„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1981/Sjóslys við Eyjar fyrir 80 árum“: Munur á milli breytinga

<center><big><big>'''Slysið við Klettsnef vorið 1901'''</big></big></center><br>

Á þessu vori eru 80 ár síðan mesta sjóslys, sem orðið hefur við Vestmannaeyjar gerðist, þegar áraskipið '''[[Björgólfur]]''' undan Eyjafjöllum fórst á uppstigningardag, 16. maí 1901, á [[Beinakelda|Beinakeldu]] við [[Klettsnef]] með 27 manns. Aðeins einum manni var bjargað af kili.<br>

Þetta hörmulega slys hér rétt við bæjardyrnar hefur lengi verið í minnum haft. Samtíma heimildir lýsa tíðarfari veturinn og vorið 1901 sem ómuna öndvegistíð.<br>

Örskot frá landi verður svo harmleikurinn og enginn fær neitt að gert. Rétt við bæjardyrnar, fyrir allra augum, týna 27 manns lífi.

Hið hörmulega slys grópaðist í huga Vestmannaeyinga. Oft heyrði ég systkinin frá [[Búastaðir|Búastöðum]], Eyjólf föður minn og Lovísu, tala um slysið. [[Eyjólfur Gíslason (Bessastöðum)|Eyjólfur]], sem enn lifir, var þá rétt fjögurra ára (f. 22. maí 1897), en [[Lovísa Gísladóttir|Lovísa]] nærri 6 ára (f. 18. júní 1895). Eyjólfur segist alltaf muna hvar hann stóð á steini við hlöðugaflinn á Búastöðum og horfði á skipið á hvolfi á [[Klettsvík|Víkinni]], en Lovísa minntist oft á angistarhljóð fólksins, sem heyrðust til lands.<br>

[[Páll Oddgeirsson]], kaupmaður og útgerðarmaður, sonur Sr. [[Oddgeir Þórðarson Guðmundsen|Oddgeirs Þ. Guðmundsen]] prests að [[Ofanleiti]] fyrir ofan Hraun minnist þessa dags í minningarriti því sem gefið var út í tilefni afhjúpunar „minnisvarða drukknaðra við Vestmannaeyjar - hrapaðra í björgum og þeirra, sem líf létu í flugferðum", 21. október 195l, en ásamt fleirum hafði Páll forgöngu um að minnismerkið var reist, þar sem það nú stendur vestan [[Landakirkja|Landakirkju]].<br>

Þennan dag, 16. maí 1901, hafði Páll, sem þá var stálpaður drengur, nærri 13 ára gamall (f. 5. júní 1888), verið sendur niður í kaupstaðinn að [[Lönd|Löndum]] til [[Sigfús Árnason|Sigfúsar Árnasonar]] organista Landakirkju. Hann var nú á leið heim og var kominn upp að [[Hvíld]]. Páll segir svo frá: „Mér verður litið til baka yfir bœinn yfir haf og hauður, sé ég þá litla depla út á hafinu við sjóndeildarhringinn nálœgt Eyjafjöllum. Hér voru skip undir seglum í hœgum austanblæ á leið til Eyja. Þegar heim var komið spyr faðir minn mig frétta úr bœnum eins og þá var venja. Ég gat ekkert sagt tíðinda annað en að ég hafði séð 3 skip vera að koma aflandi -eins ogþað var orðað- og gat þess að skipin vœru á leið frá Eyjafjöllun. Ekki leið lengri tími en að mig minnir 1 1/2 klst. að ég sá mann koma hlaupandi sem fœtur toga fram hjá Norðurgarði og tekur stystu leið að prestssetrinu Ofanleiti, var hann sendur af sýslumanni með þau boð, að stórslys hefði orðið við Klettsnef og presturinn beðinn að koma hið fljótasta niður í bœ. Faðir minn brá mjög skjótt við -og lagt var af stað og hlaupið við fót- ég fékk að fylgjast með föður mínum. Þegar að fyrrnefndri vörðu kom (Hvíld) -sáum við að stórskip frá Eyjum var komið á slysstaðinn, hafði vindur og sjór þá aukist nokkuð. Brátt vorum við komnir í bœinn niður að sjó, kom nú stórskipið með nokkur lík að landi- og voru þau flutt í svonefnda [[Brydestofu]] (dvalarstaður eigenda Brydeverslunar, er hann var á ferð). Það var hryggileg sjón að sjá líkin þarna, ég man svo vel að ungu stúlkurnar litu út í andliti eins og þær væru lifandi rjóðar í kinnum. Það hvarflaði að mér, kannski þœr vakni -en svo fór þó ekki." Sumt af fólkinu var fyrst lagt til í brekkuna vestan við [[Skansinn]] og þá þannig að fætur sneru undan brekkunni, þetta voru að sjálfsögðu hrapalleg mistök, en þá vissu menn ekki betur.<br>

Vestmannaeyjar ævintýralönd, sem svifu út við hafsbrún í blámóðu fjarlægðar og drauma. <br>

Þegar vélvæðing bátaflotans hófst upp úr 1906 streymdi ungt og þróttmikið fólk úr þessum héruðum til Vestmannaeyja, þar sem það tókst á við óþrjótandi verkefni nýrra tíma, sem boðuðu miklar breytingar, vakningu og frelsisþrá meðal landsmanna.<br>

<center>>★<</center><br>

Áraskipið Björgólfur var 12 manna far. smíðað í Vestur-Landeyjum á síðari hluta 19. aldar af [[Sigurði Halldórssyni]] í [[Álfhólar|Álfhólum]], sem þá bjó þar ásamt konu sinni [[Ingileifi Björnsdóttur]]. Lengi var skipið búið skautsiglingu (þ.e. þversegli) eins og hafði verið frá fornu fari. Sigurður og Ingileif fluttu árið 1885 frá Álfhólum að Skarðshlíð undir Eyjafjöllum. Sigurður endurbyggði þá Björgólf.<br>

Uppstigningardaginn, 16. maí, fóru fjögur skip undan Vestur-Eyjafjöllum til Vestmannaeyja, þrjú skip lögðu úr [[Holtsvörum]], sem eru á mótum Austur- og Vestur-Eyjafjalla. Skipin voru teinæringurinn Happasæll og áttæringarnir Trausti og Lítillátur. Formaður á Happasæl var [[Sigurður Ólafsson]] bóndi á Núpi, en formaður á Trausta var [[Friðrik Benónýsson]] á Núpi, síðar í [[Gröf]] í Vestmannaeyjum, faðir [[Binni í Gröf|Binna í Gröf]] og þeirra systkina. Formaður fyrir [[Lítillát]] var [[Jón Eyjólfsson (Kirkjubæ)|Jón Eyjólfsson]] á Moldnúpi, þekktur sjósóknari þeirra Eyfellinga. Fjórða skipið var julið Blíða, sem [[Bergsteinn Einarsson]] á Fitjamýri stýrði og fór það úr Þorgeirsvörum.<br>

Um fór Austurfjallsskipsins Björgólfs segir í þjóðsögum [[Einars Guðmundssonar]]: "Um hádegi á uppstigningardag hlóð Björn í Skarðshlíð skip sitt við vör eina utan Stóra-Borgarhóls undir Austur-Eyjafjöllum. Þaðan var stundarreið að Holtsvörum. Austur-Eyfellingum var kunnugt, að Lítillátur færi úr Holtsvörum um svipað leyti og Björgólfur utan Borgarhóls. En farþegum undan Austur-Eyjafjöllum þótti of löng leið til Holtsvara og hnöppuðust þess vegna í skip Bjarnar. Þegar hann neitaði mönnum um far vegna hœttu á ofhleðslu, báðu menn hásetana að sjá aumur á sér. Stappaði nærri að hásetarnir beittu formann sinn ofbeldi. Sögðu þeir, að leiði væri einsýnt, og höfðu í hótunum að róa ekki hjá honum um vorið, ef vinum sínum, frændum eða nágrönnum yrði synjað fars".<br>

Það hefi ég eftir systursyni Björns, [[Þórður Loftsson|Þórði Loftssyni]] frá Bakka í Landeyjum, að þarna í flæðarmálinu hafi Birni verið brigslað um hræðslu, þegar hann neitaði fólki um far og flutning. Reiddist Björn, en þó ekki nóg, sagði þessi frændi hans.<br>

Þegar Björn bannaði að sett yrði meira á skipið eggjuðu gamlir formenn mest.<br>

Þegar allt var tilbúið til að ýta úr vör, var torfbagga kastað á skipið. Bagginn kom á ári Magnúsar bróður Björns formanns og braut bagginn árina. Var til þess tekið hvað þessi tvítugi piltur hefði þeytt torfbagganum hraustlega frá skipinu og í sjóinn.<br>

Marga fýsti til Eyja þennan fagra vordag. Sr. [[Jes A. Gíslason]] síðar á Hól við Miðstræti. var þá sóknarprestur í Eyvindarhólum. Sr. Jes var fæddur og uppalinn í Eyjum og fluttist þangað aftur alkominn 1907. Í afmælisviðtali við hann sjötugan 1942 sagði hann svo frá þessum degi: ,,Ég hafði sem mín var venja, ætlað mér til Eyja vor þetta, og var búinn að fá far með Birni, því með honum vildi ég vera sökum ágæts kunningsskapar. En tveim dögum áður en förin til Eyja skyldi farin, minntist ég þess, að ég hafði ávallt verið vanur að ferma á hinum lögboðna vorfermingardegi, þ.e. sunnudaginn næstan fyrir Úrbanusmessu, sem ávallt ber upp á 25. maí. Eftir litla umhugsun ákvað ég að breyta nú ekki útaf þessari reglu og ákvað að hætta við ferðina, en fara heldur til Eyja að fermingu lokinni.<br>

Tilkynnti ég Birni þessa ákvörðun mína og við það sat. Minnist ég þess enn, er ég þennan dag í góðu veðri gekk upp í húsagarðinn í Eyvindarhólum og virti fyrir mér Eyjarnar mínar, bláar af fjarlœgðinni, úti við sjóndeildarhringinn, og sá jafnframt skipið, sem ég hafði ákveðið að fara með, halda frá Sandi skammt fyrir vestan heimili mitt. Sá það sigla fullum seglum í austanblœ, yfir sléttan sœinn, út til Eyja. Grunaði mig þá sízt, að þetta yrði hin mesta feigðarfór, sem farin hefir verið frá þessum stöðvum í manna minnum og þótt lengra vœri leitað aftur í tímann."<br>

Um hleðsluna á skipinu segir í sagnaþættum Einars: „Ein þeirra, sem neitað var um far, var 16 ára stúlka, Sveinbjörg í Hrútafelli. Í greiðaskyni við nágranna sinn kippti Guðmundur Ólafsson í Hrútafellskoti Sveinbjörgu upp í skipið, er ýtt var út. Þá fannst þeim farþegum, sem höfðu eigi farangur, þeir geta haft mann í fari sínu. Urðu þar alls 28, átta konur og tveir tugir karlmanna. Varð skipið nú mjög hlaðið. Á því voru yfir tuttugu kindur, er hafðar skyldu til þess að borga viðskipti í Eyjum. Torfbaggar voru einnig í skipinu. Ofanbyggjar í Vestmannaeyjum fluttu þá allt á klökkum, torfrista er engin í Eyjum, reiðingur var allur fenginn að. Landtorf var eftirsótt meðal annars til eldsneytis og til að tyrfa kýrbása. Hálfanker með sýru varfært í skipið, auk þess léttari varningur ýmiss konar, margir bögglar, troðnir pokar og kassar. Formaður festi tvo planka í taug við skutinn. Voru plankarnir jafnstórir, 9 álnir að lengd (5,65 metrar), en 10 þumlungar að breidd hvor þeirra." Ætlaði Björn að smíða árar úr plönkunum.<br>

<center>>★<</center><br>

Skemmst er frá að segja, að stuttu eftir að Björgúlfur lagði frá landi hefur tekið að vinda og ber heimildum saman um það. En alkunna er, að stafalogn getur verið undir Eyjafjöllum og á Holshrauni, ef vindur er lannyrtur og er þá strekkingur til hafsins, en öldu leggur inn til landsins.<br>