„Sjómannadagsblað Vestmannaeyja 1962/ Skipsnafnið Halkion“: Munur á milli breytinga

Sögnin er þannig í frásögn Ovidíusar:<br>

Keyx konungur í Þessalíu var sonur Lucifers, ljósberans, stjörnu þeirrar, er boðar nýjan dag og ljómaði Keyx af lífsgleði eins og faðir hans. Halkion drottning var einnig af göfgum ættum, hún var dóttir Æolusar vindakonungs.<br>

Keyx og Halkion unnust hugástum og mátti ekki hvort af öðru sjá. Eigi að síður rann upp sú stund, er Keyx varð að yfirgefa Halkion og fara í langa ferð yfir hafið. Ýmislegt hafði borið að höndum og raskað ró hans, og vildi Keyx leita ráða véfréttarinnar í Delfi, sem var hjálpræði manna í vandræðum þeirra. Þegar Halkion komst að því, sem Keyx hafði í hyggju, varð hún altekin sorg og skelfingu. Hún sagði honum með tárin í augunum og grátekka í röddu, að hún þekkti sem fáir aðrir afl vindanna á hafinu. Í höllu föður síns hafði hún frá bernsku séð til þeirra, er þeir héldu sína æðisgengnu fundi, hún hafði séð þungbúin skýin sem þeir stefndu á fund sinn og tryllingslegar rauðar eldingarnar.<br>

„Margoft sá ég brotinn við á ströndinni úr skipum, sem höfðu farizt,“ sagði hún. „Æ, farðu ekki, en geti ég ekki talið um fyrir þér, þá taktu mig að minnsta kosti með þér. Ég get afborið hvað sem vera skal er yfir okkur gengur bæði.“<br>

Mennirnir um borð í skipinu, sem lamdist og nötraði, voru örvita af skelfingu, - allir nema einn, Keyx, sem hugsaði einungis um Halkion og fagnaði því að hún var á öruggum stað. Nafn Halkions var á vörum Keyx, er skipið sökk og öldurnar lukust yfir höfuð hans.<br>

Halkion taldi dagana. Hún var önnum kafin og óf skikkju handa Keyx. Möttul óf hún sjálfri sér til þess að vera sem glæsilegust, þegar þau hittust aftur. Oft á dag bað Halkion fyrir Keyx, einkum bað hún til Heru (Frigg í norrænni goðafræði). Hera varð snortin af bænagjörð fyrir manni, er hafði verið látinn í langan tíma. Hún stefndi á fund sinn boðbera guðanna, IRIS (regnbogagyðjan) og bauð henni að fara til SOMNUSAR (svefnguðsins) og biðja hann að segja Halkion í draumi sannleikann um Keyx.<br>

Bústaður svefnguðsins er í nánd við hið dökka land Kimmera, í djúpum dal þar sem sólin aldrei skín og drungalegt rökkrið umvefur allt í skugga. Þar gala engir hanar, engir varðhundar rjúfa þar þögnina, engar greinar skrjáfa í andvaranum, né truflar kliður radda friðinn. Hið eina hljóð, sem þar heyrist, berst frá lygnu fljótinu Letu, fljóti gleymskunnar, og kliður vatnsins seiðir menn í svefn. Fyrir dyrum vaxa draumsóleyjar og aðrar svefnjurtir. Innan dyra hvílir svefnguðinn í dúnmjúkri rekkju, dökkri á lit.

Regnbogagyðjan Iris kom til svefnguðsins klædd marglitum möttli sínum og dró slóðann í regnbogalíki yfir himininn, myrk híbýli svefnguðsins ljómuðu í skininu af klæðum Iris. Þrátt fyrir þetta varð það henni erfitt að fá guðinn til að ljúka upp augum sínum og skilja hvað hann ætti að gera. Jafnskjótt og Iris var þess fullviss, að hann væri í raun og veru vaknaður og hún hafði lokið erindi sínu, hraðaði hún sér á brott, skelkuð um, að hún gæti jafnvel sjálf fallið í eilífan svefn. Hinn aldni svefnguð vakti nú son sinn, MORFEUS, sem gat tekið á sig hvers manns líki, og gaf honum skipanir. Á hljóðlausum vængjum sveif Morfeus um myrka nótt unz hann stóð við rúm Halkions. Morfeus hafði tekið á sig líki drukknaðs Keyx. Nakinn og holdvotur láut hann yfir rekkju hennar. „Góða Halkion,“ sagði hann, „sjá, eiginmaður þinn er hér. Þekkir þú mig ekki, eða hefur andlit mitt breytzt í dauðanum? Ég er látinn, Halkion. Nafn þitt var á vörum mínum, er öldurnar lukust yfir höfuð mér. Það er engin von um mig lengur, en veit mér höfug tár þín, lát mig ekki fara til Helheima ósyrgðan.“

Ef borin er saman lýsing á lifnaðarháttum flugkafara og haftyrðils, minna þeir þó talsvert á hvorn annan.<br>

Haftyrðillinn er á margan hátt kenjóttur fugl og því ekki nema eðlilegt að þjóðtrúin blandaði honum saman við erlenda kynjafugla.<br>

Hér á eftir fer lýsing Bjarna Sæmundssonar á haftyrðlinum:<br>  

„Haftyrðillinn er hánorrænn fugl og eiginlega úthafsfugl, sem um varptímann heldur sig mest innan um hafísinn eða við útjaðra hans. Hann hvílir sig á ísnum milli þess hann leitar sér að æti, en er mest úti á opnu hafi hina tíma ársins. Haftyrðlar eru smæstir álkufugla, ekki stærri en þrestir, líkir lunda í vexti, nema nefið, það er lítið, stutt og kúpt líkt og á rjúpu. Fullorðinn fugl í vorbúningi er svartur á baki, hvítur á bringu, nefið er svart, fæturnir smáir, dökkir og með svartar fitjar. Haftyrðlar kviðra glaðlega á flugi. Haftyrðill er einkennandi á Thulesvæðinu og pólareskimóarnir veiða fuglinn í háf, fá þeir upp í 6 stykki í háfinn í einu.<br>

Haftyrðillinn er skemmtilegasti fugl, fjörugur í öllum hreyfingum, trítlar furða fljótt á uppréttum fótum eða smýgur eins og rotta í urðunum, eða stillir sér upp á kletta til þess að njóta útsýnisins, eða tinsa sig til. Grímsey er eina varpstöð hans hér á landi. Hann verpir í þéttum stórum byggðum, hreiðrar um sig í glufum í berginu, eða í holum í urðunum, þar sem erfitt er eða ógerningur að komast að honum.

Saga um, að halkion (eða haftyrðill) geri sér hreiður úti á rúmsjó og kleki þar eggjum sínum er hreinasta bábylja.“<br>

„Flugkafarinn er eini fulltrúi í Evrópu af fuglaætt, sem annars á heimkynni sín í hitabeltislöndum.

Hann er litfagur fugl, liturinn er merlandi sem fosfór og í sólskini glitrar hann sem smaragður. Með orðum er þó ekki unnt að gefa tæmandi lýsingu á jafn undrafögrum gimsteini og fuglinn er, þegar hann situr og nýtur sólar. Ógerlegt er að lýsa fuglinum, maður verður að sjá hann. Hann situr hljóður á skógargreinum, er lúta yfir vötn og læki, en við minnstu hreyfingu tindra og blika sólargeislarnir á málmgljáandi fjöðrunum.<br>

Á Norðurlandamálunum er haftyrðill kenndur við konung; norsku: polarkonge, alkekonge, dönsku: sökonge, sænsku: alkekung.<br>

Halkionsnafnið hefur sennilega borizt hingað sem heiti á haftyrðli með Frökkum. Í Frakklandi var orðið halkion skrifað sem alcyon. Hann var álitinn helgaður gyðjunni Thetis (drottning Póseidons) og voru margir sjávarfuglar eins og t. d. skrofa, rita, fýll o. fl. sjófuglar kenndir við halkion. Fyrir áhrif Englendinga (Kingfisher) hafa síðan Norðurlandabúar blandað saman kónganafninu. Blandað hefur verið saman sökong = haftyrðill og kongfisker = flugkafari.<br>

Þessu til stuðnings eru svo lifnaðarhættir haftyrðilsins - hann er úthafsfugl og heldur sig að mestu á hafi úti, er í einu orði sagt fremur fátíður og sérkennilegur gestur. Á sama hátt heldur flugkafarinn sig að mestu við kyrrlát vötn og fáfarna staði, en er fágætur og sérkennilegur meðal frændþjóða okkar.

Trú manna á kynjafuglinum HALKION birtist í öllum þeim sögnum, sem eru til um fuglinn og svo hvað nafnið er algengt skipsnafn víða um heim.<br>

Fyrsta sögnin um halkion (flugkafara) er sú, að Nói hafi sent þá út af Örkinni til að gá að landi. Þá voru allir fuglar litlausir. - Halkion komst aftur til Nóa, en flaug of nálægt sól og mána og sviðnaði hamurinn. En að launum fengu halkionar ham, sem var ægifagur, í litum elds og himins. Í Austurlöndum var Halkion álitinn boðberi manna til ástaguðsins, svo að við ástarsorg þótti ráð að drekka seyði af fjöðrum hans, en nef halkions átti að vera gott að leggja við opin sár. Í allri Evrópu var halkion tengdur alls konar kynjasögum. Klæðasalar voru vanir að hengja upp hami halkions til varnar möl, auk þessa þótti þjóðráð til sveita að hengja hami upp í húsum til varnar eldingum.<br>

Ljóslifandi dæmi um áhrif franskrar menningar og þjóðhátta áður fyrr á Íslandi er sá siður, sem þekktist víða um Frakkland, að fela halkionshami í peningakistli fjölskyldunnar, var það trú manna, að við þetta blómgaðist fjárhagur þeirra með skjótum hætti og eigi yrði þeim fjárvant úr því. Þessi franska þjóðsaga minnir sterklega á Íslenzka þjóðtrú. Í Grindavík og ef til vill víðar var haftyrðillinn aldrei kallaður annað en halkion og voru hamir af halkion hengdir upp í skemmum. Þetta var almennur siður og var sú trú, að þar þryti aldrei mat í búi, sem hefði halkionsham hangandi í skemmu sinni eða búri.

Þessir sagnir um auðsæld og heill nafnsins HALKION virðast mjög útbreiddar.<br>

Í skipaskrá Lloyds árið 1962 eru 16 skip af 14 þjóðernum með nafninu HALKION.<br>  

Í Vestmannaeyjum er nafnið einkar merkilegt vegna þess að bátur með þessu nafni hefur verið í eign og undir skipsstjórn sömu ættar svo til samfleytt í heila öld.<br>

Ég hef ekki skriflega heimild fyrii því, en það má álíta öruggt, að ættfaðir Gerðisættar, [[Jón Jónsson (Presthúsum)|Jón Jónsson]] frá Brattlandi á Síðu, hafi flutt nafnið með sér hingað til Vestmannaeyja. Það er skemmtileg rás viðburða, að afkomandi Jóns í beinan karllegg, [[Stefán Stefánsson (Gerði)|Stefán S. Stefánsson]], skuli nákvæmlega 100 árum eftir að Jón fluttist til Vestmannaeyja, varpa ljóma á nafn gamla HALKIONS.<br>

Jón Jónsson eldri (f. 1831) fluttist ásamt konu sinni, [[Ingibjörg Stefánsdóttir (Presthúsum)|Ingibjörgu Stefánsdóttur]], til Vestmannaeyja árið 1862. Þau bjuggu allan sinn búskap í [[Presthús|Presthúsum]]. Synir þeirra voru [[Jón Jónsson (Norður-Gerði)|Jón Jónsson]] yngri (f. 1854) í [[Norður-Gerði|Gerði]] og [[Guðlaugur Jóhann Jónsson|Guðlaugur]] í [[Gerði-stóra|Gerði]] (f. 1867). Munnmæli herma að Jón yngri hafi tekið við formennsku á Halkion af föður sínum aðeins 16 ára að aldri (1870). Jón yngri var formaður rétt fram yfir aldamót. [[Hannes Jónsson|Hannes lóðs]] á [[Miðhús|Miðhúsum]], sem var 37 vertíðir formaður með áttæringinn [[Gideon]], var síðasti formaður með sexæringinn HALKION. Hannes var formaður með Halkion þrjár vertíðir, 1905 til 1908, og lauk þar með 40 ára formennsku á opnum skipum og hætti sjómennsku.<br>

Ekki hefur mér tekizt að finna ritaða heimild um nafnið hér í Vestmannaeyjum, sem er eldri en frá 1889 (vafalaust er hún þó til). Í verzlunarbókum Garðsverzlunar er það ár getið um úttekt Halkions; hann hefur þá verið sexæringur. Feðgarnir Jón eldri, Jón yngri og Guðlaugur eru þá á Halkion.<br>

Röð Halkiona í Vestmannaeyjum eru þannig: <br>

Stefán sonur Guðlaugs í Gerði hefur lengst allra verið formaður með báta, sem hétu HALKION, sonur hans er Stefán, aflakóngur Vestmannaeyja 1962.<br>

Stefán Guðlaugsson er fæddur í Gerði í Vestmannaeyjum 1888. Hann steig fyrst ölduna 12 ára gamall, aldamótaárið, með Jóni frænda sínum á sexæringnum Halkion. Hann var þá á vertíð í hálfan mánuð og fékk 200 í hlut. Þetta þótti gott sem hálfdrættingur.<br>

Stefán var ráðinn sem hálfdrættingur heila vertíð, 15 ára gamall, á tólfæringinn Ísafold árið 1903. Þá voru 114 ár síðan 12-æringi hafði verið haldið út frá Vestmannaeyjum. Formaður var hinn kunni sjósóknari og aflamaður [[Friðrik Svipmundsson]].<br>  

Vertíðina 1905 var Stefán, 16 ára gamall, ráðinn fyrir heilum hlut á [[Immanúel]], sem var tíróinn, skipstjóri [[Jóel Eyjólfsson]] frá [[Kirkjubær|Kirkjubæ]]. Þegar vélbátaöldin hófst upp úr 1906 varð Stefán háseti á vélbátum, m. a. m/b [[Bergþóra|Bergþóru]] með [[Magnús Þórðarson (Dal)|Magnúsi]] í [[Dalur|Dal]].<br>

Árið 1909 hóf Stefán formennsku á fyrsta vélbátnum með nafninu HALKION, Bátur þessi var 8,75 lestir, með 10 hesta Danvél, súðbyrtur, smíðaður í Frederikssund í Danmörku, eins og fjölmargir aðrir af fyrstu vélbátunum. Stefán var eigandi í bátnum ásamt fleirum.<br>