkar.
Ég á við kennaramenntunina. Við verðum að byrja þar!
Kannski væri vitlegast að útrýma sumum orðum eða a.m.k. ýta þeim til hliðar og reyna að finna einhver ný orð í staðinn. Ný hugsun rúmast oftast illa í gömlum orðum. Tökum til dæmis orðið kennsla. Hvaða merkingu hefur þetta orð fengið í reynd? Samkvæmt minni reynslu merkir það að kenna nánast hið sama og „að fara yfir efnið“.„Ég er búinn að kenna þeim þetta“= „ég er búinn að fara yfir þetta“. Það er ekki spurt hvort nám hafi átt sér stað. Kennarar (a.m.k. í framhaldsskólum og í 9. bekk fyrir samræmdu prófin) eru alveg sprengmóðir við þessa iðju, að kenna. „Yfirferðarkomplexinn“ alveg að drepa þá (sbr. öll magasárin!)
Kennarar eru að farast úr streitu vegna þess að þeim finnst þeir ekki komast nógu hratt yfir efnið. Efni sem í flestum tilfellum er afspyrnu leiðinlegt (a.m.k. í hugum nemenda) og — það sem enn verra er— framandi og tilganglaust í hugum þeirra sem eiga að nema það.
Þvílíkt og annað eins!
Við eigum ekki „að kenna“, a.m.k. ekki í þeirri merkingu sem tengist yfirferðarbrjálæðinu. Við eigum að aðstoða, leiðbeina, hjálpa. Þá fyrst verður verulegt gagn af starfi okkar. Eftir mætti verðum við að reyna að hjálpa hverjum og einum til nokkurs Þroska. Það er þroskinn sem máli skiptir. Það vitum við öll! Þekkingarbrotin sem við lærðum í skóla hafa gleymst að miklu leyti. En þroskinn gleymist ekki. Hann er og verður í okkur. Þroski er það sem við erum! Til að takast á við hin margvíslegu vandamál sem steðja að okkur þarf umfram allt þroska.
Þroski einstaklingsins. Það er hin eiginlega -Menntun. Það að menntast er að þroskast. Til hugar og handar. Að vera menntaður maður er að kunna til verka hvort sem verkin eru hugsmíð eða handavinna. Annars er hæpið að greina þetta að. Góð handavinna krefst vandaðrar hugsunar.
Binni í Gröf var hámenntaður maður. Hann kunni sín verk svo undur vel. Hans háskóli var sjórinn. Hann stundaði nám sitt dyggilega og lærði mikið. Hann elskaði sjóinn. Þess vegna gaf starf hans svo ríkulegan ávöxt. Þegar maður elskar viðfangsefni sitt, þegar viðfangsefnið verður eitt með persónu manns, þá fer maður að læra, þá verður þekkingin hluti af sjálfum manni, þá breytist maður, þroskast, menntast.
„Hann var sjómaður í húð og hár“.
Hafþór Guðjónsson.