Sögur og sagnir úr Vestmannaeyjum/Séra Eiríkur í Vogsósum frelsar konu frá óvættum
Nýkvæntur bóndi í Vestmannaeyjum, ungur og efnilegur, missti konu sína á þann hátt, að einu sinni sem oftar fór hún snemma á fætur, en bóndi var í rekkju; hún fór að lífga eldinn að vana, en var nú lengur burtu, en hún var vön, svo að bónda leiddist. Fer hann þá á fætur, og fer að gá að henni, og finnur hana ekki í bænum. Þá fer hann út um kotin að spyrja að henni, en enginn hafði orðið var við hana þann morgun. Er hennar nú leitað með mannsöfnuði þann dag og hvern eftir annan og finnst hún ekki. Bónda varð svo mikið um hvarf hennar, að hann lagðist í rekkju, og neytti hvorki svefns né matar. Liðu nú stundir fram, og var hann æ því aumari, sem hann lá lengur, og féll honum það þyngst, að vita ekkert, hvað að konu sinni hefði orðið að bana, því vita þóttist hann, að hún mundi dauð vera, og líkast, að hún væri komin í sjóinn. Héldu menn, að bóndi mundi veslast upp og deyja, því hversu sem menn reyndu til að hugga hann, var honum æ þyngra.
Loksins kom einn kunningi hans til hans og mælti: „Ætli þú reyndir ekki til að fara á fætur, ef ég gæti ráðið þér það ráð, er von væri að dyggði til, að þú yrðir þess vísari, hvað orðið hefir af konu þinni?“ „Það vildi ég vinna til, ef ég gæti,“ mælti bóndi. Maðurinn svarar: „Hresstu þig nú og far á fætur, og nærðu þig; far síðan á land og út í Selvog, til Eiríks prests á Vogsósum; bið hann að grennslast eftir, hvað orðið er af konunni.“ Bóndi gladdist nokkuð við þetta, klæðist síðan og matast, og hressist smám saman, þar til hann treystist að fara í land, og segir ekki af ferðum hans, fyrr en hann kemur að Vogsósum. Er Eiríkur þá úti og fagnar honum vel, og spyr að erindum. Bóndi sagði sem var. Eiríkur mælti: „Ekki veit ég, hvað orðið hefir af konu þinni, en ef þú vilt, þá vertu hér nokkra daga og sjáum hvað gjörist.“ Það þekktist bóndi. Líða nú tveir dagar eða þrír. Þá lætur Eiríkur leiða heim hesta tvo gráa, annar var dáfallegur, en hinn ljótur og magur. Þann hest lét Eiríkur söðla handa sér, hinn handa bónda og mælti: „Við skulum ríða út á Sand.“ Bóndi mælti: „Farið ekki á bak horgrind þessari; hann ber yður ekki.“ Eiríkur lét sem hann heyrði það ekki. Ríða þeir nú af stað, en stormur var og regn mikið. Þegar þeir komu út fyrir ós, fer hinn horaði hestur að hvetja sporið, og dró fljótt undan. Bóndi reið eftir sem hann mátti, en Eiríkur hvarf honum brátt. Þó hélt hann áfram, þar til hann kom út undir Geitahlíð, að steinum þeim, er Sýslusteinar heita og skilja Árnes- og Gullbringusýslur. Þar er Eiríkur fyrir og hefur lagt bók allstóra ofan á hinn meiri steininn. Ekki kom dropi á hana og ekki blakti blað í henni, þótt bæði væri húðarrigning og ofviðri. Eiríkur gekk andsælis kringum steininn og mælti eitthvað fyrir munni sér, og segir síðan við bónda: „Taktu eftir, hvort þú sérð konu þína koma.“ Kemur nú fjöldi fólks utan að steininum, og gekk bóndi hring úr hring fyrir hvern mann, og fann ekki konuna. Hann segir Eiríki það. Hann mælti þá við fólkið: „Farið í friði, hafið þökk fyrir hérkomuna.“ Þeir hverfa burt þegar. Eiríkur flettir nokkrum blöðum í bókinni, og fór nú allt sem fyrr. Reynir hann hið þriðja sinn og fer það eins. Þegar flokkur þessi er burt farinn, mælti Eiríkur: „Var hún alls ekki í neinum hópnum?“ Bóndi kvað það ekki vera. Þá roðnar Eiríkur og mælti: „Nú vandast ráðið, heillin góð; hefi ég nú stefnt hingað vættum öllum af jörð, úr jörð og úr sjó, sem ég man eftir.“ Nú tekur hann kver úr barmi sínum, lítur í það og mælti: „Eftir eru hjónin í Háuhlíð.“ Hann leggur kverið ofan á bókina, og gekk andsælis kringum steininn og tautar sem fyrr. Þá koma þau og bera glersal milli sín; í honum sér bóndi konu sína. Eiríkur mælti við þau: „Illa gjörðuð þið að taka konuna frá manninum; farið aftur og hafið óþökk fyrir starf ykkar, og gjörið slíkt ei oftar.“ Þau fara þegar, en Eiríkur brýtur glersalinn, tekur konuna og bækurnar og fer á bak með allt saman. Bóndi mælti: „Látið mig reiða konuna, hesturinn ber ykkur ekki bæði.“ Eiríkur kvaðst mundi sjá fyrir því, fer af stað og hvarf austur í hraunið. Bóndi fer leið sína austur að Vogsósum, og er Eiríkur þar kominn, og um nóttina lætur hann konuna sofa í rúmi sínu, en sjálfur lá hann fyrir framan stokkinn. Að morgni bjóst bóndi til ferðar. Eiríkur mælti: „Það er ekki ráðlegt, að sleppa konunni við þig svona, og vil ég fylgja henni heim.“ Bóndi þakkar honum. — Fer prestur á bak hinum magra klár, setur konuna á kné sér og fer af stað. Bóndi fer eftir og vissi ekki fyrr til Eiríks en hann kom út í Eyjar; þá er hann þar kominn með konuna. Háttar bóndi hjá henni um kvöldið, en Eiríkur vakti yfir henni næstu þrjá nætur. Síðan mælti hann: „Ekki er víst, að öllum hefði þótt skemmtilegt að vaka þessar nætur og sízt í nótt,“ enda var konunni óhætt héðan af. Meðan Eiríkur vakti yfir konunni, gaf hann henni drykk á hverjum morgni, og við það fékk hún aftur minnið, sem hún hafði áður alveg misst. Síðan fór Eiríkur heim, og þá áður góðar gjafir af bónda.
(Jón Árnason: Þjóðsögur I, 568—570.)