„Ritverk Árna Árnasonar/Sögur úr Álsey“: Munur á milli breytinga

Fara í flakk Fara í leit

Ritverk Árna Árnasonar/Sögur úr Álsey (skoða efni)

Útgáfa síðunnar 4. september 2013 kl. 18:45

31 bæti bætt við ,  4. september 2013
ekkert breytingarágrip
MyndræntWiki-texti
m (Verndaði „Ritverk Árna Árnasonar/Sögur úr Álsey“ (‎[edit=sysop] (ótiltekinn)))
Ekkert breytingarágrip
 
Lína 264: Lína 264:
Eitt var einkennandi fyrir okkar góða félagsskap. Það var aldrei neinn prakkaraháttur í hvers annars garð. Aldrei settir naglar í brauðin, matardallarnir alltaf látnir í friði o.s.frv. Þetta og annað eins var þó oft viðhaft í úteyjum. Ég minnist þess eitt sumar í Álsey, að einu sinni komst einn viðlegumanna einhvern veginn að því eða hafði hugboð um, að nagli væri í brauði hans. Hann grunaði einn sérstakan og hugsaði honum þegjandi þörfina. Uppi á hillu við rúm sitt átti sá maður góðan rakhníf. Um kvöldmatinn tekur nú maðurinn, sem brauðið átti, rakhnífinn ofan af hillu fyrir augunum á eiganda hans og myndar sig til að skera sér eina brauðsneið. Þá hrópaði sá, er hnífinn átti: „Uss uss, ekki skera, það er, - það er nagli í brauðinu“. „Jæja var svo,“ sagði sá, er brauðið átti, skar inn í brauðið þar til hnífurinn komst ekki lengra vegna naglans. Óhætt er að segja, að ekki var rakhnífurinn betri á eftir. Við héldum, að illindi mundu verða vegna þessa, en svo varð þó ekki. Menn tóku þessu með langlundargeði og fyrirgáfu allt slíkt sem þetta. Annars hefði verið eðlilegt, þótt sumir yrðu sárir, er eigur þeirra eða matur varð fyrir bellibrögðum prakkaranna.<br>
Eitt var einkennandi fyrir okkar góða félagsskap. Það var aldrei neinn prakkaraháttur í hvers annars garð. Aldrei settir naglar í brauðin, matardallarnir alltaf látnir í friði o.s.frv. Þetta og annað eins var þó oft viðhaft í úteyjum. Ég minnist þess eitt sumar í Álsey, að einu sinni komst einn viðlegumanna einhvern veginn að því eða hafði hugboð um, að nagli væri í brauði hans. Hann grunaði einn sérstakan og hugsaði honum þegjandi þörfina. Uppi á hillu við rúm sitt átti sá maður góðan rakhníf. Um kvöldmatinn tekur nú maðurinn, sem brauðið átti, rakhnífinn ofan af hillu fyrir augunum á eiganda hans og myndar sig til að skera sér eina brauðsneið. Þá hrópaði sá, er hnífinn átti: „Uss uss, ekki skera, það er, - það er nagli í brauðinu“. „Jæja var svo,“ sagði sá, er brauðið átti, skar inn í brauðið þar til hnífurinn komst ekki lengra vegna naglans. Óhætt er að segja, að ekki var rakhnífurinn betri á eftir. Við héldum, að illindi mundu verða vegna þessa, en svo varð þó ekki. Menn tóku þessu með langlundargeði og fyrirgáfu allt slíkt sem þetta. Annars hefði verið eðlilegt, þótt sumir yrðu sárir, er eigur þeirra eða matur varð fyrir bellibrögðum prakkaranna.<br>
Ég hef áður getið þess, að gott samkomulag í útey er nauðsynlegt, ef vel á að fara, þareð hvert úteyjafélag byggist upp af 4-5 mönnum, ef til vill mismunandi að skapgerð og skoðunum og auk þess máske varast kunnugir, nema af daglegri umgengni á götum Heimaeyjar. Í úteyjum urðu menn að vera sem einn maður, kátir í lund, umburðarlyndir og kunna þá list að hegða sér við félagana eins og maður vildi, að þeir kæmu best fram við mann sjálfan. Þar eru allir fyrir einn og einn fyrir alla í orðum og gjörðum.<br>
Ég hef áður getið þess, að gott samkomulag í útey er nauðsynlegt, ef vel á að fara, þareð hvert úteyjafélag byggist upp af 4-5 mönnum, ef til vill mismunandi að skapgerð og skoðunum og auk þess máske varast kunnugir, nema af daglegri umgengni á götum Heimaeyjar. Í úteyjum urðu menn að vera sem einn maður, kátir í lund, umburðarlyndir og kunna þá list að hegða sér við félagana eins og maður vildi, að þeir kæmu best fram við mann sjálfan. Þar eru allir fyrir einn og einn fyrir alla í orðum og gjörðum.<br>
Það mun fyrrum hafa verið óþekkt fyrirbrigði, að kvenfólk væri í úteyjum, nema meðan heyjað var, t.d. í [[Elliðaey]], þá var oft margt af kvenfólki þar við heyannir. Í úteyjum hafa þær ekki stundað fuglaveiðar, þótt þær gerðu það sumar á [[Heimaland]]inu, jafnframt því að fara um fjöll Eyjanna til taðtínslu og hvannaróta. Er í því sambandi helst getið þeirra systra [[Margrét Gísladóttir (Görðum við Kirkjubæ)|Margrétar]] og [[Þorgerður Gísladóttir|Þorgerðar]] dætra [[Gísli Andrésson í Görðum við Kirkjubæ|Gísla í Görðum Andréssonar]] og konu hans [[Þorleif Kortsdóttir|Þórleifar Kortsdóttur]]¹). Þær voru mestu fjallakettir, ef svo mætti segja. Fóru þær oft, t.d. niður í [[Dufþekja|Dufþekju]] í Heimakletti til rótartínslu og hafa tæplega gengið framhjá velgerðum fýl, ef þeir urðu á vegi þeirra, hvar sem var á Heimalandinu. Þorgerður varð kona [[Sigurður Sigurfinnsson|Sigurðar hreppstjóra]] á [[Heiði]], en þau skildu samvistir. Sonur þeirra var [[Högni Sigurðsson (Vatnsdal)|Högni í Vatnsdal]], sem var mikill fjallamaður á sinni tíð.<br>
Það mun fyrrum hafa verið óþekkt fyrirbrigði, að kvenfólk væri í úteyjum, nema meðan heyjað var, t.d. í [[Elliðaey]], þá var oft margt af kvenfólki þar við heyannir. Í úteyjum hafa þær ekki stundað fuglaveiðar, þótt þær gerðu það sumar á [[Heimaland]]inu, jafnframt því að fara um fjöll Eyjanna til taðtínslu og hvannaróta. Er í því sambandi helst getið þeirra systra [[Margrét Gísladóttir (Görðum við Kirkjubæ)|Margrétar]] og [[Þorgerður Gísladóttir|Þorgerðar]] dætra [[Gísli Andrésson í Görðum við Kirkjubæ|Gísla í Görðum Andréssonar]] og konu hans [[Þórelfur Kortsdóttir (Görðum við Kirkjubæ)|Þórelfar Kortsdóttur]]¹). Þær voru mestu fjallakettir, ef svo mætti segja. Fóru þær oft, t.d. niður í [[Dufþekja|Dufþekju]] í Heimakletti til rótartínslu og hafa tæplega gengið framhjá velgerðum fýl, ef þeir urðu á vegi þeirra, hvar sem var á Heimalandinu. Þorgerður varð kona [[Sigurður Sigurfinnsson|Sigurðar hreppstjóra]] á [[Heiði]], en þau skildu samvistir. Sonur þeirra var [[Högni Sigurðsson (Vatnsdal)|Högni í Vatnsdal]], sem var mikill fjallamaður á sinni tíð.<br>
Hin síðari árin hafa konur viðlegumanna í úteyjum oft gist úteyjarnar, en þá aðeins sér til skemmtunar, en ekki veiða. Vitanlega er aðstaða til þess að hýsa kvenfólk í úteyjum ekki góð, þar sem aðeins um eitt herbergi og eldhús er að ræða í kofanum, nema í Álsey. Þar er svefnherbergi, matstofa og eldhús í hinum nýja kofa. En þrátt fyrir lítil og einhliða húsakynni, hafa konurnar ekki vílað fyrir sér að fara til manna sinna og dvelja þar allt að því vikutíma eða lengur og kært sig kollótta um, þótt þær yrðu að vera fáklæddar í svefnskála viðlegumanna. – Konurnar hafa svo tekið að sér matartilbúning og fleiri störf innanhúss, sem gert hefur allt vistlegra fyrir viðlegumennina.<br>
Hin síðari árin hafa konur viðlegumanna í úteyjum oft gist úteyjarnar, en þá aðeins sér til skemmtunar, en ekki veiða. Vitanlega er aðstaða til þess að hýsa kvenfólk í úteyjum ekki góð, þar sem aðeins um eitt herbergi og eldhús er að ræða í kofanum, nema í Álsey. Þar er svefnherbergi, matstofa og eldhús í hinum nýja kofa. En þrátt fyrir lítil og einhliða húsakynni, hafa konurnar ekki vílað fyrir sér að fara til manna sinna og dvelja þar allt að því vikutíma eða lengur og kært sig kollótta um, þótt þær yrðu að vera fáklæddar í svefnskála viðlegumanna. – Konurnar hafa svo tekið að sér matartilbúning og fleiri störf innanhúss, sem gert hefur allt vistlegra fyrir viðlegumennina.<br>
Fyrsta konan, sem dvaldi í Álsey var [[Guðrún Rafnsdóttir (Stakkagerði-vestra)|Guðrún Rafnsdóttir]], kona [[Þórarinn Bernótusson (Stakkagerði-Vestra) |Þórarins Bernótussonar]]. Þar næst var þar [[Sigríður Haraldsdóttir (Saltabergi)|Sigríður Haraldsdóttir]], kona [[Hlöðver Johnsen|Hlöðvers Johnsen]], [[Magnea Lovísa Magnúsdóttir (Dal)|Lovísa Magnúsdóttir]] kona [[Oddur Sigurðsson|Odds Sigurðssonar]] í [[Dalur|Dal]], [[Kristjana Friðjónsdóttir (Vesturhúsum)|Kristjana]] kona [[Einar Bjarnason (skipstjóri)|Einars Bjarnasonar]] frá Vík í Mýrdal, en þá var Einar í Álsey. Svo hefir [[Jakobína Guðlaugsdóttir]] kona [[Sigurgeir Jónasson|Sigurgeirs Jónassonar]] frá [[Skuld]] verið í Álsey, líklega tvö sumur o.fl. Ein stúlka var hjá okkur í Álsey 1957, a.m.k. vikutíma. Hún hét Ester var af Austfjörðum, en vann sem gangastúlka á sjúkrahúsinu í Eyjum. Fyrstu nóttina svaf hún ein í gömlu baðstofunni, sem nú er matstofa, en svo flutti hún sig inn í svefnhús okkar karlmannanna. Henni var alveg sama, þótt hún væri inni hjá okkur í svefnpokanum sínum og var ekkert smeyk við framkomu okkar gagnvart sér. <br>Síðar komu svo til okkar í Álsey, þ.e. í sömu vikunni, menn, sem voru á leið suður í [[Geirfuglasker]] að athuga vitastæði. Meðal þeirra voru bæjarstjórinn [[Guðlaugur Gíslason]], [[Jón Ísak Sigurðsson|Jón Í. Sigurðsson]] lóðs o.fl. Þegar Ester vissi um ferð þeirra, varð hún óð og uppvæg í það að fá að fara með þeim í Geirfuglasker. Þetta leyfi fékk hún. Mun það ábyggilega vera einasti kvenmaðurinn, sem farið hefir upp á Geirfuglasker. Hún hafði staðið sig mjög vel í þessari fjallaferð. Kom hún svo aftur til okkar í Álsey og gisti þar áfram nokkra daga. Fullt nafn stúlku þessarar var [[Ester Karlsdóttir (Djúpavogi)|Ester Karlsdóttir]] og var frá Djúpavogi.<br>
Fyrsta konan, sem dvaldi í Álsey var [[Guðrún Rafnsdóttir (Stakkagerði-vestra)|Guðrún Rafnsdóttir]], kona [[Þórarinn Bernótusson (Stakkagerði-Vestra) |Þórarins Bernótussonar]]. Þar næst var þar [[Sigríður Haraldsdóttir (Saltabergi)|Sigríður Haraldsdóttir]], kona [[Hlöðver Johnsen|Hlöðvers Johnsen]], [[Magnea Lovísa Magnúsdóttir (Dal)|Lovísa Magnúsdóttir]] kona [[Oddur Sigurðsson|Odds Sigurðssonar]] í [[Dalur|Dal]], [[Kristjana Friðjónsdóttir (Vesturhúsum)|Kristjana]] kona [[Einar Bjarnason (skipstjóri)|Einars Bjarnasonar]] frá Vík í Mýrdal, en þá var Einar í Álsey. Svo hefir [[Jakobína Guðlaugsdóttir]] kona [[Sigurgeir Jónasson|Sigurgeirs Jónassonar]] frá [[Skuld]] verið í Álsey, líklega tvö sumur o.fl. Ein stúlka var hjá okkur í Álsey 1957, a.m.k. vikutíma. Hún hét Ester var af Austfjörðum, en vann sem gangastúlka á sjúkrahúsinu í Eyjum. Fyrstu nóttina svaf hún ein í gömlu baðstofunni, sem nú er matstofa, en svo flutti hún sig inn í svefnhús okkar karlmannanna. Henni var alveg sama, þótt hún væri inni hjá okkur í svefnpokanum sínum og var ekkert smeyk við framkomu okkar gagnvart sér. <br>Síðar komu svo til okkar í Álsey, þ.e. í sömu vikunni, menn, sem voru á leið suður í [[Geirfuglasker]] að athuga vitastæði. Meðal þeirra voru bæjarstjórinn [[Guðlaugur Gíslason]], [[Jón Ísak Sigurðsson|Jón Í. Sigurðsson]] lóðs o.fl. Þegar Ester vissi um ferð þeirra, varð hún óð og uppvæg í það að fá að fara með þeim í Geirfuglasker. Þetta leyfi fékk hún. Mun það ábyggilega vera einasti kvenmaðurinn, sem farið hefir upp á Geirfuglasker. Hún hafði staðið sig mjög vel í þessari fjallaferð. Kom hún svo aftur til okkar í Álsey og gisti þar áfram nokkra daga. Fullt nafn stúlku þessarar var [[Ester Karlsdóttir (Djúpavogi)|Ester Karlsdóttir]] og var frá Djúpavogi.<br>
Þegar þeir komu aftur úr Geirfuglaskeri, varð bæjarstjórinn eftir hjá okkur í Álsey. Hygg ég, hann hafi átt þar ánægjulegar stundir, þareð veður var hið ákjósanlegasta, hiti mikill og sólskin. Dvaldi hann hjá okkur 3 daga í besta yfirlæti. Hann er góður fjallamaður og allslunginn veiðimaður, þótt lítið hafi hann stundað veiðar undanfarin ár. Eitt er víst, að hjá okkur naut hann hvíldar og hressingar, vera með okkur í kyrrð og næði og njóta undaðsemda úteyjalífsins. Margar myndir voru teknar við þetta tækifæri, og birtast hér sýnishorn af þeim. <br>Þegar svo Ester fór heim, varð að fara með hana niður af [[Þjófanef]]i og gékk það ferðalag vel. Eitt þótti mér og fleirum einkennandi við þessa stúlku. Henni virtist alveg sama, hvernig við sáum hana eða hún okkur. Hún lá í sólbaði við kofann og vegna hins sterka sólarhita vorum við oft nær hálfnaktir. Það skipti hana engu máli. Var engu líkara en hún umgengist okkur sem kvenfólk, en ekki karlmenn. Um það voru allir viðlegumennirnir sammála. Ekki ber að skilja þetta svo, að neinn hafi verið að „stíga í vænginn“ gagnvart henni, en fyrr mátti nú vera afskiptaleysi ungrar stúlku, þareð ungir menn voru meðal okkar. - Það hefði einhverntíma þótt undraverð framkoma, en sem sagt, þarna fannst okkur öllum þetta prýðilegt og samveran mjög skemmtileg.
Þegar þeir komu aftur úr Geirfuglaskeri, varð bæjarstjórinn eftir hjá okkur í Álsey. Hygg ég, hann hafi átt þar ánægjulegar stundir, þareð veður var hið ákjósanlegasta, hiti mikill og sólskin. Dvaldi hann hjá okkur 3 daga í besta yfirlæti. Hann er góður fjallamaður og allslunginn veiðimaður, þótt lítið hafi hann stundað veiðar undanfarin ár. Eitt er víst, að hjá okkur naut hann hvíldar og hressingar, vera með okkur í kyrrð og næði og njóta undaðsemda úteyjalífsins. Margar myndir voru teknar við þetta tækifæri, og birtast hér sýnishorn af þeim. <br>Þegar svo Ester fór heim, varð að fara með hana niður af [[Þjófanef]]i og gékk það ferðalag vel. Eitt þótti mér og fleirum einkennandi við þessa stúlku. Henni virtist alveg sama, hvernig við sáum hana eða hún okkur. Hún lá í sólbaði við kofann og vegna hins sterka sólarhita vorum við oft nær hálfnaktir. Það skipti hana engu máli. Var engu líkara en hún umgengist okkur sem kvenfólk, en ekki karlmenn. Um það voru allir viðlegumennirnir sammála. Ekki ber að skilja þetta svo, að neinn hafi verið að „stíga í vænginn“ gagnvart henni, en fyrr mátti nú vera afskiptaleysi ungrar stúlku, þareð ungir menn voru meðal okkar. - Það hefði einhverntíma þótt undraverð framkoma, en sem sagt, þarna fannst okkur öllum þetta prýðilegt og samveran mjög skemmtileg.<br>
¹) <small>Margrét Gísladóttir var dóttir fyrstu konu Gísla, [[Sigríður Guðmundsdóttir (Kokkhúsi)|Sigríðar Guðmundsdóttur]]. (Heimaslóð). </small>   
¹) <small>Margrét Gísladóttir var dóttir fyrstu konu Gísla, [[Sigríður Guðmundsdóttir (Kokkhúsi)|Sigríðar Guðmundsdóttur]]. (Heimaslóð). </small>   
<center>—————</center>
<center>—————</center>
Sótt frá „http://heimaslod.is/index.php/Kerfissíða:MobileDiff/82628“

Leiðsagnarval