Vestmannaeyjahöfn

Höfnin í Vestmannaeyjum er forsenda byggðar í Eyjum. Hún var frá náttúrunnar hendi grunn og lítið varin í austanáttum og í austan brimi kom brimið oft óbrotið inn. Höfnin batnaði til muna þegar framkvæmdir hófust við innsiglinguna, Hringskersgarður að sunnan og Hörgeyrargarður að norðan. Eldgosið í Heimaey fullkomnaði svo hafnaraðstöðuna og hafnarmynnið.

Höfnin á fyrri öldum

Danskir kaupmenn töldu höfnina allgóða þegar Vestmannaeyjar fengu kaupstaðarréttindi hið fyrra sinni árið 1786. Um höfnina er talað í Handels Magazin for Island árið 1787 og stóð þetta:

„Góð höfn að sumrinu, en á haustin eru þar stormar miklir og brim leiðir inn frá Hafinu. Skip skulu liggja við landfestar og eigin festar. Vetrarlægi er nothæft, en eingöngu fyrir lítil skip.“

Ekki hefur það alltaf verið spennandi að sigla inn á höfnina. Í slæmum veðrum var voðinn vís og voru það aðeins reyndustu skipstjórar og þaulkunnugir sem gátu stýrt skipum sínum í gegn slysalaust.

Fram undir 20. öldina var höfnin því talin góð sumarhöfn fyrir kaupför, en aðeins nothæf fyrir minni báta á vetrum, enda lágu þeir við festar, bæði skut og stefni.

Fyrir tíma sundlaugarinnar á Miðhúsatúni var sundkennsla við Eiðið.

Hafnarframkvæmdir

Fyrstu hafnarframkvæmdirnar hófust árið 1907 með því að bryggjustúfur úr höggnu grjóti var hlaðinn en hin eiginlega hafnargerð hefst ekki fyrr en árið 1914 við gerð hafnargarðanna.

Bæjarbryggjan steypt

Stokkhellubryggjan gamla, eða Bæjarbryggjan eins og hún var síðar nefnd, var steypt upp og síðar endurbætt mjög árið 1911, þannig að smærri bátarnir flutu oftast nær að henni og þeir stærri þegar hásjávað var og bætti þetta mjög alla aðstöðu til að losna við aflann þegar að landi var komið. Hvatti þessi bætta aðstaða menn einnig til að afla sér stærri og afkastameiri báta.

Vatnshöfnin

Bryggjan undir Löngu var byggð á fyrstu áratugum 20. aldarinnar, en þangað sóttu sjómenn vatn á báta sína. Leiðsla lá þangað frá vatnsbólinu Karató. Undir Löngu er talsvert æðarvarp.

Hafnargarðar

Árið 1914 var hafist handa um gerð syðri hafnargarðsins og var verkinu vart lokið fyrr en 1920. Veitti garðurinn mun betra skjól í innri höfninni en áður var, og var hafnarfestunum komið fyrir þar. Lágu þær frá austri til vesturs. Átti hver bátur sitt legufæri sem tengt var hafnarfestunum og var millibil milli festinga hvers báts haft það langt að ekki var hætta á að bátarnir rækjust saman. Höfnin var þó enn mjög grunn, en hinir smærri bátar flutu þá ávallt við legufæri sín en þeir stærri tóku niðri um fjöru og var því reynt að hafa þá þar sem mest dýpi var.

Frekari framkvæmdir og dýpkunarskip

Sjá aðalgrein: Grafskipið

Þrátt fyrir erfiðleika atvinnuveganna á fjórða áratug 20. aldarinnar réðust bæjaryfirvöld í tvær mikilvægar framkvæmdir á vegum hafnarinar sem áttu eftir að koma vel að notum. Fyrri framkvæmdin var kaup á dýpkunarskipinu Vestmannaey árið 1935. Dýpkunarskipið tók til starfa strax eftir heimkomuna við að dýpka höfnina, í fyrstu innsiglinguna, þannig að allir bátar Eyjaflotans gátu farið áhættulaust út og inn úr höfninni hvenær sem var, síðan var höfnin dýpkuð svo að bátarnir flutu mun betur. Fljótlega var keyptur til viðbótar sérstakur dýpkunarprammi með gálga.

Árið 2005 var því fagnað að 70 ár voru frá komu dýpkunarskipsins. Enn er skipið í notkun og á síðustu árum hafa miklar dýpkunarframkvæmdir farið fram til þess að gera höfnina og innsiglinguna enn betri fyrir stærri skip. Því annaði raunar gamla grafskipið ekki eitt og voru því fengin öflugri dýpkunarskip til viðbótar.

Hin framkvæmdin var gerð Básaskersbryggjunnar sem lokið var við árið 1937. Leysti hún hinn mikla vanda sem skapast hafði við löndun aflans úr þeim mikla fjölda báta sem gerður var út frá Eyjum.

Tyrkjabyssan

Sjá aðalgrein: Tyrkjabyssan

Vorið 1968 fann grafskipið byssu sem ætluð er að sé úr Tyrkjaráninu.

Höfnin og Heimaeyjargosið

Í Heimaeyjargosinu 1973 skapaðist mikil óvissa varðandi höfnina. Í fyrstu töldu menn það gott fyrir innsiglinguna þegar hraunkvikan leitaði út í sjó en það breyttist í byrjun febrúar þegar neðansjávarsprunga opnaðist við hafnarmynnið. Mikið streymi frá gosinu var út í sjó við hafnarmynnið og frá 4.-20. febrúar var höfninni lokað og öll umferð bönnuð. Urðu menn ekki aftur hræddir um höfnina fyrr en 9. mars, en þá var notast við hraunkælingu til að bjarga höfninni sem heppnaðist afar vel. Við eldgosið batnaði hafnaraðstaðan mjög mikið. Innri höfnin er nú alveg í skjóli fyrir öllum veðrum og nýting bryggjukanta hefur aukist.

Norður-hafnargarður

Eftir gos hefur skjól aukist í höfninni og þar sem millilandaskipin hafa farið stækkandi hefur innsiglingin í höfnina verið breikkuð með því að stytta Hörgeyrargarðinn. Annar valkostur er kom til greina, var að flytja alla hafskipaflutninga út á Víkina með því að byggja þar nýja hafskipabryggju. Áður en til þess kom var gert líkan af höfninni og könnuð áhrif slíkra framkvæmda. Þar kom fram að hreyfing úti á víkinni væri allt of mikil í slæmum veðrum og því var fallið frá að byggja hafskipabryggjuna en innsiglingin breikkuð í staðinn, enda hafði sú framkvæmd komið vel út í líkani.

Höfnin á síðari árum

Viðlegukantar hafnarinnar, samkvæmt Siglingastofnun Íslands, eru um 1.978 m, auk 60 m fyrir björgunar- og hafnarbáta, 130 m fyrir smábáta og 70 m fyrir ferju. Mesta dýpi við bryggju er um 8 m.

Starfsemi

Mikil starfsemi hefur verið í höfninni í gegnum árin og er enn. Venjubundin notkun er fjölbreytt og oft margt um að vera. Aðalstarfsemin er við löndun fisks og viðlegu fiskiskipa, ásamt útskipun afurða ásamt því að ferjan Herjólfur siglir áætlunarferðir frá Eyjum til Þorlákshafnar. Í Klettsvíkinni voru Keikósamtökin með aðstöðu fyrir háhyrninginn Keikó en eftir það hefur kvíin verið notuð til fiskeldis og er þar ræktaður þorskur.

Í Friðarhöfn er löndun og viðlega. Við Friðarhafnarbryggju, Binnabryggju, Skáa og Nausthamarsbryggju að norðan er fiskmóttaka og vöruflutningar. Viðlegu og viðgerðarsvæði er við Skipalyftu, Gjábakka og Kleifarkant. Einnig er í notkun dráttarbraut austan Friðarhafnarbryggju. Básaskersbryggja er ferjubryggja og viðlegubryggja. Viðlega er við Nausthamarsbryggju að sunnan auk smábátaaðstöðu við Brattagarð og Bæjarbryggju. Olíumóttaka er á fjórum stöðum í höfninni þ.e. á Nausthamarsbryggju, Básaskersbryggju, Friðarhafnarbryggju og Binnabryggju. Nú er áætlað að olíumóttakan verði að mestu leyti við Skáann.

Miklar framkvæmdir hafa verið á síðustu árum við höfnina. Eftir gosið var í fyrsta skipti í boði að útbúa frábæra höfn fyrir stór skip og alls konar starfsemi. Flestallar bryggjurnar hafa verið byggðar eða endurbyggðar eftir gos.

Reistar hafa verið öryggisgirðingar á bryggjum vegna krafna Bandaríkjamanna af ótta við hryðjuverk. Slíkar öryggisgirðingar verða að vera í viðkomuhöfnum skipa, sem sigla til Bandaríkjanna. Ekki eru allir á eitt sáttir við þessar framkvæmdir en horfa verður á þessi mál með hlutlausu sjónarhorni og meta þær breyttu aðstæður í heiminum í dag.

Hafnarsvæðinu má skipta niður í þrjú meginsvæði:

Innri höfn er svokallaður Botn og takmarkast af skjólgörðum á Hringskeri og Hörgaeyri og landinu í kring.
Ytri höfn takmarkast af Heimakletti, Ystakletti að Klettsnefi og línu þaðan í hraunkantinn gegnt Klettsnefi.
Önnur hafnarsvæði eru austan og norðan við Heimaey.

Auk þess nær hafnarsvæðið langt inn á land og eru stór athafna- og iðnaðarsvæði sem heyra undir höfnina

Bryggjur Vestmannaeyjahafnar

Nausthamarsbryggja var byggð á árunum (1951-1957) 1954-1957. Síðar var hún endurbyggð og lengd á árunum 2000- 2002.
Bæjarbryggja, sem byrjað var á árið 1907, var endurbyggð árið 1925.
Básaskersbryggja var gerð árið 1929, stækkuð tvisvar (1931-1932 og 1936-1942) og endurbyggð á árunum 1971 og 1972. Ferjuaðstaða fyrir Herjólf vestan við bryggjuna, sem tekin var í notkun árið 1976 var endurbyggð árið 1992 þegar nýr Herjólfur kom til landsins. Básaskersbryggja var endurbyggð á árunum 2007-2010
Friðarhöfn. Friðarhafnarbryggja var gerð á árunum 1943-1945, síðan lengd árin 1949-1950 og breikkuð árið 1951 og endurbyggð árin 1965 og 1966. Síðar var bryggjan endurbyggð árin 1997 til 1999 og frá árinu 2002 og stendur enn. Hafist var handa um að dýpka Friðarhöfn árið 1951-1953. (og hún stækkuð árið 1960) Bryggjurnar voru byggðar að sunnan 1954 og norðan og vestan 1960. Endurbygging Friðarhafnar hófst árið 2002 með því að nýtt þil var rekið að sunnanverðu og verklok endurbyggingar Friðarhafnar voru árið 2006.
Binnabryggja, sem var byggð gegnt Friðarhafnarkajanum, var tekin í notkun árið 1980.
Skáinn, viðlegukantur, sem tengir Binnabryggju og viðgerðarkant Skipalyftunnar var byggður 1989-1990.
Kleifarbryggja (austur úr Gjábakka) var byggð 1994-1995.
Edinborgarbryggja.

Ýmsar upplýsingar um höfnina árið 2005

Skráð skip í höfn eru 78.
Skráðar útgerðir í höfn eru 58.
Bryggjukantar eru alls 2045 m.
Mesta dýpi við kant er 8 m.
Lengd á þeim kanti er 1100 m.
Dýpi í innsiglingu er 9,5 m.
Vestmannaeyjahöfn er eina höfnin á suðurströnd Íslands frá Þorlákshöfn til Hafnar í Hornafirði.

Tenglar

Dýptarmælingar í höfninni 24. til 27. febrúar 2005

Heimildir

Helgi Benónýsson, 1974. Fjörutíu ár i Eyjum, Reykjavík: Vesturhús hf
Jóhann Gunnar Ólafsson, 1947. Hafnargerðin í Vestmannaeyjum, Reykjavík: Steindórsprent hf
Aðalskipulag Vestmannaeyja 2002-2014
Haraldur Guðnason. Við Ægisdyr: Saga Vestmannaeyjabæjar í 60 ár, II. bindi. Reykjavík, Vestmannaeyjabær, 1991.

Myndasafn

Vestmannaeyjahöfn í kringum 1945
Vestmannaeyjahöfn 1978