„Saga Vestmannaeyja I./ X. Rán í Vestmannaeyjum, vígaferli og róstur“: Munur á milli breytinga

Stórrána er ekki getið með vissu í Vestmannaeyjum fyrr en 1614. Raunar segir um ránið 1484, að þá hafi ræningjarnir reyft allar Vestmannaeyjar, svo að vera kann, að það rán hafi verið eins mikið og ránið 1614. Upp úr aldamótunum 1800 hefir verið komin ró á að mestu í Vestmannaeyjum eftir hina hörðu viðureign um verzlunar- og útgerðarmálin, er þar var háð. 1601 voru skip kaupmanna þeirra, er höfðu verzlunina í Vestmannaeyjum, rænd í hafi af enskum sjóræningjum¹⁶). Er svo eigi getið neinna slíkra tíðinda í rúman áratug. En umgetið ár (1614) gerðust þau illu tíðindi, að í Vestmannaeyjar kom sjóræningjaskip, stórt og vígbúið og á því fjöldi manns. Var fyrirliði skips þessa enskur, en skipshöfn óaldarlýður af mörgum þjóðum. Hét fyrirliðinn eða kallaði sig [[John Gentelmann]]. Ræningjar þessir gengu á land í Vestmannaeyjum og voru mjög fjölmennir, svo að enginn fékk rönd við reist. Dvöldu þeir hér í full 28 dægur og gáfu sér því góðan tíma til að framkvæma ránin. Segir svo frá þeim, að þeir hafi farið inn í hvert hús í eyjunum, þá bæði að því er virðist á bæjunum uppi í byggðinni sem í þurrabúðirnar niður í [[Skipasandur|Sandi]], og auðvitað um verzlunarhúsin ekki sízt, er kaupmaður hefir mátt framselja þeim. Frásagnirnar herma, að ræningjarnir hafi rannsakað hvern krók og kima og rænt og ruplað öllu fémætu, sem þeir vildu nýta, og borið það út á skip sitt. Þeir gengu um eyjarnar og ógnuðu mönnum með brugðnum sverðum, hnífum og byssustingjum, en fólkið, sem gripið var miklum felmtri, flýði margt heimili sín og leitaði sér fylgsnis í fjallaskútum og í hellum í Hrauninu, eins og segir í kvæði séra [[Jón Þorsteinsson|Jóns Þorsteinssonar]] píslarvotts um þessa atburði: „Vér flýðum út í fjöll og hraun, fullir af sorg og ótta.“ Kvæðið heitir: Ein vísa um þann ránskap, sem skeði í Vestmannaeyjum 1614, og er 41 erindi¹⁷). Í kvæðinu er ströng ádeila á eyjamenn fyrir slæman lífernismáta, guðleysi þeirra, ágirnd, svik og pretti, fyrir ofnautnir og drykkjuskap, og þetta sé makleg hirting. Getið er og þarna um ýms tákn og fyrirboða, er í eyjunum skeðu áður en rán þetta varð. Jarðskjálfti kom mikill og hlupu feikna skriður úr fjöllum. Sú sögn hefir verið, að þá hafi hlaupið móbergsskriðan mikla úr [[Moldi|Molda]] í Herjólfsdal. Sjór gekk á land, svo að undrun sætti, og úr sjónum gekk á land ókunn skepna, er engin vopn bitu, og hvarf hún svo í sjóinn aftur. Um þessar mundir (1612) gaus Katla. Er það talið níunda gosið, og kom vatnsflóð mikið úr Mýrdalsjökli. Hefir þá sjór gengið á land í Vestmannaeyjum, eins og oft hefir átt sér stað. Eyjafjallajökull gaus og nefnt ár. 1613 voru jarðskjálftar miklir á Suðurlandi¹⁸).<br>