„Blik 1980/Samvinnusamtökin í Vestmannaeyjum (framhald), IV. hluti“: Munur á milli breytinga

Í maílok 1962 lét Einar Árnason af kaupfélagsstjórastarfinu. Þá sendi S.Í.S. Kaupfélaginu nýjan kaupfélgsstjóra, [[Guðni B. Guðnason (kaupfélagsstjóri)|Guðna Björgvin Guðnason]] að nafni. Hann hafði getið sér góðan orðstír í kaupfélagsstjórastarfi austur á Eskifirði. Hann var hinn áttundi í röðinni þessi rúmlega 12 ár, sem Kaupfélagið hafði nú verið starfrækt. – Og nú var eins og við manninn mælt. Við fyrstu kynni mín af þessum manni og starfi hans óx mér traust á honum og álit. Þess vegna leið ekki á löngu þar til við í stjórn Sparisjóðs Vestmannaeyja komum til móts við hann miðra garða á viðskiptasviðinu. Þau viðskipti urðu síðan mikil.<br>

Undir eins fyrsta árið, sem Guðni B. Guðnason var kaupfélagsstjóri, fór hagur Kaupfélagsins stórlega batnandi. Við árslok 1962 kom berlega í ljós, að hagur Kaupfélagsins hafði batnað um kr. 250.000,00 og höfðu þá allar afskriftir átt sér stað. Að sjálfsðgðu átti Einar Árnason kaupfélagsstjóri sinn þátt í þessum bætta hag, þar sem Guðni tók ekki við framkvæmdastjórastarfinu fyrr en í júní um sumarið.<br>

Í nóvembermánuði 1962, keypti Kaupfélagið smáverzlun, sem rekin var við [[Heimagata|Heimagötu]] í kaupstaðnum. Það var Verzlunin Fell. Hún var keypt til þess að létta Austurbæingum kaupstaðarins viðskipti við Kaupfélagið, stytta þeim leið í búð þess. Þetta framtak var mjög vel séð af Austurbæingum og hlaut Kaupfélagið að njóta þess.<br>

Áður hafði Kaupfélagið stofnað til útibús í suðvestanverðum kaupstaðnum, í húseigninni að [[Hólagata|Hólagötu]] 28. Þar hafði Kaupfélagið komið á stofn kjörbúð með aðstoð Sparisjóðsins. Vegna óeðlilegrar vörurýrnunar í kjörbúð þeirri, var henni breytt síðar í svokallaða „diskbúð“ á gamla vísu. Hvarf þá hin óeðlilega mikla vörurýrnun.<br>

Árið 1963 varð það að samkomulagi, að Kaupfélagið og Mjólkursamsalan í Reykjavík keyptu í sameiningu íbúðarhúsið [[Miðey]], nr. 33 við Heimagötu í austanverðum kaupstaðnum. Íbúðarhúsi þessu fylgdi stór húslóð. Að því var stefnt, að fyrirtækin byggðu í sameiningu verzlunarhús á lóð þessari.<br>

Að sjálfsögðu var Mjólkursamsölunni mikil nauðsyn að reka mjólkurbúð í austanverðum kaupstaðnum til þess að koma sem mest og bezt til móts við Austurbæinga í mjólkurviðskiptunum. - Brátt reis stórt verzlunarhús á lóð þessari. Það er húsið nr. 35-37 við Heimagötu. Mjólkursamsalan átti 1/3 hluta og Kaupfélagið 2/3 hluta byggingarinnar, sem er tvær hæðir með tveim íbúðum á efri hæð. Þarna ráku síðan þessi tvö fyrirtæki verzlun fram að eldsumbrotunum 1973.<br>

Til þessara byggingarframkvæmda lánaði Sparisjóður Vestmannaeyja á sínum tíma kr. 500.000,00 með tilliti til þess, að tvær íbúðir voru á efri hæð hússins og skiptist þá þetta fé niður á íbúðirnar og verzlanirnar.<br>

Stjórn Sparisjóðsins sannfærðist fljótlega um dugnað þessa kaupfélagsstjóra og hyggjuvit í starfi og rekstri kaupfélagsins. Þá stóð ekki á henni til að mæta stofnuninni miðra garða í viðskiptunum.<br>

Til þessa hafði S.Í.S. átt bæði verzlunarhúsin, sem búðir Kaupfélagsins voru starfræktar í við Bárustíg, nr. 6 og nr. 7. Brátt kom Guðni kaupfélagsstjóri því til leiðar, að félagið gat keypt húsið að Bárustíg 6. Kaupverðið var lágt, eða kr. 540.000,00. Sparisjóðurinn átti sinn þátt í því, að þessi húskaup félagsins urðu því kleif þrátt fyrir liðin hörmuleg viðskiptaár.<br>

Nú fannst okkur stofnendum Kaupfélagsins, að það ætti orðið sjálft sig að hálfu leyti.<br>

Bráðlega keypti félagið af S.Í.S annað hús, sem Kaupfélagið Drífandi hafði átt. Það var hið gamla verzlunarhús nr. 42 við [[Strandvegur|Strandveg]], sem var kallað [[Gefjun]]. Gefjunarhúsinu fylgdi stór lóð, sem nú var orðin verðmikil, eftir að uppfylling hafði verið gjörð þarna við höfnina milli Gömlu bæjarbryggjunnar og [[Bratti|Bratta]]. Enda leið nú ekki á löngu þar til [[Ísfélag Vestmannaeyja]] keypti hluta af lóð þessari undir fiskverkunarhús, sem það reisti þar.<br>

Líf var komið í kaupfélagsreksturinn. Veldur hver á heldur.

Á vertíð 1966 stofnaði Kaupfélagið sérstakt hlutafélag og lagði fram kr. 50.000 hlutafé í þessu skyni. Þetta fyrirtæki hlaut nafnið Hlutafélagið Dröfn. Hlutverk þess var fiskverkun, því að sá atvinnuvegur var þá auðsær gróðavegur. Fiskverkunin var rekin í hinu gamla frystihúsi Sambandsins við Strandveg. Fyrirtækið skilaði góðum hagnaði á stofnárinu eða kr. 239.000,00. Þá var hlutverki þess lokið. Kaupfélagið hreppti þar góðar aukatekjur.<br>

Á árinu 1966 stofnaði K.F.V. til verzlunarreksturs í hinni svokölluðu Brynjúlfsbúð að [[Kirkjuvegur|Kirkjuvegi]] 21. Leigan fyrir búðina og verzlunaraðstöðu þessa var 4% af brúttósölu varanna. Áhættan var þess vegna mun minni en ella og hyggilega afráðin. Og framtak þetta skilaði K.F.V. nokkrum hagnaði.<br>

En nú steðjaði orðið að sérlegur vandi í verzlunarrekstri í Vestmannaeyjakaupstað. Ýmiskonar starfshópar ráku pöntunarfélög til innkaupa á nauðsynjum og dró sú starfsemi mjög úr vörusölu verzlunarfyrirtækja í bænum.<br>

Þá er hér við hæfi að minnast eilítið á aðalfund K.F.V. 1966, því að hann gæti vakið okkur til skilnings á vissum þætti þessara félagsmála og til íhugunar, - okkur, sem unnum samvinnusamtökum almennings. Boðað var til aðalfundarins. Við fyrri atrennu var hann ekki haldinn sökum ónógrar fundarsóknar. Við aðra atrennu kom enginn til fundarins nema stjórnarmennirnir fimm og kaupfélagsstjórinn. Hér virtist enginn áhugi ríkja um starfsemi Kaupfélagsins. Hugsjónin sjálf var utan garna. – Samstaða kaupfélagsstjórnarmanna  varð einnig slælegri frá ári til árs. T.d. var ekki boðað til stjórnarfundar frá 3. júní 1966 til 17. febrúar á næsta ári. Sagði þá [[Eiríkur Ásbjörnsson]], útgerðarmaður, sig úr stjórninni sökum þessa doða og áhugaleysis forustunnar. En lífið og áhuginn í starfi kaupfélagsstjórans, Guðna B. Guðnasonar, var því meira. Hann virtist orðinn algjörlega einráður um stjórn kaupfélagsins. Helzt virtist hann leita samráða við stjórnir peningastofananna í bænum, þegar að kreppti eða honum flaug í hug nýtt framtak til hagsældar og vaxtar kaupfélaginu.<br>

Á kaupfélagsstjóraárum Guðna B. Guðnasonar gerði Sparisjóður Vestmannaeyja sitt ítrasta til þess að efla kaupfélagsstarfið í bænum til hagsældar öllum almenningi, með því að við bárum traust til kaupfélagsstjórans og fylgdumst með athöfnum hans og gerðum okkur grein fyrir hugsjónum hans og hyggjuviti í ályktunum og störfum.<br>

Guðni B. Guðnason, kaupfélagsstjóri, hvarf frá kaupfélagsstjórastarfinu árið 1972 og fluttist að Selfossi, þar sem hann gerðist aðstoðarkaupfélagsstjóri við Kaupfélag Árnesinga. - Mér er enn í fersku minni einn af síðustu atburðunum í samvinnu okkar og samstarfi. Kaupfélagið átti þess kost að kaupa íbúðarhúsið [[Sælundur|Sælund]] á mörkum Bárustígs og [[Vesturvegur|Vesturvegar]]. Lóð þessa íbúðarhúss liggur fast að mörkum Kaupfélagslóðarinnar við vestanverðan Bárustíginn. Nú sótti kaupfélagsstjórinn um hjálp Sparisjóðsins til þess, að Kaupfélagið gæti keypt þessa húseign og þar með eignast leigurétt á lóð þess, sem vissulega verður kaupfélaginu veigamikil eign, ef því vex fiskur um hrygg, svo að það þurfi og geti byggt við hús sitt vestan Bárustígsins, þá tímar líða. - En hvernig gat Kaupfélagið risið undir þeirri fjárfestingu að kaupa íbúarhús, sem hlaut að hafa litla tekjumöguleika í för með sér, aðeins skilað lágri húsaleigu. - Ráðin fundust í samhug og sameinuðum vilja. Kaupfélagið hafði eignazt hið gamla frystihús Sambandsins við Strandveg (nr. 49), þegar það stofnaði hlutafélagið Dröfn og hóf fiskverkun þar á vertíð 1966. Enginn var vandinn annar en að selja þetta hús, sem ýmsir hlutu að vilja eignast til þess að reka þar iðnað t.d. Til þeirrar starfsemi var hús þetta á góðum stað í bænum. Það tókst mæta vel að fá kaupanda að húsi þessu með hagstæðu láni Sparisjóðsins til kaupanna. Síðan festi kaupfélagið kaup á Sælundi með dýrmætu lóðarréttindunum og naut til þess hagstæðs láns frá Sparisjóðnum. Þannig rákum við, sem stjórnuðum Sparisjóðnum og kaupfélagsstjórinn, G.B.G., saman trippin til vaxtar og viðgangs Kaupfélaginu og þá um leið til hagsbóta almenningi í bænum að okkar dómi.

Ég þekki ekkert ljósara dæmi þess, hversu S.Í.S. gerir sitt ítrasta nú til þess, að kaupfélögin geti verið efnalega sjálfstæð fyrirtæki innan þess. Hér var ekki verið að huga til gróða á viðskiptunum á undanförnum árum heldur til efnalegs sjálfstæðis Kaupfélagsins. Það var framar öllu.<br>

Frá því að kjötvinnsla Kaupfélagsins var stofnuð og falið [[Pétur Guðbjartsson|Pétri Guðbjartssyni]], kjötvinnslumanni, til umönnunar og eflingar, hafði hún ávallt skilað arði. Þetta veigamikla og markverða starf í þágu félagsins og almennings í bænum var þakkað P.G. sérstaklega, er hann hvarf frá því og gerðist þá að nokkru leyti aðstoðarkaupfélagsstjóri G.B.G.<br>

Vegna hinna miklu fjárhagsörðugleika K.F.V. og bágu afkomu með vaxandi dýrtíð og tilkostnaði frá ári til árs, þá samþykktu stjórnarmenn S.Í.S. að gefa því eftir alla vexti af skuldum þess við Sambandið næstu 5 árin. Sú upphæð nam árlega nokkrum hundruðum þúsunda.<br>

Hinn 1. jan. 1970 eignaðist K.F.V. verzlunarhúsið nr. 7 við Bárustíg svona að nafninu til. Kaupverðið var kr. 2 milljónir og skyldi greiðast á 15 árum með 8%. - Upprunalega eða fyrir 20 árum hafði S.Í.S. eignast þessa byggingu af Neytendafélaginu fyrir kr. 50 þúsundir. Þannig var þá allt lagt í sölurnar!<br>

Í desember 1970 áfréð stjórn K.F.V. að Kaupfélagið skyldi taka á leigu fyrirtækið Timbursöluna við [[Flatir]]. Þetta fyrirtæki var þá komið að þrotum en þótti mjög nauðsynlegt öllum almenningi í bænum, því að byggingaframkvæmdir voru þá miklar með Eyjabúum.<br>

Ári síðar tókst K.F.V. að selja Gefjunarhúsið svokallaða, nr. 42 við Strandveg fyrir kr. 790.000,00. Þannig fékkst þá nokkurt fé til að mæta rekstrartöpunum.<br>

Í árslok 1970 voru skráðir félagsmenn Kaupfélagsins 419 alls. Í aprílmánuði 1972 sagði Guðni B. Guðnason, kaupfélagsstjóri, upp starfi sínu hjá Kaupfélaginu með 6 mánaða fyrirvara. Þá hafði hann starfað þar í 10 ár. Starf hans hafði reynzt heilladrjúgt stofnuninni þrátt fyrir fjárhagslega erfiðleika, sem stöfuðu af óvenjulegri fjárhagsþróun með íslenzku þjóðinni og ekki hættulausum hagvexti.<br>

Að kaupfélagsstjóra þessum þótti mikil eftirsjá. Voru honum færðar miklar þakkir allra kaupfélagsmanna bæði opinskátt og í leynum. Sumarið 1972 auglýsti stjórn K.F.V. kaupfélagsstjórastöðuna til umsóknar. Ýmsir sóttust eftir að verða kaupfélagsstjórar. En þegar á reyndi hvörfluðu þeir frá þeirri hugsun eða stjórnin féll frá ráðningu þeirra. - Síðasta ársfjórðunginn lánaði S.Í.S. einn af starfsmönnum sínum til þess að stjórna K.F.V., þar til fastur kaupfélagsstjóri fengist ráðinn. Sá hét [[Gísli Jónatansson]].<br>

Rétt fyrir jólin 1972 var svo fastráðinn kaupfélagsstjóri. Sá hét [[Ragnar Snorri Magnússon]] úr Kópavogi. Svo dundu ósköpin yfir. Aðfaranótt 23. jan. 1973 brauzt út [[Gosið|eldgos]] á austanverðri Heimaey. Fólkið flýði unnvörpum úr kaupstaðnum á vélbátaflota sínum, sem lá allur í höfn.

Voru þá sendar til Reykjavíkur allar bókhaldsbækur þess, skrifstofuvélar og svo vörur úr þeim búðum þess, sem voru í mestri hættu sökum hraunrennslis, svo sem búðin að Heimagötu 35-37 og Kirkjuvegi 21. - Matvörusendingar úr bænum kostuðu nokkurn úlfaþyt stjórnandi manna í hinum yfirgefna kaupstað sökum þess, að margir unnu í bænum við margvísleg björgunarstörf. Allt það vinnulið þurfti fæði. - Og svo lá brátt beiðni fyrir stjórn K.F.V. frá Almannavarnaráði, að Kaupfélagið hefði opna búð í kaupstaðnum til hagræðis fyrir björgunarfólk og lögreglulið. Með þessari beiðni sinni sýndu stjórnarvöldin Kaupfélaginu mikið traust og væntu mikils af því í þessum nauðum öllum. - Kaupfélagsstjórnin hélt fundi sína í Sambandshúsinu í Reykjavík á neyðartímunum. Og hún sendi brátt tvo menn til Eyja til þess að opna þar búð björgunar- og lögregluliðinu til hjálpar og þjónustu.<br>

Búðin að Hólagötu 28 var opnuð og starfrækt til hjálpar því fólki, sem starfaði þá í kaupstaðnum. Sú starfræksla Kaupfélagsins var veigamikill þáttur í öllu björgunarstarfinu í heild.<br>

Ekki löngu eftir að eldgosið hófst, urðu menn varir við gasloft, sérstaklega í lágbænum. Þá varð að flytja allar vörubirgðir úr verzlunum þess við Bárustíg. Mikið af vörum þeim skemmdist við flutninga þessa. Megnið af vörum þeim, sem ekki urðu notaðar til neyzlu, voru fluttar til Reykjavíkur. Þar var þeim komið í sölu eða þeim skilað til heildsala. En mikið af kæli- og frystivörum Kaupfélagsins skemmdust í Eyjum og urðu því ekki söluhæfar. Einnig kom í ljós mikil vörurýrnun í búðum kaupfélagsins sökum þess, að brotizt hafði verið inn í búðirnar á fyrstu sólarhringum hörmunganna meðan beðið var eftir fararleyfum til Eyja frá opinberum valdamönnum. Tilfinnanlegast var þetta tjón hjá Timbursölu Kaupfélagsins á Flötum.

Tveir menn unnu sérstaklega að björgunarstörfum í Eyjum fyrir  Kaupfélagið. Það voru þeir [[Garðar Arason]], sem hefur verið starfsmaður þess frá árinu 1957 og [[Bjarni Bjarnason (Breiðholti)|Bjarni Bjarnason]] í [[Breiðholt]]i.<br>

Vorið 1973 hætti Ragnar Sn. Magnússon kaupfélagsstjórastarfinu. Við því tók [[Bogi Þórðarson]], fyrrv. kaupfélagsstjóri á Patreksfirði. Honum var falið prókúruumboð Kaupfélagsins, þar til ráðinn var fastur kaupfélagsstjóri.<br>

Á fundi kaupfélagsstjórnarinnar í Sambandshúsinu 13. nóv. 1973 var samþykkt að auglýsa kaupfélagsstjórastöðuna til umsóknar. Þá sóttu þrír menn um hana. Einn þeirra var [[Georg Hermannsson]] í Borgarnesi, starfsmaður og trúnaðarmaður Kaupfélgs Borgfirðinga þar. Hann var ráðinn kaupfélagsstjóri. Hann hóf síðan starf við áramótin 1973/1974. Tekið var þá til með ötulleik og athafnahug að endurreisa Kaupfélagið úr rústum eftir öll þau ósköp, sem yfir höfðu dunið á undanförnu ári. Heimildir eru fyrir því, að þrír menn reyndust þá kaupfélagssamtökunum alveg sérlega vel og traustir félagsmenn. Það voru þeir [[Sigurgeir Kristjánsson]],  forstjóri Olíufélagsins í Eyjum, [[Jónas Guðmundsson]], trésmíðameistari og [[Garðar Arason]] frá [[Þorlaugargerði|Þórlaugargerði]], starfsmaður Kaupfélagsins. Þessi orð eru skráð eftir Georg kaupfélagsstjóra úr ræðu, sem hann hélt nokkru eftir að hann hóf kaupfélagsstjórastarf sitt í Eyjum: „Án þeirra forgöngu hefði félagið ef til vill lagt upp laupana,“ sagði hann þá.

Á miðju ári 1978 festi Kaupfélagið kaup á húseigninni [[Reynir|Reyni]], nr. 5 við Bárustíg. Þar eignaðist Kaupfélagið lóð, sem er dýrmæt því, þar sem hún liggur fast að lóðamörkum þess að Bárustíg 7.<br>

Við árslok 1977 voru fastir starfsmenn K.F.V. 22.<br>