„Saga Vestmannaeyja I./ IV. Vestmannaeyjaprestar, 1. hluti“: Munur á milli breytinga

Í æfisögu séra Jóns Steingrímssonar (er Sögufélagið gaf út 1913—16) er getið eyjaprestanna séra Guðmundar í Kirkjubæ og séra Benedikts á Ofanleiti í sambandi við ferð séra Jóns Steingrímssonar út í Vestmannaeyjar 1746 eða 1750. Hafði séra Jón, er þá var skólapiltur í Hólaskóla, farið suður á land til að heimsækja föðurbróður sinn, séra Sigurð Jónsson prófast í Holti undir Eyjafjöllum, og fór í þeirri ferð til eyja. Kom Jón Steingrímsson að Kirkjubæ eftir að hann hafði gengið bæ frá bæ í eyjunum til að selja bækur, er hann hafði meðferðis. Hitti hann séra Guðmund heima og var hann þá drukkinn. Skiptust þeir á bókum og hafði séra Guðmundur nóg af latneskum bókum, sagnaritum og skáldritum, sem hann lét í staðinn fyrir nýjar bækur, er séra Jón hafði á boðstólum. Daginn eftir, er ölvíman var runnin af presti, sá hann sig um hönd og vildi fá bækur sínar aftur, en því var neitað. Segist séra Jóni svo frá um þetta: „Þá nokkur stund líður frá og við erum komnir á flakk, koma prestar báðir ofan á bryggju til vor og með þeim sýslumaður þar, [[Böðvar Jónsson|Böðvar Jónsson]], og höfuðmikill mannfjöldi að heyra og sjá, hvað verða mundi um mig. Sýslumaður hrópar upp Bótólf¹⁰) og segir: „Fyrir mér er andregið, að í þínu tjaldi og undir þínu forsvari sé einn norðlenzkur strákur, sem narrað hafi bækur út af prestinum séra Guðmundi í gær. Er ég hér kominn að láta hann skila þeim aftur eða leggja á hann makleg gjöld.“ Bótólfur verður fyrir svörum og segir sem fyrr, hann fái þau ei, þar rétt kaup séu gerð. Hann vilji heyra nokkrar bevísingar, að ég hafi bækurnar út svikið; prestur hafi verið fullvita og svo framvegis. Ég segi fram söguna rétta, tek bækurnar fram og segi, hvernig verð var sett á hverja, hverju frómlyndi prests eigi mótmælti í neinu, en hann segir sér þó mein og skaða að missa þær. Voru það þó einasta rómverskir sagnameistarar og skáld, en ei prédikunarbækur. Finnst nú góður jöfnuður á bókunum á báðar síður. Segir Bótólfur sök sú skuli lengra komast, ef þeir hætti nú eigi að sléttu. [[Eyja-Brynki|Brynjólfur Brynjólfsson]], Eyja-Brynki, lögsagnari og settur sýslumaður í Vestmannaeyjum, er Böðvar Jónsson deyði 1754, sem var stjúpsonur Bótólfs, hissaði karl upp að standa með mér af öllum kröftum og gera þeim hvað mesta vanvirðu. Var aldrei kært millum sýslumanns og Brynjólfs, svo oft kom til handa á milli þeirra. Presturinn segir meðal annars: „Ég ætla, að drengur þessi viti eitthvað í latínu.“ Sagðist sýslumaður þá fljótt skyldi reyna það. Endaði það svo, að sýslumaður fór halloka í þeim orðaskiptum og hypjaði sig á burtu ásamt klerki, séra Guðmundi, en [[Benedikt Jónsson|séra Benedikt]] varð eftir þar á plássinu, hlæjandi og stökk við fót og veifaði staf sínum í veðrið, því ei veitti af, dátt væri milli prestanna, heyrði ég þó að gott orð lá fólki til beggja, segir séra Jón. Ennfremur segir hann við séra Guðmundur kynntustum og æ betur og betur við og skrifustum oft á í lærdómssökum, en minnustum hvorugir á það forna.“ ¹¹)<br>

''[[Bjarnhéðinn Guðmundsson]]'' 1792—1821. Séra Bjarnhéðinn var fæddur 1755, sonur [[Guðmundur Eyjólfsson|Guðmundar bónda og kóngssmiðs í Þorlaugargerði Eyjólfssonar]] og k.h. [[Þorgerður Einarsdóttir í Þorlaugargerði|Þorgerðar Einarsdóttur]]. Útskrifaður úr Skálholtsskóla 1776, vígður aðstoðarprestur að Kirkjubæ 1778, fékk veitingu 19. nóv. 1791. Var veitingin því skilyrði bundin, að hann annaðist sómasamlega uppgjafaprestinn, tengdaföður sinn, séra Guðmund Högnason, svo að hann þyrfti eigi að leita styrks af fé því, er ætlað var fátækum uppgjafaprestum. Séra Bjarnhéðinn lá lengi í undarlegum veikindum, og hafði hann aðstoðarpresta. Séra Bjarnhéðinn deyði 1821, og hafði verið 43 ár prestur. Dánarbú hans hljóp 800 rd. að frádregnum skuldum, svo að vel mátti hann heita efnum búinn, og hafði hann þó mátt skipta af launum sínum til aðstoðarprestanna. Bróðir séra Bjarnhéðins var [[dr. Einar Guðmundsson]] prestur í Noregi, hinn mikli lærdómsmaður, er fyrstur Íslendinga varði doktorsritgerð við háskóla. Séra Einar þýddi Balles barnalærdómsbók, sem fyrst var prentuð í Leirárgörðum 1796 og síðast 1854, en alls mun hún hafa komið út í 23 útgáfum. Af séra Einari er komin merkileg ætt í Noregi og Svíþjóð, þar á meðal margt lærdómsmanna og háttsettra embættismanna. Annar bróðir séra Bjarnhéðins var [[Sveinn Guðmundsson í Þorlaugargerði| Sveinn]], er bóndi var í Þorlaugargerði eftir föður sinn. Kona séra Bjarnhéðins, Anna Guðmundsdóttir Högnasonar, deyði á [[Búastaðir|Búastöðum]] hjá Rakel dóttur þeirra hjóna, komin yfir nírætt, 17. apríl 1849. Rakel komst ein upp af börnum þeirra prestshjónanna. Var maður hennar Bjarni bóndi Stefánsson á Búastöðum Guðmundssonar bónda sama staðar, eins og áður segir. Bjarni hafði lært garðrækt ytra. Hann lézt 1855 á Tjörnum undir Eyjafjöllum, eignarjörð sinni, en Rakel varð próventukona hjá [[Magnús Austmann|Magnúsi Austmann]] stúdent í [[Nýibær|Nýjabæ]] og deyði þar 1856. Þau hjónin höfðu arfleitt hvort annað og fengið til þess konungsstaðfestingu 1831.<br>

''[[Páll Jónsson]]'' skáldi 1822—37. Páll Jónsson var fæddur á [[Gjábakki|Gjábakka]] í Vestmannaeyjum eigi síðar en 1779, því að í stúdentsvottorði hans, sem gefið er út af Geir Vídalín biskupi 13. júní 1800, er Páll talinn 21 árs. Foreldrar séra Páls voru [[Jón Eyjólfsson undirkaupmaður]] í Vestmannaeyjum og kona hans [[Hólmfríður Benediktsdóttir|Hólmfríður]], dóttir [[Benedikt Jónsson|séra Benedikts Jónssonar]] á Ofanleiti, af gömlu Höfðabrekkuættinni. Páll missti ungur föður sinn, hann er dáinn fyrir 1786. Var Jón Eyjólfsson við konungsverzlunina síðari (þriðju) í Vestmannaeyjum hjá Hans Klog, er veitti verzluninni forstöðu. Tók Klog drenginn í sína umsjón og kom honum til mennta. ¹²) Séra Páll var fermdur í Landakirkju á hvítasunnudag 1793, „prepareraður“ af húsbónda sínum, Klog, og presti í tvö ár til fermingar. ¹³) Börn þeirra Jóns Eyjólfssonar og Hólmfríðar voru og [[Þuríður Jónsdóttir á Keldum|Þuríður]] kona Páls Guðmundssonar á Keldum; Þuríður var fermd í Landakirkju 1786 og var Hólmfríður móðir hennar þá enn í eyjum, en mun hafa farið seinna upp á land, — Jón Jónsson, er fór utan, og Anna kona Erlings í Fljótshlíð, var hún amma Þorsteins Erlingssonar skálds.<br>

Páli var komið ungum til læringar af Hans Klog til þeirra feðga, séra Ögmundar Högnasonar og séra Sigurðar sonar hans að Krossi í Landeyjum, og síðar var hann hjá séra Þorvaldi Böðvarssyni síðast að Holti undir Eyjafjöllum. Séra Páll var útskrifaður af Geir biskupi Vídalín árið 1800. Er sagt, að hann hafi ætlað sér að læra lækningar, og var hann hjá Jóni landlækni Sveinssyni í Nesi við Seltjörn um tíma 1801, en hætti við. Klog kaupmaður, er var aðalstyrktarmaður Páls, varð gjaldþrota fyrir aldamótin 1800 og fór síðan af landi burt. — Prestsvígslu tók séra Páll eigi fyrr en 1810 og varð þá aðstoðarprestur hjá séra Einari Þorleifssyni í Holtaþingum. Þar var hann til 1817, að hann fluttist aftur til átthaganna í Vestmannaeyjar og bjó þar nokkur ár á Búastöðum. Hann sótti um Kirkjubæ 1822. Er talið, að eyjamönnum hafi eigi verið um það gefið að fá hann fyrir prest, og bjuggust til að senda kæru um hann til stiftamtmanns, og hafði þar forgöngu [[Magnús Ólafsson Bergmann]]. En séra Páll varð fljótur til, er hann fékk pata af þessu, og fór upp á land og reið suður og náði veitingu 12. maí 1822. Hann sagði af sér embætti 14. des. 1836 frá fardögum 1837 að telja. Fór hann burt úr eyjunum og flakkaði síðan milli manna. Kona hans og börn urðu eftir í eyjunum. Fór séra Páll víða um land og undi eigi lengi í hverjum stað.<br>

Hann drukknaði í Eystri Rangá 12. sept. 1846.¹⁴) Kona séra Páls var [[Guðrún Jónsdóttir]]. Bjó hún lengi eftir mann sinn í Kirkjubæ, eftir að prestssetur þar var lagt niður, og gegndi yfirsetukonustörfum í eyjunum. Hún deyði í Kirkjubæ 14. febr. 1850. Þau séra Páll og Guðrún kona hans eignuðust 13 börn. Dóu mörg þeirra ung. Þau, sem upp komust, voru: 1) [[Páll Pálsson nemi|Páll trésmíðanemi]], hrapaði til bana í Elliðaey 1857, um tvítugt. 2) [[Eva Pálsdóttir á Löndum|Eva]] kona [[Jón Samúelsson á Löndum|Jóns Samúelssonar]] á [[Lönd|Löndum]], forsöngvara í Landakirkju, 3) [[Guðrún Pálsdóttir eldri|Guðrún eldri]], er giftist [[Petrus Cephas Pétursson|Petrusi Péturssyni]]. Guðrún deyði í Landeyjum háöldruð. 4) [[Guðrún Pálsdóttir yngri (Gunna Pála)|Guðrún yngri]], er átti [[Ólafur Guðmundsson á Kirkjubæ|Ólafur Guðmundsson]] smiður og bóndi í Kirkjubæ. Voru þau gefin saman í Landakirkju 17. nóv. 1843. 5) [[Sólveig Pálsdóttir|Solveig]], er yfirsetukona var í Vestmannaeyjum. Hún giftist 1845 [[Matthías Markússon|Matthíasi Markússyni]] prests Þórðarsonar á Álftamýri. Bjuggu þau yfir 20 ár í [[Landlyst]] hér, en fluttu síðan alfarin til Reykjavíkur og var Solveig þar lengi nafnkennd yfirsetukona. Dó á 75. aldursári 24. marz 1886. 6) [[Kristín Pálsdóttir frá Kirkjubæ|Kristín]], er deyði ógift.<br>

Margar sagnir eru til um Pál skálda og kveðskap hans. Hafa fram til þessa lifað á vörum almennings mikið af tækifærisvísum hans. Hann þótti eigi aldæla við að eiga og hnyttinn mjög og óhlífinn í orðum við hvern sem var að skipta, níðskældinn mjög, svo að hann þótti oft misbeita skáldskapargáfu sinni. Af mörgum var séra Páll talinn kraftaskáld. Þeir áttust illt við í kveðskap séra Páll og [[Jón Jónsson („Torfabróðir“)|Jón „Torfabróðir“]], sem frægt er orðið.<br>

15) Á Landsbókasafni 471, 4to, 1200, 8vo, og J.S. 249, 4to. Í sögu Jörundar hundadagakonungs, Khöfn 1892, bls. 77—78, eru prentaðar Býfó-getavísur séra Páls. Um séra Pál skálda vísast til ritgerðar Páls E. Ólasonar í Almanaki Þjóðvinafélagsins 1925, innlendur fræðabálkur, bls. 84—101.<br>