1.876
breytingar
„Jarðfræði“: Munur á milli breytinga
Fara í flakk
Fara í leit
breytingar: ábendingar frá Kára Bjarnasyni
(upplýsingar frá Ingvari Atla Sigurðssyni, forstöðumanni Náttúrustofu Suðurlands) |
(breytingar: ábendingar frá Kára Bjarnasyni) |
||
| Lína 1: | Lína 1: | ||
Vestmannaeyjar liggja um 10 km suður undan Landeyjasandi. Eyjaþyrpingin samanstendur af 14 eyjum og auk þeirra eru um 30 drangar og sker. Eyjarnar eru sæbrattar og víðast hvar þaktar graslendi. Af þeim er Heimaey langstærst eða um 13,4 km² og hún er sú eina sem er í byggð. Helstu og stærstu eyjarnar í kringum [[Heimaey]] eru [[Elliðaey]] og [[Bjarnarey]] norðaustur af Heimaey og til suðvesturs [[Suðurey]], [[Álsey]], [[Brandur]], [[Hellisey]], [[Súlnasker]] og [[Surtsey]]. | Vestmannaeyjar liggja um 10 km suður undan Landeyjasandi. Eyjaþyrpingin samanstendur af 14 eyjum og auk þeirra eru um 30 drangar og sker. Eyjarnar eru sæbrattar og víðast hvar þaktar graslendi. Af þeim er Heimaey langstærst eða um 13,4 km² og hún er sú eina sem er í byggð. Helstu og stærstu eyjarnar í kringum [[Heimaey]] eru [[Elliðaey]] og [[Bjarnarey]] norðaustur af Heimaey, og til suðvesturs [[Suðurey]], [[Álsey]], [[Brandur]], [[Hellisey]], [[Súlnasker]] og [[Surtsey]]. | ||
Menn hafa öldum saman velt fyrir sér uppruna Vestmannaeyja og taldi Jónas Hallgrímsson til dæmis að eyjarnar hafi eitt sinn verið samfastar Eyjafjöllum, en að sjógangur og vindar hafi „nagað sundur tengslin“ við meginlandið: | Menn hafa öldum saman velt fyrir sér uppruna Vestmannaeyja og taldi Jónas Hallgrímsson til dæmis að eyjarnar hafi eitt sinn verið samfastar Eyjafjöllum, en að sjógangur og vindar hafi „nagað sundur tengslin“ við meginlandið: | ||
| Lína 5: | Lína 5: | ||
:„''Undirlag þeirra er allt móberg með blágrýtis- og stuðlagrjótskömbum, er ganga upp í gegnum það hingað og þangað, og sums staðar ofan á því nokkur lög af grásteini, sums staðar líka, efst og yngst, eldhraun, komið úr Helgafelli [...] Má af öllu sjá, að það er hið sama jarðlag, sem liggur undir rótum Eyjafjallajökuls, og á saman við Seljalandsmúla og Fljótshlíðarhálsana; hefur það allt verið samfast til forna, fyrr en hafið braut það í sundur.''“ | :„''Undirlag þeirra er allt móberg með blágrýtis- og stuðlagrjótskömbum, er ganga upp í gegnum það hingað og þangað, og sums staðar ofan á því nokkur lög af grásteini, sums staðar líka, efst og yngst, eldhraun, komið úr Helgafelli [...] Má af öllu sjá, að það er hið sama jarðlag, sem liggur undir rótum Eyjafjallajökuls, og á saman við Seljalandsmúla og Fljótshlíðarhálsana; hefur það allt verið samfast til forna, fyrr en hafið braut það í sundur.''“ | ||
Frekari rannsóknir hafa sýnt að Vestmannaeyjar hafa aldrei tengst meginlandinu heldur eru þær myndaðar að mestu við gos í sjó og hugsanlega að einhverju leyti við gos undir jökli. Eyjarnar eru ungar á jarðsögulegan mælikvarða og eru | Frekari rannsóknir hafa sýnt að Vestmannaeyjar hafa aldrei tengst meginlandinu heldur eru þær myndaðar að mestu við gos í sjó og hugsanlega að einhverju leyti við gos undir jökli. Eyjarnar eru ungar á jarðsögulegan mælikvarða og eru flestar yngri en 10.000 ára gamlar. | ||
Vestmannaeyjar eru taldar eitt eldstöðvakerfi með miðju á Heimaey en kerfið í heild er um 38 km langt og 30 km breitt með 70-80 eldstöðvum eða leifum þeirra. | Vestmannaeyjar eru taldar eitt eldstöðvakerfi með miðju á Heimaey en kerfið í heild er um 38 km langt og 30 km breitt með 70-80 eldstöðvum eða leifum þeirra. | ||
| Lína 12: | Lína 12: | ||
''Sjá aðalgrein: [[Heimaey]]'' | ''Sjá aðalgrein: [[Heimaey]]'' | ||
[[Mynd:Jardfraedikort 600.png|thumb|300 px|right]] | [[Mynd:Jardfraedikort 600.png|thumb|300 px|right]] | ||
Heimaey er eina eyjan í Vestmannaeyjaklasanum sem hefur | Heimaey er eina eyjan í Vestmannaeyjaklasanum sem myndast hefur úr fleiri en einu eldgosi. Norðurklettarnir eru elstir en svo koma Stórhöfði og Sæfjall en þessar myndanir tengjast svo þegar gýs þar sem nú er Helgafell. Um það bil 1/3 af eyjunni er fjalllendi. | ||
=== Norðurklettarnir === | === Norðurklettarnir === | ||
Norðurklettarnir eru elsti hluti Heimaeyjar, en sá hluti er um 40 þúsund ára gamall. [[Heimaklettur]], [[Miðklettur]], [[Ystiklettur]], [[Klif]]ið [[Dalfjall]], [[Blátindur]] hafa myndast við gos undir jökli á meðan Háin hefur orðið til í gosi sem líkst hefur Surtseyjargosinu. | Norðurklettarnir eru elsti hluti Heimaeyjar, en sá hluti er um 40 þúsund ára gamall. [[Heimaklettur]], [[Miðklettur]], [[Ystiklettur]], [[Klif]]ið [[Dalfjall]], [[Blátindur]] hafa myndast við gos undir jökli á meðan Háin hefur orðið til í gosi sem líkst hefur Surtseyjargosinu. | ||
Herjólfsdalur er ekki gígur heldur er gígur í [[Há]]nni og annar í Blátindi og liggur gossprungan úr því gosi að einhverju leyti eftir Dalfjallshrygg. | Herjólfsdalur er ekki gígur, heldur er gígur í [[Há]]nni og annar í Blátindi og liggur gossprungan úr því gosi að einhverju leyti eftir Dalfjallshrygg. | ||
=== Suðurklettarnir === | === Suðurklettarnir === | ||
| Lína 41: | Lína 41: | ||
''Sjá aðalgrein: [[Surtseyjargosið]]'' | ''Sjá aðalgrein: [[Surtseyjargosið]]'' | ||
Surtsey varð til í neðansjávargosi sem hófst árið 1963 og lauk 1967, og er þetta lengsta gos á Íslandi á sögulegum tíma. | Surtsey varð til í neðansjávargosi sem hófst árið 1963 og lauk 1967, og er þetta lengsta gos á Íslandi á sögulegum tíma. Í gosinu mynduðust auk Surtseyjar tvær minni eyjar [[Syrtlingur]] og [[Jólnir]], en þær hurfu fljótt aftur í hafið. | ||
Surtsey var lýst friðland strax árið 1965 og var sú friðlýsing endurskoðuð árið 1974. | Surtsey var lýst friðland strax árið 1965 og var sú friðlýsing endurskoðuð árið 1974. | ||
[[Flokkur:Um Vestmannaeyjar]] | [[Flokkur:Um Vestmannaeyjar]] | ||