„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1979/Þegar Surtsey reis úr sæ“: Munur á milli breytinga

<center><big><big>'''Þegar [[Surtsey|Surtsey]] reis úr sæ'''</big></big></center><br>

<big>'''I. Eldur úr hafi'''</big><br>

'''Hinn 14. nóvember 1963 hófst eldgos á fornri fiskislóð Vestmannaeyinga, þar sem áður hafði verið 130 metra hafdýpi og fiskislóð, sem nefnd var „Skerin saman” eða „Hóllinn”.'''<br>

''„Kl. 6.30 að morgni hins 14. nóvember 1963 var mótorbáturinn Ísleifur II frá Vestmannaeyjum staddur nálœgi 4 sjómílum vestur af [[Geirfuglasker|Geirfuglaskeri]], syðstu eynni í Vestmannaeyjaklasanum og syðstu ey Íslands. Skipverjar höfðu nýlokið við að leggja línu frá Brekanum, rétt norðan uf Ásley (sbr. 4. textamynd) þangað suðureftir. Þeir fóru síðan fram í lúkar til að fá sér kaffi, en kl. 6.55 fór vélstjórinn, Árni Guðmundsson, upp á þilfar og varð þá var við ókennilega lykt, sem hann hugði vera af slagvatni frá kjalsogi bátsins. Hann gætti nánar að þvi, hvort svo vœri, en varð einskis var, og sinnti þessu þá ekki lengur, en fór og lagði sig. Í sama mund kom skipstjórinn, Guðmar Tómasson, upp á þiljur og fann einnig einhverja fýlu, sem hann ekki skilgreindi, en þóttist síðar viss um að hefði verið brennisteinsfýla. Hann fór einnig og lagði sig, en var vakinn kl. 7.20 af kokkinum, Ólafi Vestmann. Ólafur hafði verið á baujuvakt, en orðið þess var, um kl. 7.15, að báturinn hreyfðist öðruvísi en áður, var farinn að snúast sem í hringiðu og rugga nokkuð. Hann fór þá að líta i kringum sig til þess að gá að baujunni, sem hann brátt kom auga á, en sem hann gekk afturfyrir stýrihúsið grillti hann í hálfdimmunni eins og þústu eða klett uppúr sjónum suðaustur af bátnum og átti einskis ills von á þeim stað. Svo áttaði hann sig á því, að þetta var reykur, hugði fyrst að skip vœri að brenna og fór því niður og vakti skipstjórann, sem fyrr segir. Hann kom uppá þilfar og sýndist honum einnig i fyrstu, sem skip væri að brenna.''<br>

''Hann kallaði því upp Vestmannaeyja radíó til að vita hvort þar hefði heyrst nokkuð neyðarkall, en svo var eigi. Þá tók hann sjónauka sinn og beindi að þessu fyrirbæri og sá, að svartar gjallsúlur stigu rétt upp úr yfirborði sævarins og grunaði þá þegar gos. Var báturinn þá staddur 0,9 sjómílur frá þessu fyrirbæri. Kul var af austri. Skipstjórinn kallaði nú aftur upp Vestmannaeyja radíó og tilkynnti álit sitt, en lét bátinn á meðan halda í áttina til þessa undarlega fyrirbæris og - svo vitnað sé í lokaorð bréfs þess, sem kokkurinn skrifaði mér síðar - „það sem við sáum þá veit nú alheimur". Neðansjávargos var byrjað við Vestmannaeyjar. Er þeir áttu um hálfa sjómílu ófarna að gosinu jókst ólgan í sjónum mjóg og virtist nálgast bátinn, svo að þeir snéru frá í bili. Telur skipstjórinn að gossprungan hafi þá verið að lengjast til norðausturs. Gosið óx nú jafnt og þétt, og fyrir klukkan 8 voru gjallsúlur farnar að ná um 60 m hæð, en þær risu upp á tveimur eða þremur aðskildum stöðum. Kl. 10 sigldu þeir aftur í áttina til gosstöðvanna, því eins og skipstjórinn skrifaði mér, voru þeir klárir á því, að ef þetta fyrirbœri hætti brátt, mytndi þeim aldrei verða trúað, er þeir segðu frá því, og því vildi hann kanna þetta enn betur eigin augum. Þeir komust nú nokkru nær en áður. Var þá grjótflug úr svörtu strókunum og í þeim voru eldingarleiftur. Vélstjórinn mældi þá hitann í sjónum við skipshlið og var hann um l l°c, en hefði að réttu lagi átt að vera 7-8°c um þettu leyti árs. Ekki heyrðist neinn hávuði frá gosinu. Lega eldstöðvanna var síðar ákvörðuð og reyndist veru 63°18´ norðlægrar breiddar og 20°36.5' vestlœgrar lengdar, 3 sjómílur vestsuðvestur af [[Geirfuglasker|Geirfuglaskeri]], en 14 sjómílur suðvestur af Vestmannaeyjakaupstað''.''<br>

'''Að beiðni minni fyrir nokkrum árum sem ritstjóra Sjómannadagsblaðs Vestmannaeyja rifjaði vélstjórinn á Ísleifi II, Árni Guðmundsson frá Eiðum, upp aðdraganda og minningar um hinn sögufræga róður á Ísleifi 14. nóvember 1963.'''

'''Ég tel það mikinn feng fyrir Sjómannadagsblað Vestmannaeyja að fá vitnisburð eins skipverjanna á Ísleifi II um þennan einstæða atburð - upphaf Surtseyjargossins. Hvergi á frásögn og minningar um gengna félaga, sem þarna komu við sögu, frekar að geymast en í blaði sjómanna í Vestmannaeyjum.<br>

'''Árna á Eiðum þarf vart að kynna Vestmannaeyingum. Hann er fæddur og uppalinn í Vestmannaeyjum og ól þar allan sinn aldur fram að eldgosinu á [[Heimaey|Heimaey]] árið 1973. Árni stundaði sjóinn frá unglingsaldri, beitti fyrst 15 ára gamall og var einn af traustustu vélstjórum Eyjaflotans. Hann var venjulega með bestu aflamönnum flotans og má hér nefna báta eins og Sjöstjörnuna, Kára Ve 47 og Ísleif II og IV. Árni stundaði sjóinn í um 35 ár og var síðustu árin á aflaskipinu Ásþór frá Reykjavík. Í bili a.m.k. er hann kominn í land og býr í Kopavogi.'''<br>

'''G.Á.E.'''<br>

<big>'''II. Ísleifur II. í Danmerkurferð'''</big><br>

Vélbáturinn Ísleifur II Ve 36 var keyptur frá Esbjerg í Danmörku af Ársæli heitnum Sveinssyni rétt um eða eftir 1950. Báturinn hét áður Karen Hjördís og var byggður úr eik í Fåborg á Suðurfjóni árið 1949. Hann var gerður út frá Esbjerg og var 59 rúmtonn brúttó. Aflvél 150 B.H.K. „Alpha" dísel og síðar 280 ha. Alfa. Þessi bátur hefur alltaf verið hin mesta happafleyta. Hann er afburða sjóskip og hefur alla tíð gengið frá Eyjum. Ísleifur II var hvað bestur í aftökum. Báturinn er nú í eigu [[Kristján Óskarsson|Kristjáns Óskarssonar]] skipstjóra og Arnórs Valdimarssonar vélstjóra og heitir [[Emma VE-219|Emma Ve 219]].<br>

Nýjabrumið af dvölinni fór fljótt af og gerðust menn leiðir. Það var því ánægjuleg tilbreyting, þegar Ársæll heitinn Sveinsson kom út með sína hressandi bjartsýni. Hann var að öllum öðrum ólöstuðum sá besti húsbóndi, sem ég hef átt um dagana.<br>

Heimferðin til Eyja, sem hófst síðustu dagana í október, gekk með ágætum og sigldum við inn á höfnina í Eyjum eftir slétta fimm sólarhringa siglingu og fengum við suðvestan meinleysis veður alla leið.<br>

<big>'''III. Sögulegur línuróður 14. nóvember 1963.'''</big><br>

Strax var hafist handa við að búa bátinn út á línuveiðar og voru róðrar hafnir um mánaðarmótin október-nóvember. Róið var á NV-slóðina og var aflinn 2 1/2-3 tonn af ýsu í róðri og henni smárri svo sem venja er á þessari slóð.

'''Til hamingju með daginn'''<br>

'''Árni frá Eiðum.'''<br>

{{Sjómannadagsblað Vestmannaeyja}}