„Saga Vestmannaeyja II./ III. Atvinnuvegir, 3. hluti, framhald 2“: Munur á milli breytinga

Fara í flakk Fara í leit

Saga Vestmannaeyja II./ III. Atvinnuvegir, 3. hluti, framhald 2 (skoða efni)

Útgáfa síðunnar 1. september 2015 kl. 20:20

2 bæti fjarlægð ,  1. september 2015
ekkert breytingarágrip
MyndræntWiki-texti
Ekkert breytingarágrip
Ekkert breytingarágrip
Lína 4: Lína 4:
<big><center>'''Útgerð landmanna'''.</center>
<big><center>'''Útgerð landmanna'''.</center>
<br>
<br>
Landskip voru skipin af meginlandinu kölluð hér. Hefir orðið snemma verið notað, sést m.a. í umboðsreikningum frá 16. öld. Sjávarútvegurinn í Vestmannaeyjum útheimti jafnan mikinn mannafla af landi á eyjaskipin, svo hundruðum skipti. 2—3 hundruð manna munu hafa sótt hingað á blómaárum útgerðarinnar fyrrum af landi, mest úr Rangárvallasýslu. Útversmenn úr Skaftafellssýslu hafa verið hér lengstum, og einnig lengra að, jafnvel af Norðurlandi. Á aflaárunum á síðari hluta 17. aldar og undir lok 16. aldarinnar og jafnvel á 15. öld mun tala vermanna að líkindum hafa náð fyrrgetinni tölu. Á árunum 1840—1847 er talan um hálft þriðja hundrað.⁵⁹) Landmönnum var skipað niður í skiprúm á dögum konungsverzlunarinnar og síðar á einokunartímunum á innstæðubátana, eftir því sem þörfin var fyrir, og gerðar ferðir til lands eftir sjómönnum. Seinna, er skipastóllinn komst á hendur eyjamanna sjálfra á 19. öld, róa nokkrir landmenn á vegum eyjamanna á flestum skipum. Sókn vermanna hingað af landi hefir haldizt óslitið um aldaraðir og helzt enn þann dag í dag, og á seinni tímum meiri en áður. Bændur á landi, þ.e. úr nærsveitunum, hafa frá fornu rekið útgerð hér á eigin skipum árlega á vertíð, og hélzt við, þar til fram um aldamótin síðustu. Skálholtsstóll mun hafa haft hér útveg fyrrum lengi í tíð hinna katólsku biskupa. Af minnisgreinum Gissurar biskups Einarssonar sést og, að þá hafði stóllinn enn nokkra útgerð í eyjunum. Staðirnir á Breiðabólsstað og í Odda, og að líkindum fleiri, gerðu stundum út skip hér. 1504 er getið fiskeignar Breiðabólsstaðarkirkju hér, er mun hafa verið aflað á eigin útvegi. Útgerðarrekstur hér höfðu höfðingjar og valdsmenn á landi. Þannig átti [[Vigfús Erlendsson|Vigfús hirðstjóri og sýslumaður Erlendsson]] á Hlíðarenda einn teinæring og gamlan áttæring hálfan árið 1521, sama árið og hann lézt. Vigfús hafði og skip við Fjallasand og Eyjasand.⁶⁰) [[Páll Vigfússon lögmaður|Páll lögmaður]] á Hlíðarenda, sonur Vigfúsar Erlendssonar, hafði og útgerðarrekstur hér á eigin skipum.<br>
Landskip voru skipin af meginlandinu kölluð hér. Hefir orðið snemma verið notað, sést m.a. í umboðsreikningum frá 16. öld. Sjávarútvegurinn í Vestmannaeyjum útheimti jafnan mikinn mannafla af landi á eyjaskipin, svo hundruðum skipti. 2-3 hundruð manna munu hafa sótt hingað á blómaárum útgerðarinnar fyrrum af landi, mest úr Rangárvallasýslu. Útversmenn úr Skaftafellssýslu hafa verið hér lengstum, og einnig lengra að, jafnvel af Norðurlandi. Á aflaárunum á síðari hluta 17. aldar og undir lok 16. aldarinnar og jafnvel á 15. öld mun tala vermanna að líkindum hafa náð fyrrgetinni tölu. Á árunum 1840—1847 er talan um hálft þriðja hundrað.⁵⁹) Landmönnum var skipað niður í skiprúm á dögum konungsverzlunarinnar og síðar á einokunartímunum á innstæðubátana, eftir því sem þörfin var fyrir, og gerðar ferðir til lands eftir sjómönnum. Seinna, er skipastóllinn komst á hendur eyjamanna sjálfra á 19. öld, róa nokkrir landmenn á vegum eyjamanna á flestum skipum. Sókn vermanna hingað af landi hefir haldizt óslitið um aldaraðir og helzt enn þann dag í dag, og á seinni tímum meiri en áður. Bændur á landi, þ.e. úr nærsveitunum, hafa frá fornu rekið útgerð hér á eigin skipum árlega á vertíð, og hélzt við, þar til fram um aldamótin síðustu. Skálholtsstóll mun hafa haft hér útveg fyrrum lengi í tíð hinna katólsku biskupa. Af minnisgreinum Gissurar biskups Einarssonar sést og, að þá hafði stóllinn enn nokkra útgerð í eyjunum. Staðirnir á Breiðabólsstað og í Odda, og að líkindum fleiri, gerðu stundum út skip hér. 1504 er getið fiskeignar Breiðabólsstaðarkirkju hér, er mun hafa verið aflað á eigin útvegi. Útgerðarrekstur hér höfðu höfðingjar og valdsmenn á landi. Þannig átti [[Vigfús Erlendsson|Vigfús hirðstjóri og sýslumaður Erlendsson]] á Hlíðarenda einn teinæring og gamlan áttæring hálfan árið 1521, sama árið og hann lézt. Vigfús hafði og skip við Fjallasand og Eyjasand.⁶⁰) [[Páll Vigfússon lögmaður|Páll lögmaður]] á Hlíðarenda, sonur Vigfúsar Erlendssonar, hafði og útgerðarrekstur hér á eigin skipum.<br>
Á síðasta hluta 16. aldar var tala landskipa, eins og sést á umboðsreikningum frá þeim tímum, venjulegast 3—4 tein- og áttæringar.⁶¹) Svipað þessu mun hafa verið um útveg landmanna á 17. öldinni. Á tímabilinu kringum [[Tyrkjaránið]] stóðu landmenn betur að vígi en eyjabúar, er misstu skip sín. En landmenn hafa alltaf farið með sín skip til lands að endaðri vertíð. Útgerðarrekstur landmanna á einokunartímunum var oft allmikill. Samkvæmt skrám frá 18. öld gengu héðan 5 landskip á vertíð 1726, 1748 11 skip og 1756 5 skip, öll úr Austur-Landeyjum. Þá gekk ekkert skip þar fyrir Söndum. Árið 1761 gengu 8 skip af landi. Undir lok aldarinnar var þessi útgerð mjög lítil, enda var þá útgerðin í eyjunum þá um tíma, eins og áður segir, næstum komin í auðn. Upp úr aldamótunum eykst útgerðin smám saman aftur. 1827 var 9 skipum af landi haldið úti í eyjunum og 1829 átta skipum, er á voru 112 manns, aðallega úr Landeyjum og Fljótshlíð. Á þessum árum var minni sókn vermanna undan Eyjafjöllum til eyja.⁶²) 1832 gengu aðeins 3 stórskip af landi. 1855 voru landskipin hér 12, og svipað þessu oft síðan.⁶³) Vermenn höfðu leiðarbréf frá sýslumanni um að þeir væru frjálsir ferða sinna og óhindraðir að lögum. Fyrr á tímum annaðist umboðsmaður flutning útróðrarmanna af landi til eyjanna.<br>
Á síðasta hluta 16. aldar var tala landskipa, eins og sést á umboðsreikningum frá þeim tímum, venjulegast 3—4 tein- og áttæringar.⁶¹) Svipað þessu mun hafa verið um útveg landmanna á 17. öldinni. Á tímabilinu kringum [[Tyrkjaránið]] stóðu landmenn betur að vígi en eyjabúar, er misstu skip sín. En landmenn hafa alltaf farið með sín skip til lands að endaðri vertíð. Útgerðarrekstur landmanna á einokunartímunum var oft allmikill. Samkvæmt skrám frá 18. öld gengu héðan 5 landskip á vertíð 1726, 1748 11 skip og 1756 5 skip, öll úr Austur-Landeyjum. Þá gekk ekkert skip þar fyrir Söndum. Árið 1761 gengu 8 skip af landi. Undir lok aldarinnar var þessi útgerð mjög lítil, enda var þá útgerðin í eyjunum þá um tíma, eins og áður segir, næstum komin í auðn. Upp úr aldamótunum eykst útgerðin smám saman aftur. 1827 var 9 skipum af landi haldið úti í eyjunum og 1829 átta skipum, er á voru 112 manns, aðallega úr Landeyjum og Fljótshlíð. Á þessum árum var minni sókn vermanna undan Eyjafjöllum til eyja.⁶²) 1832 gengu aðeins 3 stórskip af landi. 1855 voru landskipin hér 12, og svipað þessu oft síðan.⁶³) Vermenn höfðu leiðarbréf frá sýslumanni um að þeir væru frjálsir ferða sinna og óhindraðir að lögum. Fyrr á tímum annaðist umboðsmaður flutning útróðrarmanna af landi til eyjanna.<br>
Venja var á síðari tímum, að landskipin kæmu út til eyja nokkru eftir byrjun vertíðar, stundum eigi fyrr en í miðgóu. Haustmenn af landi voru fengnir til haustróðra. Voru haustróðrar áður stundaðir fram eftir skammdeginu og fram að vertíð. Haustmenn voru allir teknir á konungsskipin, sjá kærumál eyjamanna frá 1583, og hver útróðrarmaður, er í eyjarnar kom, og fengu bændur eigi að halda þeim mönnum, er þeir höfðu vistað til sín að róa á sínum útvegi. Haustmenn og aðrir vermenn voru skyldir til að róa þar, sem þeim var af umboðsmanni niðurskipað, enda lét umboðsmaður sækja þá og mötur þeirra og föng, en þeir, sem fóru út í forboði, skyldu sæta sektum eða greiða öfundarbót eða fullrétti, sbr. [[Hvítingar|Hvítingadóm]] [[Kláus Eyjólfsson|Kláusar Eyjólfssonar]] frá 1635. Svo var hart eftir gengið, að höfuðsmaður skyldi sjálfur útvega sjómenn á útveg konungs í Vestmannaeyjum, ef nægilega margir fengust ekki til eyja úr nærhéruðunum á landi. Líkt hefir gilt á einokunartímunum, að allir haustmenn og aðrir útróðrarmenn af landi, er eigi töldust til skipshafna landskipanna, hafa verið teknir á innstæðubátana, og eyjamenn eigi haft þeirra not fyrr en fullskipað var á útvegi kaupmanna. Það er eiginlega fyrst á 19. öldinni, að veruleg breyting verður hér á.<br>
Venja var á síðari tímum, að landskipin kæmu út til eyja nokkru eftir byrjun vertíðar, stundum eigi fyrr en í miðgóu. Haustmenn af landi voru fengnir til haustróðra. Voru haustróðrar áður stundaðir fram eftir skammdeginu og fram að vertíð. Haustmenn voru allir teknir á konungsskipin, sjá kærumál eyjamanna frá 1583, og hver útróðrarmaður, er í eyjarnar kom, og fengu bændur eigi að halda þeim mönnum, er þeir höfðu vistað til sín að róa á sínum útvegi. Haustmenn og aðrir vermenn voru skyldir til að róa þar, sem þeim var af umboðsmanni niðurskipað, enda lét umboðsmaður sækja þá og mötur þeirra og föng, en þeir, sem fóru út í forboði, skyldu sæta sektum eða greiða öfundarbót eða fullrétti, sbr. [[Hvítingar|Hvítingadóm]] [[Kláus Eyjólfsson|Kláusar Eyjólfssonar]] frá 1635. Svo var hart eftir gengið, að höfuðsmaður skyldi sjálfur útvega sjómenn á útveg konungs í Vestmannaeyjum, ef nægilega margir fengust ekki til eyja úr nærhéruðunum á landi. Líkt hefir gilt á einokunartímunum, að allir haustmenn og aðrir útróðrarmenn af landi, er eigi töldust til skipshafna landskipanna, hafa verið teknir á innstæðubátana, og eyjamenn eigi haft þeirra not fyrr en fullskipað var á útvegi kaupmanna. Það er eiginlega fyrst á 19. öldinni, að veruleg breyting verður hér á.<br>
Sótt frá „http://heimaslod.is/index.php/Kerfissíða:MobileDiff/102489“

Leiðsagnarval