64.318
breytingar
„Saga Vestmannaeyja I./V. Um Mormónana í Vestmannaeyjum“: Munur á milli breytinga
Fara í flakk
Fara í leit
Saga Vestmannaeyja I./V. Um Mormónana í Vestmannaeyjum (skoða efni)
Útgáfa síðunnar 3. desember 2011 kl. 19:39
, 3. desember 2011ekkert breytingarágrip
m (Verndaði „Saga Vestmannaeyja I./ V. Um Mormónana í Vestmannaeyjum“ [edit=sysop:move=sysop]) |
Ekkert breytingarágrip |
||
| Lína 1: | Lína 1: | ||
| Lína 13: | Lína 11: | ||
Mormónatrúboðið gekk nú mjög erfiðlega. Þórarinn hafði aðeins náð að skíra ein hjón vorið 1851, sbr. bréf Jóns 3. júní 1851.³) Guðmundur Guðmundsson trúboði, er verið hafði gullsmíðanemi í Kaupmannahöfn, kom hingað nokkru eftir Þórarni og tók að boða trúna með honum af miklu kappi. Guðmundur átti heima hér í [[Þorlaugargerði]]. Báðir voru þeir Þórarinn og hann ættaðir úr Rangárvallasýslu. Þórarinn átti heima í tómthúsinu [[Sjólyst]]. Haustið 1851 brá Guðmundur sér til lands til að boða trúna, sjá bréf Jóns Halldórssonar prófasts á Breiðabólsstað 19. nóv. 1851 til biskups.⁴) Trúboð Þórarins varði skammt. Hann drukknaði í Vestmannaeyjum 1852. Guðmundur félagi hans hélt einn uppi trúboðinu og sótti fast. Höfðu fjórir menn látið skírast á árinu 1852, sbr. biskupsbréf til prófasts 9. ágúst 1853.⁵) Síðan bættust fleiri við.<br> | Mormónatrúboðið gekk nú mjög erfiðlega. Þórarinn hafði aðeins náð að skíra ein hjón vorið 1851, sbr. bréf Jóns 3. júní 1851.³) Guðmundur Guðmundsson trúboði, er verið hafði gullsmíðanemi í Kaupmannahöfn, kom hingað nokkru eftir Þórarni og tók að boða trúna með honum af miklu kappi. Guðmundur átti heima hér í [[Þorlaugargerði]]. Báðir voru þeir Þórarinn og hann ættaðir úr Rangárvallasýslu. Þórarinn átti heima í tómthúsinu [[Sjólyst]]. Haustið 1851 brá Guðmundur sér til lands til að boða trúna, sjá bréf Jóns Halldórssonar prófasts á Breiðabólsstað 19. nóv. 1851 til biskups.⁴) Trúboð Þórarins varði skammt. Hann drukknaði í Vestmannaeyjum 1852. Guðmundur félagi hans hélt einn uppi trúboðinu og sótti fast. Höfðu fjórir menn látið skírast á árinu 1852, sbr. biskupsbréf til prófasts 9. ágúst 1853.⁵) Síðan bættust fleiri við.<br> | ||
Prófasturinn í Rangárvallasýslu, er mjög mun hafa óttazt, að mormónatrúin myndi breiðast út frá eyjunum til landsins, skrifaði sýslumanni 16. júlí 1853 og beiddist þess, að nákvæmt eftirlit yrði haft með því að fólk, sem færi til landsins, hefði leiðarbréf, og engum leyft að fara, nema hann væri yfirlýstur lúterstrúarmaður. Var ríkt eftir þessu gengið af yfirvaldinu. Stjórnin hafði og nokkru áður að beiðni séra Jóns, er var orðinn aldraður og heilsubilaður, búinn að þjóna prestsembætti um 40 ár, skipað honum kapellán til aðstoðar í baráttunni gegn mormónunum. Var það séra Brynjólfur Jónsson.<br> | Prófasturinn í Rangárvallasýslu, er mjög mun hafa óttazt, að mormónatrúin myndi breiðast út frá eyjunum til landsins, skrifaði sýslumanni 16. júlí 1853 og beiddist þess, að nákvæmt eftirlit yrði haft með því að fólk, sem færi til landsins, hefði leiðarbréf, og engum leyft að fara, nema hann væri yfirlýstur lúterstrúarmaður. Var ríkt eftir þessu gengið af yfirvaldinu. Stjórnin hafði og nokkru áður að beiðni séra Jóns, er var orðinn aldraður og heilsubilaður, búinn að þjóna prestsembætti um 40 ár, skipað honum kapellán til aðstoðar í baráttunni gegn mormónunum. Var það séra Brynjólfur Jónsson.<br> | ||
Mormónasöfnuðinum í Kaupmannahöfn, er stóð fyrir trúboðinu hér og þótti því þokast frekar hægt fram, sendi einn af trúnaðarmönnum sínum til Vestmannaeyja, Lorensen að nafni. Útnefndi hann, er hingað var komið, Guðmund Guðmundsson sem forseta (Præsident) fyrir söfnuði hinna síðustu daga heilögu í Vestmannaeyjum, og vígði [[Samúel Bjarnason mormónaprestur|Samúel Bjarnason]] bónda í Kirkjubæ, er tekið hafði trúna, til mormónaprests.⁶) Samúel skírði nú konu sína og einnig gamla ekkju í eyjunum. Buðu nú háyfirvöldin sýslumanni að skerast í leikinn og halda réttarrannsóknir yfir mormónunum, var það [[Andreas August von Kohl|von Kohl]] sýslumaður, en fyrirrennarar hans í embætti, [[Johan Nikolai Abel|kammerráð Abel]] og [[Adolph Christian Baumann|Baumann]], höfðu haldið slíkar rannsóknir áður, án þess að nokkru gagni kæmi, því að eigi höfðu mormónar, er höfðu fengið byr í seglin við komu hins danska prests, neitt látið skipazt við áminningar. Sóknarpresturinn vildi að farið væri með málssókn á hendur þeim Guðmundi og Samúel fyrir brot gegn gildandi kirkjulögum og skrifaði biskupi í því efni, en prestur hélt því fram, að mormónarnir hefðu brotið landslögin með því að útdeila kvöldmáltíðarsakramenti trúbræðrum sínum, og þar með farið inn á verksvið sóknarprestsins, og ennfremur gerði hann það að kæruatriði, að mormónar haldi samkomur og prédiki fyrir fólkið ókirkjulegar trúarsetningar og afvegaleiði ýmsa safnaðarmenn. Skrifaði biskup stiftamtmanni, er aftur reit sýslumanni hér 8. febr. 1854. Sýslumaður síðan stiftamtinu og fékk svar þess.⁷) Þótti nú sem hér væri nokkur vandi á, því að samkvæmt dönsku grundvallarlögunum frá 1848 var fullkomið trúarbragðafrelsi í Danmörku. Að vísu giltu lögin eigi fyrir Ísland, en rétt virtist að fara varlega, er trúarbragðafrelsi var á Norðurlöndum og mormónasöfnuðir fengu dafnazt þar. Var sýslumanni ráðið að sýna lempni í málum þessum. Varð nú ekkert af málssókninni. Samt var mormónum harðlega bannað að halda nokkrar opinberar samkomur. Mun þeim nú hafa þótt sem þeim væri eigi lengur viðvært í Vestmannaeyjum, enda hafði og trúboðið gengið mjög treglega og allur almenningur tekið því fálega. Fóru mormónarnir að hugsa ráð sitt og vildu nú fyrir hvern mun komast frá Vestmannaeyjum. Var afráðið að flytjast búferlum til Ameríku með tilstyrk trúbræðra þeirra í Kaupmannahöfn. Hóf Samúel Bjarnason mormónaprestur og bóndi í Kirkjubæ förina til Vesturheims frá Vestmannaeyjum sumarið 1854. Í för með Samúel var kona hans [[Margrét Gísladóttir mormóni|Margrét Gísladóttir]] [[Gísli Andrésson í Görðum|Andréssonar]] og [[ | Mormónasöfnuðinum í Kaupmannahöfn, er stóð fyrir trúboðinu hér og þótti því þokast frekar hægt fram, sendi einn af trúnaðarmönnum sínum til Vestmannaeyja, Lorensen að nafni. Útnefndi hann, er hingað var komið, Guðmund Guðmundsson sem forseta (Præsident) fyrir söfnuði hinna síðustu daga heilögu í Vestmannaeyjum, og vígði [[Samúel Bjarnason mormónaprestur|Samúel Bjarnason]] bónda í Kirkjubæ, er tekið hafði trúna, til mormónaprests.⁶) Samúel skírði nú konu sína og einnig gamla ekkju í eyjunum. Buðu nú háyfirvöldin sýslumanni að skerast í leikinn og halda réttarrannsóknir yfir mormónunum, var það [[Andreas August von Kohl|von Kohl]] sýslumaður, en fyrirrennarar hans í embætti, [[Johan Nikolai Abel|kammerráð Abel]] og [[Adolph Christian Baumann|Baumann]], höfðu haldið slíkar rannsóknir áður, án þess að nokkru gagni kæmi, því að eigi höfðu mormónar, er höfðu fengið byr í seglin við komu hins danska prests, neitt látið skipazt við áminningar. Sóknarpresturinn vildi að farið væri með málssókn á hendur þeim Guðmundi og Samúel fyrir brot gegn gildandi kirkjulögum og skrifaði biskupi í því efni, en prestur hélt því fram, að mormónarnir hefðu brotið landslögin með því að útdeila kvöldmáltíðarsakramenti trúbræðrum sínum, og þar með farið inn á verksvið sóknarprestsins, og ennfremur gerði hann það að kæruatriði, að mormónar haldi samkomur og prédiki fyrir fólkið ókirkjulegar trúarsetningar og afvegaleiði ýmsa safnaðarmenn. Skrifaði biskup stiftamtmanni, er aftur reit sýslumanni hér 8. febr. 1854. Sýslumaður síðan stiftamtinu og fékk svar þess.⁷) Þótti nú sem hér væri nokkur vandi á, því að samkvæmt dönsku grundvallarlögunum frá 1848 var fullkomið trúarbragðafrelsi í Danmörku. Að vísu giltu lögin eigi fyrir Ísland, en rétt virtist að fara varlega, er trúarbragðafrelsi var á Norðurlöndum og mormónasöfnuðir fengu dafnazt þar. Var sýslumanni ráðið að sýna lempni í málum þessum. Varð nú ekkert af málssókninni. Samt var mormónum harðlega bannað að halda nokkrar opinberar samkomur. Mun þeim nú hafa þótt sem þeim væri eigi lengur viðvært í Vestmannaeyjum, enda hafði og trúboðið gengið mjög treglega og allur almenningur tekið því fálega. Fóru mormónarnir að hugsa ráð sitt og vildu nú fyrir hvern mun komast frá Vestmannaeyjum. Var afráðið að flytjast búferlum til Ameríku með tilstyrk trúbræðra þeirra í Kaupmannahöfn. Hóf Samúel Bjarnason mormónaprestur og bóndi í Kirkjubæ förina til Vesturheims frá Vestmannaeyjum sumarið 1854. Í för með Samúel var kona hans [[Margrét Gísladóttir mormóni|Margrét Gísladóttir]] [[Gísli Andrésson í Görðum|Andréssonar]] og [[Þórelfur Kortsdóttir í Görðum|Þórelfar Kortsdóttur]] frá [[Garðar við Kirkjubæ|Görðum]] við [[Kirkjubær|Kirkjubæ]]. Þessi hjón, Samúel og Margrét, eru fyrstu landnámshjónin íslenzku í Vesturheimi. Samúel Bjarnason var sonur Bjarna bónda Jónssonar í Kvíhólma undir Eyjafjöllum, fæddur 1822 og kom til eyja ungur að aldri og ólst þar upp að nokkru, í [[Miðhús]]um, er þá var með helztu heimilum hér, og mun hafa fengið þar góðan þroska. En Samúel var vel að sér og greindur. Var og talinn dugnaðarvíkingur bæði til sjós og lands og einn allra helzti lundaveiðimaður og fjallamaður, er þá var í eyjunum. Var slíkt jafnan mikils metið, er menn voru djarfsæknir og ótrauðir um að afla sér bjargar í bú. Þau hjónin Margrét og Samúel voru jafngömul. Hún var systir [[Þorgerður Gísladóttir|Þorgerðar Gísladóttur]] fyrri konu [[Sigurður Sigurfinnsson|Sigurðar hreppstjóra Sigurfinnssonar]]. Voru þær systur greindar vel og hinar gervilegustu. Með þeim hjónum fór stúlka nokkur, er [[Helga Jónsdóttir mormóni|Helga hét Jónsdóttir]] bónda Hálfdánarsonar á Klasbarða í Útlandeyjum, f. 1815. Í förinni voru og Guðmundur Guðmundsson frá Þorlaugargerði, silfursmiður, forseti mormónasafnaðarins í Vestmannaeyjum, 27 ára að aldri, og [[Sæmundur Eiríksson frá Dölum|Sæmundur Eiríksson]], vinnumaður hér frá Dölum, um þrítugt.<br> | ||
Þessi hópur lagði af stað héðan frá Vestmannaeyjum í Ameríkuförina sumarið 1854 með kaupskipi til Kaupmannahafnar, og dvaldi þar alllengi. Þaðan til Englands með skipi og frá Englandi til New York. Til Utha var loks komið sumarið 1855 eftir margra mánaða ferð á landi yfir Ameríku.<br> | Þessi hópur lagði af stað héðan frá Vestmannaeyjum í Ameríkuförina sumarið 1854 með kaupskipi til Kaupmannahafnar, og dvaldi þar alllengi. Þaðan til Englands með skipi og frá Englandi til New York. Til Utha var loks komið sumarið 1855 eftir margra mánaða ferð á landi yfir Ameríku.<br> | ||
Í Utha nam Samúel stórt land, 160 ekrur, og bjuggu þau hjón þar góðu búi í 34 ár. Þar andaðist Samúel nær sjötugur 1891, en kona hans lifði hann lengi og varð háöldruð. Þau áttu eigi börn.<br> | Í Utha nam Samúel stórt land, 160 ekrur, og bjuggu þau hjón þar góðu búi í 34 ár. Þar andaðist Samúel nær sjötugur 1891, en kona hans lifði hann lengi og varð háöldruð. Þau áttu eigi börn.<br> | ||
| Lína 26: | Lína 24: | ||
Þegar fyrstu landnemarnir frá Vestmannaeyjum komu til Utha, var fylkið nýlega tekið að byggjast af hvítum mönnum, eða frá 1848, er hinir fyrstu mormónar fluttust þangað frá austurfylkjum Bandaríkjanna. Fylkið hafði áður verið fjölbyggt af Indíánum og ömuðust þeir mjög við byggð hvítra manna og voru herskáir í þeirra garð. Héldust lengi skærur milli hvítra manna og Rauðskinna þarna, en landið var orðið alfriðað um 1860 og búið að rýma Indíánum burtu og til landsvæða þeirra (territoría), er þeim eru sérstaklega ætluð. Höfuðborg Utha er Salt Lake City. Vestmannaeyingarnir settust margir að í bænum Spanish Fork. Utha-fylki var tekið upp í Bandaríkjasambandið 1896, og hefir sérstaða mormóna með tilliti til trúarbragðanna enga pólitíska þýðingu lengur. Upphaflega höfðu mormónar ætlað að byggja fylkið einir og útiloka aðra, en það tókst eigi. Fjölkvæni er fyrir löngu bannað meðal mormóna.<br> | Þegar fyrstu landnemarnir frá Vestmannaeyjum komu til Utha, var fylkið nýlega tekið að byggjast af hvítum mönnum, eða frá 1848, er hinir fyrstu mormónar fluttust þangað frá austurfylkjum Bandaríkjanna. Fylkið hafði áður verið fjölbyggt af Indíánum og ömuðust þeir mjög við byggð hvítra manna og voru herskáir í þeirra garð. Héldust lengi skærur milli hvítra manna og Rauðskinna þarna, en landið var orðið alfriðað um 1860 og búið að rýma Indíánum burtu og til landsvæða þeirra (territoría), er þeim eru sérstaklega ætluð. Höfuðborg Utha er Salt Lake City. Vestmannaeyingarnir settust margir að í bænum Spanish Fork. Utha-fylki var tekið upp í Bandaríkjasambandið 1896, og hefir sérstaða mormóna með tilliti til trúarbragðanna enga pólitíska þýðingu lengur. Upphaflega höfðu mormónar ætlað að byggja fylkið einir og útiloka aðra, en það tókst eigi. Fjölkvæni er fyrir löngu bannað meðal mormóna.<br> | ||
Hinir íslenzku landnemar í Utha hafa stundað jarðrækt og lagt sinn skerf, þótt fáliðaðir hafi verið, móts við aðrar þjóðir, til að vinna að því að breyta eyðimörkum Utha í blómlegar lendur. Sumir hafa unnið að námaiðnaði, einkum á frumbýlingsárunum, sauðfjárrækt og aldinarækt, húsabyggingum í bæjum, handiðnaði og verzlun. Hafa þeir getið sér góðan orðstír sem nýtir þjóðfélagsborgarar eigi síður en aðrir samlandar þeirra vestanhafs. Þeim tókst með frábærum dugnaði og ráðdeild og ótrúlegri þrautseigju að hafa sig upp úr sárri fátækt og einstæðingsskap frumbýlingsáranna og vinna sig fram til efnalegs sjálfstæðis.<br> | Hinir íslenzku landnemar í Utha hafa stundað jarðrækt og lagt sinn skerf, þótt fáliðaðir hafi verið, móts við aðrar þjóðir, til að vinna að því að breyta eyðimörkum Utha í blómlegar lendur. Sumir hafa unnið að námaiðnaði, einkum á frumbýlingsárunum, sauðfjárrækt og aldinarækt, húsabyggingum í bæjum, handiðnaði og verzlun. Hafa þeir getið sér góðan orðstír sem nýtir þjóðfélagsborgarar eigi síður en aðrir samlandar þeirra vestanhafs. Þeim tókst með frábærum dugnaði og ráðdeild og ótrúlegri þrautseigju að hafa sig upp úr sárri fátækt og einstæðingsskap frumbýlingsáranna og vinna sig fram til efnalegs sjálfstæðis.<br> | ||
Fyrstu byggðar Íslendinga í Utha var minnzt 1938 og lét félag, er kallar sig „The Pioneers Daugthers of Utha“ reisa minnisvarða til minningar um fyrstu frumbyggjana frá Íslandi þar í landi, er komu frá Vestmannaeyjum árin 1855—57.<br> | Fyrstu byggðar Íslendinga í Utha var minnzt 1938 og lét félag, er kallar sig „The Pioneers Daugthers of Utha“ reisa minnisvarða til minningar um fyrstu frumbyggjana frá Íslandi þar í landi, er komu frá Vestmannaeyjum árin | ||
1855—57.<br> | |||
Mormónatrúboðar komu hingað við og við eftir aldamótin, en þeim varð ekkert ágengt.<br> | Mormónatrúboðar komu hingað við og við eftir aldamótin, en þeim varð ekkert ágengt.<br> | ||
Ein mormónahjón voru eftir í Vestmannaeyjum, er Loftur mormónabiskup hafði gefið saman. Þessi hjón, er hétu [[Magnús Kristjánsson mormóni|Magnús Kristjánsson]] og [[Þuríður Sigurðardóttir mormóni|Þuríður Sigurðardóttir]], bæði ættuð úr Árnessýslu, áttu ekki sjö dagana sæla. Giftingu þeirra vildu yfirvöldin eigi hafa að neinu og voru þau kærð fyrir hneykslanlega sambúð, og gekk um það amtsúrskurður. Sóknarprestur vildi eigi gefa þau saman, þar sem þau eigi voru í þjóðkirkjunni.<br> | Ein mormónahjón voru eftir í Vestmannaeyjum, er Loftur mormónabiskup hafði gefið saman. Þessi hjón, er hétu [[Magnús Kristjánsson mormóni|Magnús Kristjánsson]] og [[Þuríður Sigurðardóttir mormóni|Þuríður Sigurðardóttir]], bæði ættuð úr Árnessýslu, áttu ekki sjö dagana sæla. Giftingu þeirra vildu yfirvöldin eigi hafa að neinu og voru þau kærð fyrir hneykslanlega sambúð, og gekk um það amtsúrskurður. Sóknarprestur vildi eigi gefa þau saman, þar sem þau eigi voru í þjóðkirkjunni.<br> | ||