Blik 1967/Syndir feðranna
„Stærsta undur þessarar jarðar er lífið.“ Þannig hefst merk bók, sem kom út fyrir síðustu jól. Já, vissulega er lífið mesta undur jarðarinnar. Við getum fyllilega tekið undir þessi orð með hinum merka höfundi. Og mesta list mannlífsins er að kunna að lifa lífinu rétt, hugsa rétt, breyta rétt, - lifa, svo að mannsæmandi sé og skaparanum til engrar skapraunar. Þetta eru ekki beint mín orð, heldur kenniföður, sem ég átti einu sinni. - En getum við ekki öll verið honum hjartanlega sammála?
Einn þáttur hinnar miklu listar að kunna að lifa lífinu rétt er sá, að vita hin réttu tök á því, - mæta viðbrögðum þess og fyrirbrigðum á réttan hátt. Með illu skal illt út reka, sögðu t.d. forfeður okkar. Þeir vissu oft, hvað þeir sungu, gömlu mennirnir. Þeir lærðu af lífinu eitt og annað, öðluðust lífsreynsluna, svo að þeir voru vitrari eftir, eins og okkur ber að gera.
Ég hygg, að óhætt sé að fullyrða, að við, sem höfum eiginleika til að sjá hina kátlegu hliðina á ýmsum fyrirbrigðum lífsins eða því, sem mætir okkur á lífsleiðinni, séum nær því að kunna listina að lifa en hinir, sem aðeins sjá alvarlegu hliðina,- svarta, mórauða eða gráskjótta eftir atvikum. Það er mála sannast, að við mannskepnurnar erum oft og tíðum sprenghlægilegar lífverur.
Hér óska ég að greina frá einu broslegu fyrirbrigði, sem olli svo óblandinni kátínu innra með mér, að líklega hafa þá horfið nokkur grá hár úr höfði mér og fersk og ný vaxið þar með eðlilegum lit.
Síminn hringir. - Jú, það er hann. - Það er ég.
„Við verðum að losna við draslið þitt af loftinu þarna vestur frá,“ er mér tilkynnt þarna við hinn endann.
Sá talar, sem valdið hefur, það er auðheyrt.
„Nú, er nokkuð sérstakt á seyði?“ spyr ég. „Fiskirækt,“ segir hann.
Þá hlær mér hugur í brjósti. Þorskkvarnir, steinbítstennur, rauðmagar með rauða kúlu á maganum! Dásamleg er sú tilbreyting. Ég minnist þess, þegar ég var strákur og steinbítshvolpurinn beit í tærnar á mér. Sárt var það, ægilega sárt. Og enn geta steinbítar bitið, jafnvel pólitíska valdhafa, sérstaklega ef þeir skilja ekki hið helgasta afl í tilverunni, skilja ekki, að jafnt háir sem lágir mega „falla fyrir kraftinum þeim“.
„Ég skal víkja,“ sagði ég í tólið. Og það var vissulega ætlan mín.
Ég leita í vandræðum mínum til stjórnarmanna Sparisjóðs Vestmannaeyja og bið þá að lána mér geymslurúm fyrir „draslið mitt“, a.m.k. um stundarsakir. Ég bendi þeim á ónotað og ófullgert herbergi á neðstu hæð Sparisjóðsbyggingarinnar.
Ekkert var sjálfsagðara en að lána mér það. Svo sæki ég 20-30 kassa, sem geymdir eru þarna vestur á „loftinu“ og eru fullir af verzlunarbókum. Í þeim leynist verzlunarsaga byggðarlagsins, eftir að Brydarnir fengu hér aðstöðu til verzlunarreksturs (1844) til þess tíma, að Kaupfélagið Fram hætti að starfa um 1930.
Með hjálp fyrrv. nemenda minna flyt ég svo allt „draslið“ það tarna í umrætt herbergi Sparisjóðsbyggingarinnar, svo að nú getur „fiskiræktin“ hafizt.
Síðan festi ég kaup á þrem járnskápum til þess að geyma í verzlunarbækurnar. Þegar þeir eru fengnir, stel ég mér tíma frá daglegum skyldustörfum, (þetta er ljót uppljóstrun!) til þess að taka „draslið“ upp úr kössunum og raða bókunum inn í skápana. Ég skyggnist í þesssar dásamlegu bækur, eins og þær eru í mínum augum, og ég sannfærist um, að þær eru óþrjótandi fræðslulind, uppspretta þekkingar og fræðslu um viðskipti genginna kynslóða hér í byggð og meginhluta bænda í Rangárvalla- og Vestur-Skaftafellssýslu við einokunarverzlunina í Danska-Garði. Fræðslan sú er margþætt. Og sá sem á í fórum sínum eilítið ímyndunarafl undir heilaskelinni, ber þar meiri uppskeru úr býtum en hinn, sem ríkari er af „kvörnum“ en góðkynjuðum heilaberki.
Og kassarnir tæmast hver af öðrum, „draslið“ þverr í þeim, og verzlunarbækurnar raðast upp. Svo á ég aðeins tvo kassa eftir. Þá hef ég lagt til hliðar fyrst um sinn. Í þeim er eitthvað sérlegt, - allt annað en bækur. Við skulum skyggnast í þá. - Blöð, nótur, músahreiður með stráum og tuskum, grjóthörðum ,,spörðum“ og öðrum óþverra. Þetta er ekki beint girnilegt til fróð1eiks. Og þó. Forvitni mín er alveg ómótstæðileg. Hvað er í kössunum? Ég tek hverja nótuna af annarri upp úr óþverranum, og held þeim frá mér, - eins langt frá vitum mínum og armar ná. Svo les ég. - Jú, hér er eitthvað til að skrá. Fæ mér pappír og penna.
Ég hvarfla huga til Eyjabúa. Mér hafa jafnan reynzt þeir fróðleiksfúsir og áhugasamir um sögu sína, feðra sinna og mæðra. Ella hefðu þeir tæpast keypt svo mjög Blik mitt á undanförnum árum.
Já, þarna innan um músahreiðrin er mikinn fróðleik að finna, - vandfundinn fróðleik og sjaldfundinn.
Þegar lestri þessum er lokið, sést ekki í hendur mínar fyri óhreinindum.
Og hvaða fróðleik finn ég svo á þessum skitnu blöðum í kassaræksnunum mínum? Lesari minn góður, lestu greinina hérna í ritinu um póstmá1 Eyjanna eftir 1872. Megnið af þeim fróðleik, sem þar er birtur, fékk ég þarna úr
músa-hreiðurkössunum. Þarna fannst mér ég finna nokkra sögulega gimsteina og sá fundur hvarflaði hug mínum til vísunnar hans Bólu-Hjálmars:
- Guð á margan gimstein þann,
- sem glóir í mannsorpinu.
- Guð á margan gimstein þann,
Skyldi ég vera aleinn um þessa hugsun varðandi sögulega gimsteina Vestmannaeyjabyggðar? Ónei, reynsla mín er önnur af Eyjabúum um sín sögulegu verðmæti.
Ég færi samstarfsmönnum mínum í stjórn Sparisjóðs Vestmannaeyja alúðarþakkir mínar fyrir það, að þeir leyfðu mér að hýsa „draslið“ mitt innan veggja stofnunarinnar, þegar ég var rekinn út með það til þess að rýma fyrir „fiskiræktinni“ þarna vestur á „loftinu“. Þar með slapp ég við það í það sinn að fleygja því öllu vestur af Hamrinum. Þannig björguðu sömu menn Byggðarsafni Vestmannaeyja í heild, þegar ég var rekinn út með það allt. Ég hefi óbilandi trú á því, að sömu menn búi yfir þeirri gæfu og giftu, að þeir eigi eftir að leiða allt byggðarsafnsstarfið í heila höfn, gera þessa menningarhugsjón að veruleika enn meir en þeir nú hafa gert, með því að nú hafa þeir völdin, og þeir skilja gildi þess og gæfu að syndga ekki gegn komandi kynslóð um söguleg verðmæti í bænum, sem almenningur hefur falið þeim að stjórna.
Einn þáttur listarinnar að kunna að lifa lífinu rétt, taka á því réttum tökum, er sá að kunna að brosa að spaugilegum fyrirbrigðum þess, skælbrosa framan í beyglaða tilveru og geiflandi valdhafa, sem ekki vita fótum sínum forráð og syndga gegn komandi kynslóð í þröngsýni og blindni, með því að syndir feðranna bitna oft hastarlega á niðjunum.
Í mínum eigin augum er ég t.d. kátbroslegur og ástandið grátbroslegt, þegar ég þarf að vera að flækjast um bæinn, flýja með sögulega gimsteina Vestmannaeyjabæjar stað úr stað til þess að vernda þá, bjarga þeim undan ofríkisvaldi í sama bæ.