„Surtsey“: Munur á milli breytinga

Fara í flakk Fara í leit

Surtsey (skoða efni)

Útgáfa síðunnar 18. júlí 2012 kl. 08:34

3.272 bætum bætt við ,  18. júlí 2012
ekkert breytingarágrip
MyndræntWiki-texti
Ekkert breytingarágrip
Ekkert breytingarágrip
 
(13 millibreytingar ekki sýndar frá 4 notendum)
Lína 1: Lína 1:
[[Mynd:Surtsey-gos.jpg|thumb|left|Surtseyjargosið.]]  
[[Mynd:1963.1.jpg|thumb|left|14. nóv.1963,  kl.10:30]]  
{{Eyjur}}
{{Eyjur}}
 
'''Surtsey''' er syðsta eyjan í Vestmannaeyjaklasanum og jafnframt sú næst stærsta, um 2.5 km2. Hún myndaðist við neðansjávargos sem hófst í nóvember 1963. Eyjan er friðlýst og til þess að fara þangað þarf að sækja um sérstakt leyfi til yfirvalda.
 
Surtsey var friðuð árið 1965 meðan gosvirkni var enn í gangi og var friðunin bundin við eldfjallið ofansjávar. Í tengslum við tilnefningu Surtseyjar árið 2006 var friðlandið stækkað verulega. Í dag er friðlandið um 65 ferkílómetrar að stærð og nær yfir alla eldstöðina, ofansjávar og neðansjávar, þ.e. Surtsey, Jólnir, Syrtling og Surtlu, ásamt hafsvæðinu umhverfis. Með friðlýsingunni 1965 var tekið fyrir umferð manna út í eyna og gildir það enn þann dag í dag, nema með fengnu leyfi Umhverfisstofnunar. Var þetta gert fyrst og fremst til að forðast aðflutning lífvera af mannavöldum, til að vernda viðkvæma náttúru og til að stuðla þannig að því að eyjan fengi að þróast eftir lögmálum náttúrunnar án áhrifa eða afskipta mannsins.
 
Náttúrufræðistofnun Íslands hefur frá upphafi Surtseyjargossins séð um rannsóknir og reglubundna vöktun út í eynni í samvinnu við Hafrannsóknastofnun og Surtseyjarfélagið.
 
== Upphaf eldgossins ==
Það voru skipverjar á [[Ísleifi II]] sem tilkynntu um neðansjávareldgos að morgni 14. nóvember 1963. Þá mældu þeir sjávarhita í hálfrar mílu (um 900 metra) fjarlægð í um 10°C.  
Það voru skipverjar á [[Ísleifi II]] sem tilkynntu um neðansjávareldgos að morgni 14. nóvember 1963. Þá mældu þeir sjávarhita í hálfrar mílu (um 900 metra) fjarlægð í um 10°C.  
Lína 9: Lína 17:
Eyjan fékk nafnið Surtsey og er nafnið tekið úr norrænni goðafræði. Minnst er á Surt hinn svarta í Völuspá: „''Surtr ferr sunnan; með sviga lævi''“.  
Eyjan fékk nafnið Surtsey og er nafnið tekið úr norrænni goðafræði. Minnst er á Surt hinn svarta í Völuspá: „''Surtr ferr sunnan; með sviga lævi''“.  
Strax þegar eyjan myndaðist sáu vísindamenn hversu frábært tækifæri þeir höfðu til þess að rannsaka nýja eyju og landnám lífs á eynni. Surtsey var því friðlýst samkvæmt lögum um náttúruvernd (lög 44/1999). Vísindamenn hafa því tækifæri til að fylgjast með hvernig líf tekur land og þróast á nýjum stað. Umferð í Surtsey er aðeins leyfð í vísindaskyni og þarf leyfi '''Surtseyjarfélagsins''' til að heimsækja eyjuna.  
Strax þegar eyjan myndaðist sáu vísindamenn hversu frábært tækifæri þeir höfðu til þess að rannsaka nýja eyju og landnám lífs á eynni. Surtsey var því friðlýst samkvæmt lögum um náttúruvernd (lög 44/1999). Vísindamenn hafa því tækifæri til að fylgjast með hvernig líf tekur land og þróast á nýjum stað. Umferð í Surtsey er aðeins leyfð í vísindaskyni og þarf leyfi '''Surtseyjarfélagsins''' til að heimsækja eyjuna.  
 
[[Mynd:Jolnir.jpg||thumb|Jólnir og Surtsey]]
Nokkrar gossprungur opnuðust við Surtsey á meðan á gosinu stóð. Mánuði eftir upphaf gossins opnaðist sprunga norðaustan við Surtsey sem gefið var nafnið Surtla en engin eyja myndaðist. Árið 1965 mynduðust tvær eyjar, Syrtlingur austnorðaustan við Surtsey og Jólnir suðvestan Surtseyjar. Báðar eyjarnar létu undan ágangi Norður-Atlantshafsins og hurfu í hafið.  
Nokkrar gossprungur opnuðust við Surtsey á meðan á gosinu stóð. Mánuði eftir upphaf gossins opnaðist sprunga norðaustan við Surtsey sem gefið var nafnið Surtla en engin eyja myndaðist. Árið 1965 mynduðust tvær eyjar, Syrtlingur austnorðaustan við Surtsey og Jólnir suðvestan Surtseyjar. Báðar eyjarnar létu undan ágangi Norður-Atlantshafsins og hurfu í hafið.  
== Þróun Surtseyjar ==
   
   
Surtsey hefur ekki farið varhluta af ágangi sjávar og sést það vel á breytingum á stærð hennar. Þegar gosinu lauk var stærð Surtseyjar 2,7 km². 40 árum eftir lok gossins hefur eyjan minnkað um tæpan helming. Eyjan var mæld 1,5 km² árið 2002. Ætla má að sjávarrofið haldi áfram þar til að aðeins móbergskjarninn verður eftir og mun þá eyjan ef til vill líkjast [[Bjarnarey]].  
Surtsey hefur ekki farið varhluta af ágangi sjávar og sést það vel á breytingum á stærð hennar. Þegar gosinu lauk var stærð Surtseyjar 2,7 km². 40 árum eftir lok gossins hefur eyjan minnkað um tæpan helming. Eyjan var mæld 1,5 km² árið 2002. Ætla má að sjávarrofið haldi áfram þar til að aðeins móbergskjarninn verður eftir og mun þá eyjan ef til vill líkjast [[Bjarnarey]].  
   
   
Lífríkið er orðið fjölbreytt neðansjávar og er flóran mikil. [[Þörungar]], [[hrúðurkarlar]], [[krossfiskar]] og öll algengustu sjávardýr hafa fundist við Surtsey. [[Selir]] nota Surtsey sem hvíldarstað og hafa kæpt þar reglulega síðustu ár. Ýmsar tegundir fléttna, mosa og háplantna hafa numið land. [[Fjörukál]] og [[melgresi]] eru elstu landnemarnir. Nýjustu plönturnar eru [[friggjargras]], [[gulmura]] og [[gulvíðir]]. Minnst 8 tegundir varpfugla hafa tekið sér bólfestu í Surtsey. Fyrstur til að verpa var fýllinn og var það árið 1970. Teista hóf svo varp ári seinna. Ýmiss konar skordýr hafa fundið sér leið til Surtseyjar, m.a. [[köngulær]], [[fiðrildi]] og [[bjöllur]].  
Lífríkið er orðið fjölbreytt neðansjávar og er flóran mikil. [[Þörungar]], [[hrúðurkarlar]], [[krossfiskar]] og öll algengustu sjávardýr hafa fundist við Surtsey. [[Selir]] nota Surtsey sem hvíldarstað og hafa kæpt þar reglulega síðustu ár. Ýmsar tegundir fléttna, mosa og háplantna hafa numið land. [[Fjörukál]] og [[melgresi]] eru elstu landnemarnir. Nýjustu plönturnar eru [[friggjargras]], [[gulmura]] og [[gulvíðir]]. Minnst 8 tegundir varpfugla hafa tekið sér bólfestu í Surtsey. Fyrstur til að verpa var fýllinn og var það árið 1970. Teista hóf svo varp ári seinna. Ýmiss konar skordýr hafa fundið sér leið til Surtseyjar, m.a. [[köngulær]], [[fiðrildi]] og [[bjöllur]].  
Að undanförnu hafa vaknað upp spurningar um framtíð Surtseyjar. Sumir vilja opna Surtsey fyrir ferðamönnum og leyfa ótakmarkaðan aðgang í eyjuna. Embættismenn og Surtseyjarfélagið taka þó fyrir það og segja að um óákveðinn tíma muni eyjan verða notuð til rannsókna og þar af leiðandi takmarkaður aðgangur. Tíminn mun leiða í ljós hlutverk Surtseyjar á komandi tímum.  
Að undanförnu hafa vaknað upp spurningar um framtíð Surtseyjar. Sumir vilja opna Surtsey fyrir ferðamönnum og leyfa ótakmarkaðan aðgang í eyjuna. Embættismenn og Surtseyjarfélagið taka þó fyrir það og segja að um óákveðinn tíma muni eyjan verða notuð til rannsókna og þar af leiðandi takmarkaður aðgangur. Tíminn mun leiða í ljós hlutverk Surtseyjar á komandi tímum.  
   
   
Lína 29: Lína 41:
Annan dag gossins myndaðist eyjan. Eyja þessi var þá einungis vikurhaugur. Eyjuna kölluðu vísindamenn Séstey, en sumir kölluðu hana Séstei sökum hversu illa sást í hana fyrir gosmekkinum. Eyjan stækkaði jafnt og þétt út gostímann en háði jafnframt baráttu um tilvist sína við veðurguðina og bárur hafsins.  
Annan dag gossins myndaðist eyjan. Eyja þessi var þá einungis vikurhaugur. Eyjuna kölluðu vísindamenn Séstey, en sumir kölluðu hana Séstei sökum hversu illa sást í hana fyrir gosmekkinum. Eyjan stækkaði jafnt og þétt út gostímann en háði jafnframt baráttu um tilvist sína við veðurguðina og bárur hafsins.  
   
   
Fyrstu Íslendingarnir sem stigu fæti í Surtsey voru [[Kristján Guðmundsson]], sjómaður, en með honum í för voru bræðurnir [[Kristján Egilsson]], núverandi safnvörður Náttúrugripasafnsins í Eyjum og [[Egill Egilsson]], smiður.  
Fyrstu Íslendingarnir sem stigu fæti í Surtsey voru [[Kristján Guðmundsson]], sjómaður, en með honum í för voru bræðurnir [[Kristján Egilsson (safnvörður)|Kristján Egilsson]], fyrrverandi safnvörður Náttúrugripasafnsins í Eyjum og [[Egill Egilsson]], smiður.  
   
   
Aðal hraungígur Surtseyjar er Surtur. Hraunrennsli í eynni var mjög stöðugt. Örfá hlé urðu á rennslinu og í þeim hléum myndaði sjórinn hamra Surtseyjar. Nokkrar spungur opnuðust á eynni á næstu árum. Þann 19. ágúst 1966 opnaðist síðasta spungan og var hún 200 m löng. Síðast sást til hraunrennslis í Surtsey 5. júní 1967.  
Aðal hraungígur Surtseyjar er Surtur. Hraunrennsli í eynni var mjög stöðugt. Örfá hlé urðu á rennslinu og í þeim hléum myndaði sjórinn hamra Surtseyjar. Nokkrar spungur opnuðust á eynni á næstu árum. Þann 19. ágúst 1966 opnaðist síðasta spungan og var hún 200 m löng. Síðast sást til hraunrennslis í Surtsey 5. júní 1967.  
Lína 47: Lína 59:
[[Mynd:IMG 2935.jpg|thumb|Surtsey árið 2006.]]  
[[Mynd:IMG 2935.jpg|thumb|Surtsey árið 2006.]]  
[[Mynd:IMG 2947.jpg|thumb|Surtsey árið 2006.]]  
[[Mynd:IMG 2947.jpg|thumb|Surtsey árið 2006.]]  
Að undanförnu hafa vaknað upp spurningar um framtíð Surtseyjar. Sumir vilja opna Surtsey fyrir ferðamönnum og leyfa ótakmarkaðan aðgang í eyjuna. Embættismenn og Surtseyjarfélagið taka þó fyrir það og segja að um óákveðinn tíma muni eyjan verða notuð til rannsókna og þar af leiðandi takmarkaður aðgangur. Tíminn mun leiða í ljós hlutverk Surtseyjar á komandi tímum. Ennþá eru nýjar plöntur að finnast í eynni og dýra- og fuglalíf er að dafna. Hægt er að segja að lífið í eynni sé farið að líkjast öðrum eyjum Vestmannaeyja þar sem lundinn er farinn að sýna sig í eynni. Sást hann í fyrsta skipti árið 2004 og var hann þá að koma með síli handa ungum sínum. Surtsey gegnir gríðarlega mikilvægu hlutverki varðandi rannsóknir og vitneskju manna á því hvernig líf á landi verður til.  
Spurningar um framtíð Surtseyjar vakna reglulega upp. Sumir vilja opna Surtsey fyrir ferðamönnum og leyfa ótakmarkaðan aðgang í eyjuna. Embættismenn og Surtseyjarfélagið taka þó fyrir það og segja að um óákveðinn tíma muni eyjan verða notuð til rannsókna og þar af leiðandi takmarkaður aðgangur. Tíminn mun leiða í ljós hlutverk Surtseyjar á komandi tímum. Ennþá eru nýjar plöntur að finnast í eynni og dýra- og fuglalíf er að dafna. Hægt er að segja að lífið í eynni sé farið að líkjast öðrum eyjum Vestmannaeyja þar sem lundinn er farinn að sýna sig í eynni. Sást hann í fyrsta skipti árið 2004 og var hann þá að koma með síli handa ungum sínum. Surtsey gegnir gríðarlega mikilvægu hlutverki varðandi rannsóknir og vitneskju manna á því hvernig líf á landi verður til.  
 
== Heimsminjaskrá UNESCO ==
Þann 7. júlí 2008 var Surtsey og friðlandið umhverfis skráð á heimsminjaskrá Sameinuðu þjóðanna (UNESCO)[http://whc.unesco.org/en/list] sem einstakur staður náttúruminja á heimsmælikvarða. Eyjan hefur verið verndað friðland frá því að hún myndaðist í eldgosi og því einstök rannsóknarstöð en það skipaði sérstöðu eyjunnar að því að fram kemur í rökstuðningi heimsminjanefndar UNESCO.
 
[http://www.surtsey.is/SRS_publ/WHL/Surtsey_Nomination_Report_2007_72dpi.pdf Skýrslu Náttúrufræðistofnunar um tilnefningu Surtseyjar má nálgast hér (10,5 mb)]
 
== Myndasafn ==
Hér má sjá fjölda mynda sem [[Sigurjón Einarsson (Oddsstöðum)|Sigurjón Einarsson]] frá [[Oddsstaðir|Oddsstöðum]] tók í gosinu. Smellið á myndina til að sjá stærri mynd og ítarlega lýsingu.
<gallery>
Mynd:1963.1.jpg
Mynd:1963.2.jpg
Mynd:1963.3.jpg
Mynd:1963.4.jpg
Mynd:1963.5.jpg
Mynd:1963.6.jpg
Mynd:1963.7.jpg
Mynd:1963.8.jpg
Mynd:1963.9.jpg
Mynd:1963.10.jpg
Mynd:1964.11.jpg
Mynd:1964.12.jpg
Mynd:1964.13.jpg
Mynd:1964.14.jpg
Mynd:1964.15.jpg
Mynd:1964.16.jpg
Mynd:1964.17.jpg
Mynd:1964.18.jpg
Mynd:1964.19.jpg
Mynd:1965.20.jpg
Mynd:1965.21.jpg
Mynd:1965.22.jpg
Mynd:1965.23.jpg
Mynd:1965.24.jpg
Mynd:1965.25.jpg
Mynd:1965.26.jpg
Mynd:1965.27.jpg
Mynd:1965.28.jpg
Mynd:1965.29.jpg
Mynd:1966.30.jpg
Mynd:1966.31.jpg
Mynd:1966.32.jpg
Mynd:1966.33.jpg
Mynd:1966.34.jpg
Mynd:1966.35.jpg
Mynd:1966.36.jpg
Mynd:1966.37.jpg
Mynd:1966.38.jpg
Mynd:1967.39.jpg
Mynd:1967.40.jpg
Mynd:1967.41.jpg
Mynd:1967.42.jpg
</gallery>
 
== Myndir Brynjúlfs Jónatanssonar ==
Myndir sem að [[Brynjúlfur Jónatansson]] frá [[Breiðholt|Breiðholti]] tók:
<gallery>
Mynd:Surtur 01.jpg
Mynd:Surtur 02.jpg
Mynd:Surtur 03.jpg
Mynd:Surtur 04.jpg
</gallery>


== Tenglar ==  
== Tenglar ==  
Lína 54: Lína 127:
*[http://www.ni.is/efst/surtsey_fridun_ferdamenn.htm Friðun eða ferðamenn?]  
*[http://www.ni.is/efst/surtsey_fridun_ferdamenn.htm Friðun eða ferðamenn?]  
*[http://www.surtsey.is/index.htm Heimasíða Surtseyjarfélagsins]  
*[http://www.surtsey.is/index.htm Heimasíða Surtseyjarfélagsins]  
*[http://www.surtseyjarstofa.is Heimasíða Surtseyjarstofu]
   
   
{{Heimildir|  
{{Heimildir|  
Lína 61: Lína 135:
* Sveinn Jakobsson. 2005. Surtsey-jarðfræði. Sótt 22. júní 2005 af: http://www.surtsey.is/pp_isl/jar_1.htm  
* Sveinn Jakobsson. 2005. Surtsey-jarðfræði. Sótt 22. júní 2005 af: http://www.surtsey.is/pp_isl/jar_1.htm  
* Grein um Surtsey á http://en.wikipedia.org/wiki/Surtsey  
* Grein um Surtsey á http://en.wikipedia.org/wiki/Surtsey  
* www.ust.is
}}  
}}  
   
   
Daniel
11.675

breytingar

Sótt frá „http://heimaslod.is/index.php/Kerfissíða:MobileDiff/15721...73662“

Leiðsagnarval